Modernizm ve Postmodernizm Süreçlerinin Tüketim Kültürüne Yansımaları

46

rafından önlenmesinin sadece değerlerinin değil dayandığı temelin de engellenmesi 

anlamına geleceğini bu durumda politik bir kaosa dönüşeceğini belirtmektedirler.

81

Postmodernizm, farklılıkları ve çoğulculuğu öncelleyen bir kavramdır. Habermas 

bu noktadan hareketle postmodernizmi eleştirir. Habermas’a göre postmodernizmle 

birlikte öznelcilik, bireycilik ön plana çıkmış; mantık ve sözün üstünlüğü yıkılarak 

retorik ve yazının üstünlüğü benimsenmiş; bilim, din, felsefe sanat ayrımları yok 

sayılmıştır. Bu durumda batı demokrasilerinin elde ettiği başarılar onları var eden 

argümanlar yok edilmeye çalışılmaktadır.

82

Postmodernizm çerçevesinde gelişen eleştirel yaklaşımların içinde bireysel ve ya-

şamsal alandaki değişimlerin yol açtığı durumlar da tartışılmıştır. Yeni kültürün 

oluştuğu, hakikat, gerçek, din, yaşam birey, insan gibi unsurlarda formun bozuldu-

ğu da gözlenebilmektedir. Bu açıdan bakıldığında postmodernizmin getirdiği temel 

argüman bilginin değişimidir. Buradan hareketle edilen bilgi ve teknolojik gelişme-

lerin ışığında toplumsal karmaşıklığın arttığı, insanın kendisinin kontrolden çıktığı 

yadsınamaz bir durumu da ortaya çıkarmaktadır.

İletişim  ve  bilginin  edinilmesinde  değişen  hız  faktörleri  eşitlikçi  yatay  ilişkileri 

arttırmış  ve  siyasal  kimliklerin  yok  olmasına,  ideolojilerin  sınırlanmasına  ulus 

devlet  anlayışında  değişen  görünümlerden  dolayı  sınırların  zorlandığı  buna  ek 

olarak kişinin kendi kimliğini konumlandıracak alanın yok olmasını da beraberinde 

getirmiştir.

83

Gellner, postmodernizmi her şeye ve her alana dair aşırı müsamahakâr yaklaşımda 

bulunduğu için saçmalık olarak nitelemektedir. Ona göre, gerçeğin göreli olduğu; 

bütün inançların eşit ölçüde geçerli olduğu fikri temelden yanlıştır. Bu fikir çok ga-

rip bir şekilde, ahlaki açıdan çok geçerli olan bir fikre, bütün insanların eşit haklara 

sahip oldukları fikrine gönderme yapmaktadır. Bütün insanlar eşit haklara sahip ise, 

o halde bütün inanışlar eşit ölçüde doğrudur, demeye getirildiğini söylemektedir. 

Postmodernizmin çok yanlış olduğu, cilalı, anlaşılmasının mümkün olmadığını be-

lirterek postmodernizme şiddetle karşı çıkmaktadır.

84

3. Tüketim Kültürü

Sanayileşme ve beraberinde oluşan modernleşme, bireylerin gündelik yaşamını etki-

leyen dinamik faktörleri oluşturmuştur. Teknolojinin ilerlemesi ve endüstriyel geli-

şim, üretimin belirli noktalara kadar artmasına neden olmuştur. Dolayısıyla endüst-

riyel sürecin önemli sorunu artan ürünlerin nasıl satılması gerektiğidir. Bu değişimin 

getirdiği düşünceyle birey üretici niteliğini yitirerek tüketici durumuna geçmiştir. 

Baudrillard’ın yaklaşımıyla bakılacak olursa bir dönemin (üretim toplumunun) ka-

panışı, diğer bir dönemin (tüketim toplumunun) açılışını da beraberinde getirmiştir. 

81 Aytekin Yılmaz, Modernden Postmoderne Siyasal Arayışlar (Ankara: Vadi Yayınları, 1996), 101.

82 Aslan ve Yılmaz, “Modernizme Bir Başkaldırı”, 105.

83 Yılmaz, Modernden Postmoderne, 162.

84 Ernest Gellner, “Mülakat”, Konuşan: Şahin Alpay, Türkiye Günlüğü, 24 (1993), 61.

Harun Kırılmaz / Fatma Ayparçası

---

47

Sistemde yaşanan bu dönüşüm insanlara emekçi ve tasarrufçu olarak değil, sadece 

tüketiciler olarak ihtiyaç duymaktadır.

