Moisey Kalankatuklu Albaniya tarixi

42

xristianlığa çevirəndə O, həqiqi Xalis Günəşinin təzahürü haqqında

azacıq bilən Şərq ölkələrini də imana gətirir və albanlara əla – Həzrət

Urnayr vasitəçiliyi ilə yenidən xristianlığı qəbul etdirir.

61

Bütün bu ilahi mözücələr eyni vaxtda olmuşdur.

Alban çarı Urnayr İran şahı II Şapurun bacısının əri idi.

62

 O,

cəsarətli insan idi vəçoxlu döyüşlərdə parlaq şöhrətlər qazanıb,

ermənilər arasında da bayrağını sancmışdı. Müqəddəs Qriqorinin

vasitəsilə  o,  təzədən dünyaya gəlmiş, Müqəddəs Ruhla örtülmüş və

albanları imana gətirmişdir. O,əbədi işığın oğlu kimi yaşamış və

axırda insan həyatını tərk etmişdir.

Onun vəfatından sonra albanlar özlərinə katolikos gənc

Qriqorisi seçdilər, çünki hələ çarımız Urnayr müqəddəs Qriqoridən

xahış etmişdi ki, onu öz ölkəsinə yepiskop təyin etsin. Ona görə yox

ki,  buna ehtiyac var idi və ona görə yox ki, ermənilər albanlara

nisbətən daha böyük idilər. Albanlar bu qərarı  şüurlu qəbul etdilər,

çünki, müqəddəs Qriqorinin  varisini Albanaya çağırmaqda onu bu

vəzifəyə layiq görürdülər.

ON İKİNCİ FƏSİL

III Trdatın Barsil

63

 çarı ilə Albaniya ölkəsində

müharibəsi.

64

Sanatruk  Albaniyanın çarı olur və

---

43

ermənilərin üzərinə səfərə çıxır.

65

 Xosrov ordusu ilə

onun köməyinə gəlir. Albaniyanı alır və vergi toplayır.

 Erməniyyənin böyük çarı Trdat ordusunu sıraya düzərək

Qarqar çölünə

66

  enir  və  sərt  bir  döyüşdə  şimallılarla  üz  –  üzə  gəlir.

Barsillərin  çarı  onun  ilə  çarpışdı  və  üstünə    ip  atdı.  Lakin  onu  yerə

yıxa bilməyib özü də ikiyə parçalandı. Trdat onları hunların ölkəsinə

qədər təqib etdi və erməni ordususnun qabağında onların çoxu məhv

edildi. Erməni sərkərdəsi Artavazd Mandakuni də həlak oldu.

67

 Orda

Trdat  çoxlu  girovlar  alır  və  şimallıları  öz  ordusuna  əlavə  edib  İran

şahı II Şapurun

68

 üzərinə hücum edir.Trdat öldükdın sonra

68

Paytakaran şəhərində

70

adı tanınmış Sanatruk albanlara hökmdarlıq

etməyə başlamışdı.Buradan o, Erməniyyəyə basqın etdi. Trdatın oğlu

Xosrov köməyinə Antioxu və onun yunan ordusunu, Baqratı qərb

qoşunları ilə və gürcülərin hakimi olan Mihranı çağırır və onlarla

birlikdə Albaniyaya hücum edir. Qoşunun böyük hissəsini

Paytakaran şəhərində

71

 qoyub, Sanatruk qalan alban ordusu ilə

tələsik İran şahı Şapurun yanına gedir. Antiox böyük qənimət və çar

vergisini toplayıb öz imperatorunun

72

 yanına qayıdandan sonra ,

Sanatruk əlverişli məqam seçərək Şapurun  əmrilə otuz minlik alban

ordusunu toplayıb Erməniyyənin mərkəzinə basqın edir. Keçədən

paltar geymiş və nizəylə silahlanmış Sanatruk nəhəng

sərkərdələrindən biri Avşakan adlı dağlıq yerdə düşmən üzərinə

qəhrəmancasına hücum edir. Ona düşmən oxları dəyəndə onu yalnız

---

44

cırmaqlayırdı və zədə verməyib yerə düşürdü. Belə olanda cəsur

Vahan Amatuni katolik kilsəyə

73

 baxıb ondan kömək diləyir və

nizəsini atına tuşlayıb nəhəng sərkərdəni yerə yıxır.

ON ÜÇÜNCÜ FƏSİL

Şapur  Tiranı çar edib.

74

Onu şimal

xalqlarından xilas edir. Arşakın ölümü

75

 və Panın

hakimiyyəti.

76

 Həmin müharibədə Mehricanın

həlakı və çar Urnayrın yaralanması.

 Tiran Erməniyyənin çarı olduqdan sonra iranlılarla sülh

bağlayır və  Şapura kömək edərək, onu dörd il ərzində Albaniyada

qalıb Erməniyyəni təlaşa salan Şimal xalqlarının basqınlarından xilas

edir. Soralar Şapur Tiranın zalım olduğuna görə gğzünü çıxarır və

çarlıq oğlu Arşaka keçir.

Eyni vaxtda  şimalm xalqları Şapuru ağır vəziyyətə salırlar və

o, Vifiniyaya

77

 gedir. Orada bir çox aylar qalıb və onlarla

78

  heç  bir

şey edə bilməyib qayıdır. Sonra o, göl sahilində bir sütun tikdirir və

üzərinə ayağının altında kitab olan şirin timsalını ucaldır. Şir İranı,

kitab isə yunanları təsvir edir.

Arşak ölür,Pap çar olur. Sonra Mehrican Arsruni üsyan

qaldırır və Axitofel kimi öz canını həlak edir.

79

 Papla Mehrican

---

45

arasında şiddətli vuruşma olur.

80

 Burada Spandarat Kamsakaranın

əlilə leklər (ləzgilər) çarı  Şirgir öldürülür. Basak oğlu Müşeq

Mamikonyanın əlilə Albaniyanın böyük çarı Urnayr yaralanır.

Mehricanı da sərkərdə Smbat öldürülür və müqəddəs Nersesin duası

ilə onun başına qızdırılmış dəmirdən tac qoyulmuşdur.

  ON DÖRDÜNCÜ FƏSİL

Kitablarıma  müvafiq tarix.

 Göylər ulduzlarla və yer üzü bitkilərlə bəzənən kimi

tarixçilərin əsərləri də müxtəlif əhvalatlarla bəzənir.Əsərimizə daxil

etmək üçün Şərq vilayətləri haqda elə dəyərli məlumatlar var ki,

bunları biz qədim tarixçilərin kitablarında tapmadıq. Bununla

əlaqədar biz, İran şahı II Hörmüzün II Şapurun hansı irq və xalqların

rütbə və mənsəbləri bilmək niyyətini

81

 öyrənmək istədik. O, bütün

böyük  və  qədim  yeddi  İran  naharar  nəsillərin

82

 naminə böyük və

təmtəraqlı qəbul təşkil edir və cam və üzüm tənəyi vasitəsilə onların

şahın hüzurunda hərəsi öz dərəcələrinə uyğun rütbələrini və yerlərini

təyin etdi.

83

 Möbədlər möbədini

84

  şah yüksəldib  şah süfrəsinin

yuxarı başında oturdu və  şah öz əyanları ilə məsləhətləşib,

dedi:”Mən fars və parfyanlar arasında olan həqiqi pəhləvilərin

85

 və

başqa azadların

86

 nəsil kitablarından çox yaxşı xəbərdaram. Lakin siz

erməni əyanların rütbə və böyük – kiçik dərəcələri haqqında

məlumatı mən nə  şah  sələflərimdən, nə də kitablardan öyrənə

---