Microsoft Word semil sadiq-?d?biyyatla bütövl?smis s?xsiyy?tl?r
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
132 insanın asanlıqla qəbul edə biləcəyi fikirlər deyildi. Bunun üçün gərək beynində SafAğ işığı olsun. Bey- nində bu işıq olanlar və ya bu işığı görmək istəyənlər onun yazdıqlarını duya və ya anlaya bilərlər. Hüseyn Cavid heç də təsadüfən “Şeyx Sənan” əsərində Səna- nın və Xumarın əl-ələ tutub uçduğunu yalnız ruhu pak olanların gördüyünü yazmamışdır. O pak ruhla- rı – SafAğ işıqlarını yalnız saflaşmışlar görə bilərdi. Nəzərə alsaq ki, beyinlərimizin işığı sönüb, onda biz İsa Muğannanın 40 ilə yaxın bir zamanda SafAğ elmi haqqında yazdıqlarını necə başa düşə bilərik? “İdeal” romanındakı “Qapalı dünya”, “Eysar çar- mıxda”, “Peyğəmbərin möhürü” kimi hissələri və on- dan sonra bu ideyanı daha da dərinləşdirib “Cəhən- nəm”, “Qəbiristanlıq”, “İsahəq, Musahəq”, “İlan də- rəsi və ya peyğəmbərin taleyi”, “Qırx kisə qızıl” kimi əsərləri ağlı başında olan heç kim yaza bilməz. Çünki bu ağıl göylərlə əlaqəyə girə bilmirsə, ordan qidalana bilmirsə, onları nə düşünə və qələmə ala bilər, nə də anlaya... İnsan göylərlə – Yaradanla əlaqəyə girməyi və onu eşitməyi bacardığı bir zaman ağlı-SafAğ işığı başındakı kəllə sümüyündən ət qeyri-iradi fikirlər söylər. “Həyatımdan səhifələr” oçerkini vərəqlədikcə görürük ki, İsa Muğanna ağlı başından çıxıb göyləri gəzən və eşidən bir OdƏrdir... *** İsa Muğannanı tarixi keçmişimiz, insanın yaradı- lışı, mifik düşüncələr maraqlandırsa da, o, çağdaş cə- miyyətimizdə gedən proseslərə heç bir zaman biganə qalmamışdı. 85 yaşlı yazıçı iki eynəyi üst-üstə geyə- 133 rək, böyük bir lampa işığında oxuyub-yazmasına bax- mayaraq, milli taleyimizə təhlükə olan bütün məsələ- ləri izləyir, öz analitik düşüncələrini istər müsahibələ- rində, istərsə son yazdığı povest və romanlarında ürək ağrısı ilə qələmə alırdı. İsa Muğanna yerlə gö- yün əlaqəsindən danışır, qədimdə yerdə olanların xə- bərini göylərdən aldığını deyirdi. Orxan Fikrətoğlu- nun “Ölü mətn” romanında deyildiyi kimi, “Hələ göydən səs, mələk, fikir və adam gəlməkdədir. Qeyb- dən xəbər eşidənlər var. Bizim elin kahininə Dədə de- yirlər. O, bizim mətnimizi yazır”. Bu ifadələr sanki İsa Muğannanı ifadə edir. Hətta Orxan Fikrətoğlunun Cəlil Məmmədquluzadəyə ruhən bağlılığı göstərir ki, özünü Cəlil ədəbi məktəbinin yetirməsi hesab edən Muğanna yaradıcılığının ikinci mərhələsi-magik rea- lizmi Orxan Fikrətoğluna da təsir etmişdir. Bu baxım- dan “Ölü mətn”də adı keçən təhrifsiz Dədə elə İsa Muğannanın prototipidir, demək olar. Yaranışının tarixi və səbəbləri bilinməyən erməni- türk düşmənçiliyi mövzusunda hələ “Cəhənnəm”, “Qəbiristan” romanlarında yazmış yazıçı “Qırx kisə qızıl” və “Söz yarası” povestlərində bu mövzuya ye- nə toxunmuş, düşmənin fitnəkarlığını bir daha gös- tərməyə çalışmışdır. *** İsa Muğanna “İdeal” romanında qoyduğu bir ide- yanı – “Xalqların vahid kökü və vahid dili” ideyasını “Qırx kisə qızıl” povestində çox anlaşıqlı bir dillə qə- ləmə almışdır. Öz prinsiplərindən vaz keçməyən, bə- şərin taleyi düşüncəsinin carçısı olan filosof-yazıçı bu 134 əsərində SafAğ elmini