Moqalaqe da ekonomika azeri indd
Yüklə 3,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- YEKUN İQTİSADİ PRAKTİKUM Şagirdin dəftərinə bax 35
- MÖVZU 5. BİZƏ NƏ AİD OLA BİLƏR VƏ NƏ OLMAZ Əsas terminlər/ anlayışlar: F Ə
- • Ümumi resurs • Malın işarəsi • Rəqabət qabiliyyəti • İntellektual əmlak • Kontrafakt
- rəqabət qabiliyyətli
34 VƏTƏNDAŞ VƏ İQTİSADİYYAT. MAİA QONAŞVİLİ, LİA TODUA • Elə bir vəziyyət yaranır ki, bazar bununla öz gücü hesabına bacara bilmir. Belə bir hal- larda dövlətin müdaxiləsi vacibdir. • Xarici effektlərin neytrallaşdırılması ətraf mühitin qorunması qaydaları ilə mala vergi təsis edilməsi və ya ekomarker edilməsi ilə mümkündür. • Məlumatın assimetriyasına görə, istehlakçı bazara olan etibarını itirə bilər. • Qanunla təyin edilmişdir ki, hansı məlumat və hansı dildə istehlakçıya çatdırılmalıdır. • İstehsalçı onun tərəfi ndən bazara çıxarılan məhsulun təhlükəsizliyinə əmin olmalıdır.Bu- nun üçün standartlaşdırma-sertifi katlaşdırma sistemindən istifadə edə bilər. • Hal-hazırda Gürcüstanda bazara çıxarılan məhsulun təhlükəsizliyinə nəzarət xidməti yoxdur (ərzağın təhlükəsizliyi xidmətindən başqa), amma assosiasiya edilmiş razılıq əsasında nəzərə alınmışdır ki, tezliklə yaranacaqdır. YEKUN İQTİSADİ PRAKTİKUM Şagirdin dəftərinə bax 35 „Əmlak... İnsanın iqtisadiyyatından onun ictimai formasında ayrılmazdır”. Karl Menger Fikir vermisinizmi ki, nə üçün şokolad və ya dondurma kağızını evə heç kim atmır, halbuki küçədə, həyətdə bunu bir çoxları edirlər? Və ya nə üçün inəklərin nəsli kəsilməmişdir, hal- buki bir çox vəhşi heyvan və ya bitkilərin nəsli kəsilmişdir və ya kəsilmək üzrədir? Bu sualların cavabı - əmlakdır. İnsan ona aid olana ehtiyatla yanaşır. Ümumi, “heç kimin” olana isə qayğı göstərilmir və kobud yanaşılır.
Əmlak insanın müstəqil, öz istəyinə əsasən əşyası üzərində sərəncam vermək hüququdur. Bu onu bildirir ki, əşyanın sahibi qərara alır ki, əşyanı kim və necə istifadə etsin (sahibinin icazəsi xaricində başqa şəxslərin əşyadan istifadə etmək hüquqları yox- dur); əşyanın sahibinin eləcə də əşyanı satmaq və ya icarəyə vermək, borc vermək və ya hədiyyə etmək ixtiyarı var; o bu əşyanı başqa şəklə sala bilər, hissələrə ayıra və ya tam məhv edə bilər (əlbəttə ki, müəyyən məhdudiyyətlərlə); əşya sahibinə bu əşyanın bəhrəsi də aiddir (məsələn: ağacda yetişən alma, zəmidə yetişən taxıl, toyuğun qoyduğu yumurta və s.) və bu əşyadan aldığı mənfəət də (kirayə verilmiş mənzil, borca verilən pul faizi və s.). Bəzi əşyalara və ya resurslara əmlak hüququnun həyata keçirilməsi mümkün deyil, ədalətsiz və ya düşüncəsizdir. Bu hansı halda baş verir? Bəzi əşya/xidmət elədir ki, kənar şəxslər tərəfi ndən onun istifadəsinin qarşısının alınması mümkün deyil və ya çox çətindir. Məsələn, küçə işığından bütün yolçular istifadə edirlər. Küçə lam- pionunu elə quraşdırmaq çətindir ki, bu xidməti (işıqlandırmanı) əldə edən üçün yalnız işıq düşsün. Eyni sözləri estetik zövq haqqında da söyləmək olar ki, bunu şəhərin memarlıq detalları (körpü, meydan) yolçulara verir. Eləcə ƏMLAK ƏMLAK
MÖVZU 5. BİZƏ NƏ AİD OLA BİLƏR VƏ NƏ OLMAZ? Əsas terminlər/ anlayışlar: F Ə S İ L V • Əmlak • İctimai mal • Patent • Müstəsnalıq • Ümumi resurs • Malın işarəsi • Rəqabət qabiliyyəti • İntellektual əmlak • Kontrafakt • Coğrafi qeyd 36 VƏTƏNDAŞ VƏ İQTİSADİYYAT. MAİA QONAŞVİLİ, LİA TODUA Rəqabət qabiliyyəti– malın xüsusiyyətidir ki, bir şəxs tərəfi ndən malın istifadəsi digər şəxs tərəfi ndən onun istifadə imkanını azaldır.
malın xüsusiyyətidir ki, bir şəxs tərəfi ndən malın istifadəsi digər şəxs tərəfi ndən onun istifadə imkanını azaldır. də dövlətin müdafi ə qurumu hər bir vətəndaş üçün təhlükəsizliyi təmin edir və s. Əlbəttə ki, belə bir əşyalar və xidmətlər üzərində özəl əmlak hüququnun həyata keçirilməsi mümkün deyil və ya çox çətindir. Əgər kənar şəxslər
tərəfi ndən əşyanın/xidmətin istifadəsinin qarşısının alınması mümkündür, o halda bu əşya haqqında müstəsna qabiliyyətə malik olduğu dey- ilir. Əşyalar həmçinin rəqabət qabiliyyəti adlanan xüsusiyyətlərlə də fərqlənirlər. Bu, əşyadan/xidmətdən eyni zamanda neçə nəfərin istifadə edə bilməsindən və bir insan tərəfi ndən əşyanın/ xidmətin istifadəsinin digər insan üçün əşyaya/xidmətə əli çatıb- çatmamasından asılıdır. Məsələn, meşədə yaxud da parkda eyni zamanda çoxlu insan ola bilər ki, onlar bundan istifadə etdikdə bir- birinə mane olmasınlar. Eyni sözləri atmosfer havası ilə tənəffüs etməkdə, radio və televiziya verilişlərinin qəbulunda, dəniz çimərliyindən yararlandıqda demək olar, - bütün bu hal- larda yeni istehlakçının əlavə olunması artıq mövcud istehlakçı üçün əlçatan resur- sun miqdarını azaltmır. Bunun üçün də bu əşyanın/xidmətin istehlakçıları arasında rəqabət, yarışma üçün yer yoxdur. Əgər bir şəxs tərəfi ndən əşyanın/xidmətin istifadəsi digər şəxs tərəfi ndən onun istifadə imkanını azaldırsa, o zaman bu əşyanın rəqabət qabiliyyətli xassəsi olduğu deyilir.
Yüklə 3,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|