Mövzu “Sosial iş nəzəriyyəsi və təcrübəsi-1” fənninin predmeti, məqsədi və vəzifələri
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3.5.
Sosial işdə sosial müdafiə Dövlət sosial müdafiə və sosial təminat sistemlərinin qarşılıqlı münasibətlərinə gəldikdə isə, ikinciyə birincinin tərkib hissəsi kimi baxmaq lazımdır. Sosial təminatdan başqa sosial müdafiə əməyin, sağlamlığın və ətraf mühitin mühafizəsi, minimal əmk haqqı və insanın normal həyat şəraiti və dövlətin normal fəaliyyəti üçün lazım olan digər tədbirlər üzrə zəmanətləri özündə birləşdirir. Sosial siyasətə bir neçə komponenti, blokları özündə birləşdirən və iqtisadi artıma müxtəif cür təsir göstərən mürəkkəb struktura təşkil kimi baxdıqda, bazar xarakterini qeyd etmək olar. Əgər ona bölüşdürülmə uyğun gəlirsə, onda burada ―əmək üzrə‖ prinsipi işləyir: nə qədər çox qoysan, o qədər çox alacaqsan. Bir qayda olaraq, bazar modeli bu formada adətən əhalinin aztəminatlı təbəqəsinin sosial müdafiəsi modeli ilə tamamlanır və üç istiqamətdə təkrar bölgü prosesinə ehtiyac yaranır: 1. Sosial dəstək bloku 2. Sosial təminat – zəmanət bloku – bu sosial xidmətlərin göstərilməsidir (səhiyyə, təhsil, mədəniyyət və s.). 3. Sosial siyasətin bazar modeli ilə sosial yardım və sosial zəmanət blokları arasında sərhəddə yerləşən sosial sığorta bloku. 82 Dövlət sosial risklərdən əhalinin müdafiəsi üçün aşağıdakı formalardan istifadə edir: Sosial dövlət dəstəyi; Federal büdcədən birbaşa ayrılmalar hesabına sosial təminat; Məcburi dövlət sosial sığortası. Sosial təminatda konstitusiya hüquqlarının həyata keçirilməsi aşağıdakı əlamətlər üzrə fərqləndirilən müxtəlif formalarda təşkil oluna bilər: təmin olunanlar dairəsi; müvafiq tədbirlərin maliyyələşdirilməsi üçün fondların mənbəyi və formalaşdırılma üsulları; təminat növləri; təminatın şərtləri və miqdarı; təminat verən orqanlar. Dövlət sosial sığortasının mahiyyəti sosial riskin işəgötürənlər, muzdlu işçilər və məcburi sosial sığorta olunan digər məsul şəxslər, həmçinin dövlət arasında ayrılmasından ibarətdir. Sosial sığortanın əsasında ―sosial risk‖ kimi anlayış dayanır. İnkişaf etmiş bazar münasibətləri şəraitində əhalinin əksər hissəsinin gəlirləri işçilər tərəfindən əmək haqqının mütəmadi alınmasından asılıdır. Sosial risklər (yəni sosial vəziyyətin pozulması faktları) əhali, ayrı- ayrı zəhmətkeş qruplar üçün təhlükənin artma dərəcəsi üzrə təsnif oluna bilərlər. Onlar sosial müdafiə üsullarının, təhlükənin aradan qaldırılması üzrə daha effektiv mexanizmlərin hazırlanması üçün vacibdir. Bu isə öz növbəsində aşağıdakıların təmin edilməsini tələb edir: uçot, elmi təhlil və sosual risklərin ayrı-ayrı növləri və səbəbləri haqqında informasiyanın sistemləşdirilməsi; milli proqramların hazırlanması yolu ilə sosial risklərin minimallaşdırılması və kompensasiya edilməsi, qarşısının alınması və xəbərdarlığın edilməsi; sosial risklərin kompensasiya mexanizmlərinin işlənib hazırlanması. ―Məcburi sosial sığortanın əsasları haqqında‖ 16 iyul 1999-cu il tarixli Federal qanununun 3-cü maddəsində sosial risk anlayışı aşağıdakı formada verilib: sosil sığorta riski – baş verdiyi zaman məcburi sosial sığortanın həyata keçirildiyi, işləyən və digər kateqoriyadan olan vətəndaşların maddi və sosial vəziyyətinin dəyişməsinə gətirib çıxaran ehtimal olunan hadisədir. 