Microsoft Word X?z? v? Siy?z. ?h tar doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
184 edilmişdir (141, s. 49-52). Bu iki kənddə 1874-cü ildə 79 ev olub. Aydın məsələdir ki, indiki Xızı və Siyəzən rayonları 1700 il ərzində, demək olar ki, fasiləsiz olaraq Dərbənd keçidindən Azərbaycana daxil olan başqa türkdilli tayfaların da məskunlaş- dığı ərazilərdəndirlər. Bundan başqa, XI-XVIII əsrlərdə ölkə- mizə cənubdan daxil olan türkdilli tayfaların (səlcuqlar, şahse- vənlər) da bu ərazilərdə kütləvi şəkildə məskunlaşdığı məlumdur. Bu səbəbdən də Beşbarmaq və Quşçu mahallarının ərazilərində hun (xun), peçeneq (beçənə, biçənəq), çaruq, səlcuq və başqa türk tayfaları ilə əlaqəli yer, çay, dağ, nəsil adlarına rast gəlirik. Xızının Beşbarmaq mahalı ilə Quşçu mahalının ərazilərində “Sultan Səncəri əsir etmiş” məşhur oğuzlarla, XII-XIII əsrdə İranda, İraqda, Anadoluda hərbi-siyasi fəaliyyətdə olmuş oğuz- larla, şahsevən adlandırılmış digər oğuzlarla bağlı bir sıra yurd və nəsil adları günümüzə qədər gəlib çıxmışdır. Bu baxımdan Xızının və Siyəzənin tarixinə aidiyyəti olan bir sıra faktlara diqqət yetirmək vacibdir. “Sultan Səncəri əsir etmiş oğuzlar” onları məşhur etmiş hadisələrdən bir qədər əvvəl Mavəraünnəhrdə yaşayırdılar və Qaraxani hökmdarı Məhəmməd Arslan (1101-1132) xana xidmət edirdilər. Onların Sır-Dərya boyundan Mavərannəhrə enmələri qıpçaqların təzyiqi ilə bağlıdır. Bu oğuzlar da boz-ox və üç-ox adı ilə iki qola ayrılırdılar. Üç-oxların başında Dad bəy ünvanlı İshaq oğlu Tuti bəy, boz-oxların başında isə Əbdülhəmid oğlu Qorqud bəy dururdu. Oğuzlar Qaraxani hökmdarları ilə yaxşı münasibətdə idilər (29, s. 126). Sultan Məlikşahın üçüncü oğlu Sultan Səncərin vaxtında (1118-1157) Səlcuqların qüdrətli imperiyası tənəzzül etdi və onun ərazisi bir neçə yerə bölündü. O sıradan, Girman, Konya, Suriya, İraq səlcuq sultanlığı və kiçik Asiyada bir sıra əmirliklər yarandı. Azərbaycan İraq sultanlığına daxil idi (12, s. 292). 1141-ci ildə karluklar və qara xətaylar (qara-kıtaylar) birləşərək Səmərqənd 185 yaxınlığındakı Katvan çölündə Sultan Səncərə hücum etdilər. Sultan Səncər ağır məğlubiyyətə uğradı. Bunun nəticəsində Mavəraünnəhrdəki Qaraxani dövləti qara xətayların hakimiy- yəti altına keçdi. Karluklar isə qara xətayların köməyi ilə buradakı oğuzları sıxışdırmağa başladılar. Oğuzlar səlcuq sultanı Səncərin xidmətinə qəbul olunmaq istədilər, Səncər bu təklifi rədd etdi və hətta oğuzların Bəlx yaxınlığında məskun- laşmasına da icazə vermədi. Bəlxin valisi Kımac Sultan Səncərdən izn alaraq 10 min süvari ilə oğuzlara hücum etdi. Bu barədə “Oğuzlar” kitabında yazılır: “Oğuzların bu yaşayış bölgəsindən köçüb getməyi rədd etdikləri üçün Kımac hər halda Səncərdən icazə alaraq 10 min atlı ilə onların üzərinə yürüdü. Bunu eşidən oğuz bəyləri onun yanına gedərək burada qalmalarına icazə versə, ev başına 200 dirhəm ödəyəcəklərini söylədilərsə də, Kımac razı olmadı, üstəlik bəylərlə pis rəftar elədi. Hirslə geri qayıdan bəylər atlandılar və Kımacın qabağına çıxdılar. Baş verən döyüşdə oğuzlar parlaq qələbə