Microsoft Word Toxumshunasliq 2014 mbm
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Toxumların forması.
- Toxum formalarının əsas tipləri (N.N. Ulrixə görə) Cədvəl 7 Toxumların
- Qeyd: a – qalınlıq; b- en; l- uzunluq;
- Toxumun ölçüləri, yaxud iriliyi.
- Toxumun kütləsi.
- Aerodinamik xüsusiyyətləri
88 Şəkil 10. 1. Birinci dərəcəli; 2. İkinci dərəcəli; 3. Üçüncü dərəcəli Toxumların təmizliyinin təyini zama- nı üçüncü dərəcəli şaxta vurmuş toxum- lar seçilir, götürülmüş orta nümunənin kütləsinə görə faizi tapılır. Morfoloji əlamətlər becərilmə şərai- tindən, yetişməsindən və s. asılı olaraq dəyişir. Toxumların forması. – Üç ölçü va- hidi ilə xarakterizə olunur – uzunluğu, eni və qalınlığı. Toxumların forması toxumun səthi ilə əlaqəlidir. Belə ki, yastı toxumlar dairəvi və yumurtavari səthə malik olduqda onlar dairəvi yastı və ya yumurtavarı yastı formalı olurlar. Tarla bitkiləri toxumunun formasına görə beş əsas tipə ayrılır: (cədvəl 7, şəkil 11): Toxum formalarının əsas tipləri (N.N. Ulrixə görə) Cədvəl 7 Toxumların formaları Toxum ölçülərinin nisbəti Bitkilər 1. Yumru a=b=l Noxud, darı, xaççiçəklilər 2. Mərciməkvari a 3. Elliptik a=b 4. Uzunsov a 5. Üçbucaqlı a Qeyd: a – qalınlıq; b- en; l- uzunluq; 89 Yan Yan Yan Yan Yan Ü s t Ü s t Ü s t Ü s t Ü s t Şəkil 11.Toxum formalarının tipləri. 1. Yumru; 2. Mərciməkvari; 3. Elliptik; 4. Uzunsov; 5. Üçbucaqlı Bir çox mədəni bitkilərin toxumları düzgün formaya malik olmadığı üçün bu tiplərə daxil edilməmişdir, lakin bu to- xumların bir hissəsi verilən təsnifata tam uyğun gəlir. Bu da, mühəndislərin uyğun maşınları konstruksiyalaşdırmasını asan- laşdırır. Belə ki, üçbucaq formalı deşikləri olan ələklərdən bu formaya malik olan alaq bitkilərinin toxumları - tatar qara- başağı, həmçinin əzilmiş dən asanlıqla keçir. Yumru toxumları uzunvarilərdən ayırmaq üçün isə maili səthlərdən istifadə olu- nur. Bu səthlərin üzərində yumru toxumlar dığırlanır, uzunlar 90 isə sürüşür və bu üsuldan istifadə edərək onları ayırmaq olur. Toxumun ölçüləri, yaxud iriliyi. Toxumun ölçüləri (eni, uzunu, qalınlığı) onun əsas əlamətlərindəndir, belə ki, bu əlamətlərin köməyi ilə toxumu təmizləmək və sortlaşdırmaq mümkündür. Bu millimetrlə ölçülərək müəyyən olunur. Toxu- mun ən kiçik ölçüsü – qalınlığı (a), orta - eni (b) ən iri ölçüsü isə - uzunluğudur (l). Əsas dənli bitkilərdə bu ölçülər: uzunluq toxumun əsasından ucuna kimi olan ölçü; eni toxumun yan 2 tərəfi arasında olan ölçü; qalınlıq isə toxumun qarın hissəsi ilə bel hissəsi arasında olan ölçüdür. Bu əlamətlərdən ən dayanıqlısı uzunluqdur, belə ki, o başqa ölçülərdən əvvəl formalaşdığı üçün əlverişsiz şəraitin təsirinə az məruz qalır. “İri toxum” termini (iri yaxud