başa düşməyənlərə müəllimlik etməyi qarşısına məqsəd qoymuşdur. Düzdür, müəl- lifin bu müəllimliyi-ustadlığı bütün əsərlərində var, amma bu əsərdə ustad sənətkar sanki dediklərinin dərin mənasını anlamayan şagirdlərinə bütün bu mət- ləbləri daha asan, daha sadə və bir az da onun ruhuna daha yaxın olan əhvalatlarla yoğuraraq çatdırmışdır. “Qırx kisə qızıl” povesti bir gəncin-Zahidin dilin- dən danışılır. Fəlsəfi fikirlərlə yüklü olan bu tale kita- bı əsərin baş qəhrəmanı Zahid və Nəsibənin saf sevgi- sinin təqdimi ilə gərilmiş fikirləri sanki sığallayır, ox- şayır. Amma bu şirin sevgi nəğməsi bir həyat fəlsəfə- sini özündə daşıyır. Əsərdə erməninin dilindən danışılan “Aşıq Qərib” dastanının əsli, sözsüz ki, rəmzi mənadadır. Bütün ta- rixçilərin gəldiyi bir qənaət var: bütün insanlığın və türkün qədim tarixi bu gün gizli qüvvələr tərəfindən gizlədilir və ya təhrif edilmiş formada bizə təqdim edilir. İsa Muğanna da “Aşıq Qərib” dastanının əsil variantını bu əsərdə təqdim etməklə, tarixi şəxsiyyət olan Məmmədhüseyn Təhmasibi bir obraz kimi təsvir etməklə, hətta Məhəmmədhüseyn Təhmasibi bu das- tanın əsl variantını nəşr etdirməməkdə günahlandır- maqla, Ermənistandakı gizli “Matenadaran” kitabxa- nası haqqında “Matenadaran əməkdaşı” Karens Ka- rapetyanın dilindən danışmaqla, Mircəfər Bağırovun antimillət fəaliyyətini təqdim etməklə, Göyçə mahalı- nın ermənilərə necə verilməsini, insanların necə köçü- rülməsini göstərməklə türk dünyasını öz tarixini araş- dırmağa, düzgün kimliyini bilməyə səsləyir. Tarixi 135 əsərləri özünə mövzu seçən bədii əsərlərin bir funksi- yası da bu olmalıdır, bizcə. Yazıçının bir çox əsəri kimi, “Qırx kisə qızıl”ı da vərəqlədikcə, sanki, tarixi bir əsər oxuduğunu, bitir- dikdən sonra isə İsa Muğannanın tarixçi və bu əsərin də tarixi əsər olduğunu düşünürsən. Çünki bədii ədə- biyyat olmasına baxmayaraq, o qədər inandırıcı bir dil, fakt var ki, dəhşətə gəlirsən. Bəlkə də, İsa Muğan- nanın yazdıqları bir tarixdir və oxucuların dəli olma- ması üçün adını bədii ədəbiyyat qoyub. Axı nə qədər də olmasa, bədii ədəbiyyat təxəyyülün məhsulu kimi qəbul edilir. Amma biz dünya ədəbiyyatından da görmüşük ki, bu gün dünyanı heyrətə gətirən texni- kaların: yeraltı gəmilərin, vertolyotların nəzəriyyəsi elə ilk dəfə Jül Vernin bədii əsərlərində verilmişdir. Sonralar isə alimlər bu fantastik fikirlərdən bəhrələ- nərək yeni ixtiralar etdilər və bu ixtiralar bu gün hə- yatımızın əsas amilinə çevrildi. Jül Vern deyirdi ki, bir adamın xəyal edəcəyini başqasının reallaşdırması çətin deyil. Bəli, bu gün, bəlkə də, bizlərə xəyal kimi görünən İsa Muğanna ideyaları, açılmamış gizlin mətləblər, gizlin tarixlər bir gün bir tarixçi, arxeoloq tərəfindən kəşf ediləcək. İsa Muğanna yenə bir çox stereotipləri yıxdı. Çün- ki əsərdə Uğur Mağarov, Mircəfər Bağırov, Məmməd- hüseyn Təhmasib, Yemliyanov kimi tarixi şəxsiyyət- lər və ya tarixi şəxsiyyətlərin prototipləri var. O, indi- yə qədər kimsənin cürət edib söyləmədiyi bir fikri bə- dii obrazın dilindən təqdim edir: “Karens necə hey- rətləndisə, hətta dizləri üstə qalxdı. Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|