qa- zandılar. Kımac və oğlu əsir alınaraq öldürüldülər” (29, s. 128). Kımacın məğlubiyyət xəbəri Sultan Səncərə çatdıqda 100 min- lik böyük bir ordu toplayaraq oğuzların üstünə getdi. Oğuzlar yenə də elçilər göndərdilər, xərac verməklə sülh istədilər, lakin sultan bütün təklifləri rədd etdi. Sultan Səncərin öz qövmünə qarşı bu qəddarlığı, onları qırıb məhv etmək məqsədi çox təəc- cüblüdür. Sultan Səncərin fikrindən dönməyəcəyini görən oğuzlar özlərindən bir neçə dəfə böyük ordu ilə döyüşməyə qərar verdilər. Dar bir keçiddə mövqe tutaraq yollarda ağac kötüklərindən, daşlardan maneələr-tarqan düzəltdilər. Bu say baxımından qeyri-bərabər döyüş haqqında Faruq Sümər yazır: “Oğuzlar burada Səncərin ordusunu bir həmlədə dağıtdılar (məhərrəm, 548-mart-aprel, 1153). Səncər bir dəstə əsgəri ilə pərişan halda Bəlxə tərəf qaçdı. Oğuzlar arxadan gəlib çatdılar, bir də vuruşma oldu. Səncər yenə məğlub olaraq səfər ayında (aprel-may) Mərvə getdi. Oğuzlar Mərvə hücum elədilər. Onların yaxınlaşdığını eşidən Səncər və əsgərləri döyüşməyə 186 cəsarət etmədən oradan uzaqlaşdılar. Oğuzlar Mərvə girib şəhəri görünməmiş şəkildə yağmaladılar (cəmadül-əvvəl). Bir müddət sonra Sultan Səncəri ələ keçirən oğuzlar hökmdarı taxta oturdaraq ona təzim etdilər və itaət edəcəklərini söylədilər. Əslində isə, Səncər dustaqdan başqa bir şey deyildi. Oğuzlar mövcud vəziyyəti qorumaq və xarici müdaxilələrin qabağını almaq üçün Səncəri qorumağı və onu hökmdar kimi göstərməyi öz siyasətlərinə uyğun hesab edirdilər. Oğuzlar Səncəri də yanlarına alıb rəcəb ayında Mərvə qayıtdılar və şəhəri əvvəlkindən də daha qorxunc şəkildə yağmaladılar. Bu yağmaya xalqın onları təhrik etmiş olması mümkündür. Deyildiyinə görə, birinci və ya ikinci dəfə şəhər üst-üstə üç gün yağmalanmışdı. Oğuzlar bu yağma zamanı bi-rinci gün qızıl, gümüş və ipək əşyaları, ikinci gün düyü, mis, tunc və dəmir əşyaları, üçüncü gün isə yataq-yastıq içini, küp, çömçə, qapı və çərçivələri alıb aparmışdılar. Bu, əslində yağmalı toy adətinin geniş miqyasda tətbiqindən başqa bir şey deyildi. Oğuzlar bozqırlarda həmişə mövcud olan bu adətin oturaq əhali yaşayan yerdə də həyata keçirilməsini təbii sayırdılar. Bu əsna- da Nişapura qaçmış Sultan Səncərin əyan-əşrəf və əmirləri ora- da Səncərin qardaşı oğlu Sultan Məhəmməd Tapar oğlu Sü- leyman şahı hökmdar elan etdilər. Süleyman şah Mərv üzərinə yürüş elədisə də, onun əsgərləri oğuzlardan o qədər qorxmuş- dular ki, onları görər-görməz arxalarına baxmadan qaçdılar. Onları təqib edən oğuzlar yolları üstündəki Tusu yağmaladıq- dan sonra Nişapura gəldilər. Bütün bu yürüşlər zamanı Səncər də yanlarında idi. Qaçmaması üçün onu dəmir bir qəfəsin içində saxlayırdılar” (29, s. 129-130). 1165-ci ildən sonra bu oğuzların yavaş-yavaş öz siyasi əhə- miyyətlərini itirdikləri müşahidə olunur. Oğuzların əsas qismi Xorasana getsə də bir qismi İran ərazisinin müxtəlif yerlərində məskunlaşmışdır. “1166-cı ildə səlcuq taxtına Arslan şah çıxdı. Ancaq bütün iqtidar onu taxta çıxaran Eldənizin əlində idi. Əvvəlcə Rey Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|