85

Üretimin  artması  ve  kitleselleşmesi,  ürünlerin  alım  satımında  daha fazla insanın 

sürece dâhil olması, küreselleşme ve buna bağlı olarak sınırların ortadan kalkma-

sı, üretim şekillerinin değişmesi, tüketim şekillerindeki güncellemelere ve gündelik 

yaşamın bu süreçlerden dolayı evrim geçirmesine neden olduğu söylenebilir. Tay-

lorist- Fordist üretimin artmasıyla başlayan artı ürün oluşumu ürettiğini tüketmek 

zorunda kalan bireyleri oluşturmuştur. Bu dönüşüm özellikle 1980’li yıllara gelindi-

ğinde farklı bir alana yani kültürdeki değişime de ön ayak olmuştur. Yaşanan kültürel 

değişim, kendisini doğuran tarihsel, ekonomik, teknolojik ve kültürel bağlantılarının 

ötesinde, ürünlerin, değer kazandığı bir kültürel düzen olarak; ihtiyacının dışındaki 

ürünleri ve şeyleri kullanmak, harcamak, israf etmek şeklinde ortaya çıkmış, yeni bir 

kültür anlayışını, tüketim kültürünü oluşturmuştur.

Toplumun gündelik yaşam alanında değişimi getiren, onu geleneksel  kültürel 

anlayıştan  kopararak  modern  kültürü  oluşturan  kapitalizmin  gücü  korkutucu 

boyutlara  ulaşmıştır.  İnsanların  zaman  ve  mekâna  dair  algılarını  etkileyen, 

tüketim biçimlerinden neleri ihtiyaç olarak kabul edeceklerine kadar birçok açıdan 

kapitalizmin belirleyici etkisinin olduğunu söylemek mümkündür.

86

Tüketim eylemini sadece üretilen malların tüketilmesi süreci olarak görmemek ge-

rekmektedir. Nitekim Bauman  tüketim  kültürünü,  metaların  mübadele  değerinin 

ortadan kalkması, malların yarar işlevi yerine gösterge işlevinin ön plana çıkması 

olarak tanımlamakta ve imrenilerek tüketilen şeyin göstergeler olduğunu anlatmak-

tadır.

87

 Bu yorumdan hareketle tüketim toplumu yaklaşımından ziyade ele alınan 

çalışmada tüketim kültürü olgusunu değerlendirmek daha doğru olacaktır.

Tüketim kültürü göstergeleri tüketmek olduğuna göre bu kültürün tipik özelliklerine 

bakmak gerekmektedir. Tüketim kültürü, tüketicilerin çoğunlukla statü arama, baş-

kalarına karşı farklılığını ortaya koyma, yenilik arama ancak bunun da son model 

olması gibi maksatlarla ürün ve hizmetleri tutkuyla arzuladıkları, peşine düştükle-

ri, elde etmek için çalıştıkları bir kültüre denk gelir. Bu kültür, çağımızın egemen 

kültürel biçimini yansıtan doyumcul zevk arayışı, meta fetişizmi, kullan-at, arzular, 

alışveriş bağımlılığı vs. bu kültürün tipik özelliklerini oluşturmaktadır.

88

Tüketim kültürü, maddi ve somut olanın tüketilmesinin yanında hizmetlerin ve so-

yut olan pek çok şeyin de tüketilmesi olarak yorumlanabilir. Harvey’in de ifade ettiği 

gibi, tüketim temposu sadece giyim, süsleme ve dekorasyonda değil, aynı zamanda 

hayat tarzları ve dinlenme faaliyetlerini de (boş zaman ve spor alışkanlıkları, pop 

müzik türleri, video ve çocuk oyunları vs.) kapsayan geniş bir alanda hızlanmaya ne-

85 Jean Baudrillard, Tüketim Toplumu, 98.

86 Umut Omay, Emeğin Kültür ve Manipülasyon Teorisi (İstanbul: Beta Yayınları, 2009), 119.

87 Zygmunt Bauman, Çalışma, Tüketicilik ve Yeni Yoksullar, çev., Ümit Öktem (İstanbul: Sarmal Yayınevi, 1999), 

83.

88 Ömer Aytaç, “Tüketimcilik ve Metalaşma Kıskacında Boş Zaman”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 

Dergisi, 11/1 (2006), 31.

İnsan&İnsan (3/8, Bahar/Sprıng 2016)

---