83 Bu tərifin dəqiqləşdirilməsinə ehtiyac duyulur. Birincisi, maddənin mətnində ―və ya‖ bağlayıcısının istifadə edilməsi onu bildirir ki, məcburi sosial sığortanın obyekti müəyyən vətəndaş kateqoriyalarının nəinki maddi, həm də sosial vəziyyətinin dəyişməsidir. Lakin işləyən şəxslərin sosial vəziyyəti ondan ibarətdir ki, onlar muzdlu işçilərədir. Yalnız işsizlik, əlillik, qocalıq və digər sosial məna ifadə edən şəraitlə bağlı yaranan maddi vəziyyətin dəyişilməsinin nəticələrini minimma endirmək olar. İkincisi, maddənin mətnindən sosial risk deyildikdə nəyin nəzərdə tutulduğu aydın deyil. Ehtimal nəzəriyyəsinə əsasən sosial risk – gözlənilən təhlükənin yalnız dərəcəsi, kəmiyyəti, onun ehtimalıdır. Risk kütləvi, ictimai, yəni sosial xarakter daşıyır: əsasən sosial şəraitlə müəyyən edilir və ayrı-ayrı insanlardan asılı deyil. Əmək haqqının itirilməsi əməyə tələbatın aşağı düşməsi və ya işçi tərəfindən əmək qabiliyyətinin itirilməsi səbəbindən baş verə bilər. Əmək qabiliyyətinin olmaması səbəbi xəstəlik, bədbəxt hadisə, qocalıq, əlillik və nəhayət işçinin ölümü ola bilər. Bunlar sosial riskin növlərini təşkil edirlər ki, bunu da sığorta institutu azaltmalıdır. Beləliklə, işsizlik səviyyəsini ehtiyatsız peşə seçimi və ya işçinin peşəkarlıq dərəcəsinin kifayət etməməsi, işəgötürənlərin şəxsində istehsalatın inkişaf strategiyasının düzgün olmaması, dövlətin iqtisadi və sosial siyasətinin çatışmazlıqları ilə əlaqələndirirlər. Məlum fəlakət riski qabaqcadan nəzərə alınır və bu risklə bağlı maddi yük təşkilatın bütün iştirakçıları arasında qabaqcadan bölüşdürülür. Riski, məlum mənfi hadisənin nəzərdə tutulması imkanı kimi müəyyən edilir. Yalnız bu halda əsas əlamətləri aşağıdakılar olan sığorta haqqında danışmaq mümkündür: -Riskin qabaqcadan müəyyən edilməsi və qeydiyyatı; -Fərdi riskə görə kollektivdə maddi məsuliyyət və mütəşəkkillik. 84 Sosial sığortanın vacib əlaməti onun yayılması sferasındakı fəaliyyət dairəsidir: Ölkənin müəyyən hissəsində hər hansı əhali qrupuna şamil edilən yerli və xüsusi sığorta; Ölkənin bütün ərazisini əhat edən və böyük əhali kütləsinə şamil edilən ümumi sığorta; Saziş əsasında bir neçə ölkənin ərazisinə və əhalisinə şamil edilən beynəlxalq sığorta. Sosial sığorta sistemi aşağıdakı formada təsnif edilə bilər: 1. Sosial risklərin növlərinə görə: xəstəliyə görə; istehsalatda bədbəxt hadisələrdən; əlilliyə görə; qocalığa görə; hamiləlik və analığa görə; ölüm hadisəsinə görə; işsizliyə görə. 2. Xarakterinə görə: könüllü, məcburi. 3. Daxili quruluşuna görə: dövlət, bələdiyyə (yerli v regional), peşə (peşəkar sahə amiləri), beynəlxalq. Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|