xırda) yalnız ölçülərə aiddir və onu toxumun kütləsi (ağır yaxud yüngül) ilə qarışdırmaq olmaz (baxmayaraq ki, aralarında yaxın əlaqə var). Yığım zamanı bəzən eyni sahədən yığılmış toxum fərqli nəmliyə malik olur. Belə ki, kombaynla səhər yığılmış to- xumla, günortadan sonra yığılmış toxumun nəmliyi arasında 3,5%-dən çox fərqlilik müşahidə olunur. Nəmlik artdıqda toxumun ölçüləri də dəyişir. Ən kəskin dəyişən eni - (6,5- 10,8%), sonra qalınlığı və ən az uzunluğu (2-5,2%). Nəmliyin artması yaxud azalması təkcə toxumun ölçülərinə yox həmçinin onun formasına, sürtünmə əmsalına, 1000 ədəd dənin kütləsinə, xırdalanmasına və s. əlamətlərinə də təsir edir. Toxumların ölçülərinin öyrənilməsi göstərmişdir ki, uzun- luğu və eni həmçinin qalınlığı arasında elə də mühüm asılılıq yoxdur. Lakin qalınlıq və enlilik arasında çox sıx əlaqə mü- şahidə olunur. Toxumların qalınlığı onun bioloji xüsusiyyət- lərini daha aydın əks etdirir. Bu bir çox hallarda sortlaşdırmaq üçün istifadə edilir. Toxumun ölçüləri, həmçinin bu ölçülərin bir-birinə nisbəti verilmiş sortun müəyyən becərilmə şəraitində seleksiya nöq- 91 teyi-nəzərindən orta bioloji xarakteristika göstəricisi hesab edilir. Toxumun kütləsi. Ölçüsündən və həcmindən başqa, toxumun iriliyi onun kütləsi ilə də ifadə oluna bilər, belə ki, kütlə ölçülərlə sıx əlaqəlidir. Kütlə də öz növbəsində aşağıda- kılara ayrılır: 1) Individual kütlə - bir dənin milliqramla kütləsi, hansı ki, eşmə tərəzidə təyin edirlər bu da elmi tədqiqatlar zamanı əhəmiyyət kəsb edir. 2) 1000 ədəd toxumun qramla kütləsi – Bir qayda olaraq kondision nəmlikdə müəyyən olunur (bu həm də bütün təsərrüfat hesabatları üçün vacibdir). 3) 1000 ədəd toxumun mütləq kütləsi (A) - 1000 ədəd mütləq quru toxumun qramla kütləsi aşağıdakı düsturla hesablanır. A = a (100-c)/100 a – 1000 dənin kütləsi (q), c – nəmlik (%-lə). Bu göstəricidən toxumşünaslıqda elmi tədqiqat işlərində iki nümunənin dəqiqliyi üçün istifadə edirlər. 4) Sıxlıq – vahid həcmdə toxumun kütləsidir, qramla ifadə olunur. Bu əlamət toxumun sıxlığından, kimyəvi tərkibindən və yetişməsindən asılıdır. Sıxlığına görə fərqlənən toxumları suda, yaxud duzlu məhlulda bir-birindən ayırmaq olar. 5) Natura çəkisi. – Bir litr toxumun qramla çəkisidir. Bu əlamət toxumun sıxlığından, formasından və ölçüsündən asılıdır. Dənin naturası - onun keyfiyyətinin mühüm göstəricisi olub, dənin cılızlığının dərəcəsini ifadə edir. Natura çəkisini bilərək dənin bütövlükdə kütləsini təyin etmək olar. Aerodinamik xüsusiyyətləri – Bu xüsusiyyət toxumun hava axınının təsirlərinə müqaviməti ilə izah olunur. Bu isə öz növ- bəsində toxumun ölçülərindən, formasından, möhkəmliyindən, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|