Муса Гасымов
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
imperiyanın başqa forması olan SSRİ-nin tərkibinə zorla qatması, hətta vahid sovet dövləti daxilində torpaqlarımızı hissə-hissə kəsərək qonşulara paylaması, SSRİ dağıldıqdan sonra müəyyən dairələrin müstəqilliyimizi qısqanması, onu zəiflətmək və özündən asılı salmaq üçün Qafqazda müstəmləkə siyasətini yeritməkdə vasitə olan Ermənistanın təcavüzkarlığına açıq-aşkar yardım göstərməsi, terrorizmi və separatçılığı dəstəkləməsi, ölkəmizi zəiflətmək və Qərb ölkələrini Qafqaza buraxmamaq məqsədilə şimal dəmir yolunu bağlaması dövlətlərarası münasibətlərin necə inkişaf yolu keçdiyini göstərir. İkincisi, bu təzadlı və mürəkkəb inkişaf yoluna baxmayaraq, Azərbaycan təxminən iki yüz il Rusiya imperiyasının tərkibində olmuşdur. Onları bəzi tarixi coğrafi-siyasi tellər, müxtəlif əlaqələr birləşdirir. Ona görə də Azərbaycan dövləti xarici siyasət fəaliyyətində Rusiyaya myhym yer verir. Üçüncüsü, artıq şimal qonşumuzda qismən də olsa reallıq hissi üstün gəlmiş və ölkəmizin bəzi təkliflərinə müsbət cavab verilmiş, dövlətlərarası münasibətlərin müxtəlif sahələrinə dair sənədlər imzalanmış və yumşalma baş vermişdir.Lakin Azərbaycan- Rusiya münasibətlərinin səviyyəsi dövlətlərimizin imkanlarından aşağıdır, onlara yeni keyfiyyət halı verilməsi vacibdir. Azərbaycan tərəfindən münasibətlərin inkişaf etdirilməsi üçün heç bir maneə yoxdur. Sadəcə müqabil tərəf reallıqları qəbul etməli, tarixdən kül yox, od götürməlidir. Dördüncüsü, Azərbaycan, o cümlədən Qafqaz regionu böyük imperiyaların varisləri olan İran, Rusiya, Türkiyə və digər dövlətlər arasında nüfuz dairələri uğrunda mübarizə meydanıdır. Rusiya, İran vəTürkiyənin regiona dair konsepsiyaları müxtəlif meyarlara əsaslanır. Onların hər üçündə tarixi ənənələr və iqtisadi imkanlar mühüm yer tutur. Tarixi şəraitdən asılı olaraq bu konsepsiyalarda müxtəlif dəyişikliklər əmələ gəlir. Əgər Türkiyənin regiona dair konsepsiyasında üstünlüyü mədəni qohumluq kimi türk birliyi və münaqişələrə yol verməmək təşkil edirsə, İran Şimal-Qərbi Asiya regionunda və Qafqazda hakim olmaq istəyir. Rusiya isə bu regionda özünün spesifik maraqlarını əsas götürərək hər iki dövləti buradan vurub çıxarmaq istəyir. Zaman göstərir ki, bu üç dövlətin regiona dair konsepsiyaları başlıca məsələlərdə üst-üstə düşmür. Regionda sabitlik və əməkdaşlıq (o cümlədən, Dağlıq Qarabağ məsələsinin 36 həlli) bu dövlətlər arasında münasibətlərin necə olmasından çox asılıdır. Rusiya bu regiona öz həyati mənafeləri zonası kimi baxdığından onu əlindən buraxmaq istəmir. 1917-1920-ci illərdə Rusiya Güney Qafqazdan birinci dəfə vurulub çıxarılmışdı. Bunun acı nəticəsini görən Rusiya 1920-1921-ci illərdə zor gücünə regionu özünə qaytardı. Sonra isə dövlət quruculuğunda və idarəçilikdə unitarizmə üstünlük verildi. Gələcəkdə özündən asılılığı gücləndirməkdən ötrü iqtisadi-təsərrüfat əlaqələrini başqa regionlarla sıx yaxınlaşdırdı və kiçik etnik qruplara xüsusi diqqət verdi. Nəticədə SSRİ-nin hələ mövcud olduğu, lakin zəiflədiyi dövrdə məhz bu regionda münaqişələr baş verdi. Regionda nüfuz qazanmaq uğrundakı mübarizədə bu ölkələrin bir-birilərinə çoxlu iddiaları və şübhələri vardır. Qərb ölkələri Qafqazda Rusiyanın öz rolunu artırmaq cəhdlərinə mənfi müsbət bəsləyirlər. Rusiyanın hakim dairələrində isə "ümumbəşəri meyarlar" termini sıradan çıxır və hər yerdə tez-tez "Rusiyanın milli mənafeləri" fikri səslənir. Bununla belə ikitərəfli münasibətlərin qurulması üçün bir neçə qarşılıqlı addımlar atıldı. 1992-ci il oktyabrın 17-19-da Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikasının parlament üzvlərinin «Dəyirmi stol»u keçirildi. «Dəyirmi stol»da aşağıdakı məsələlər müzakirə edildi: Azərbaycan-Rusiya münasibətləri, Azərbaycanda və Rusiyada milli azlıqlar məsələsi, Dağlıq Qarabağ münaqişəsində Rusiyada milli azlıqlar məsələsi, Dağlıq Qarabağ münaqişəsində Rusiya hərbi qüvvələrinin mövqeyi, Azərbaycan-Dağıstan münasibətləri və s. Hər iki tərəfdən deputaların və ekspertlərin təmsil olunduğu bu dəyəirmi stol bütövlükdə faydalı oldu və sonrakı parlamentlərarası əlaqələr üçün müəyyən zamin yaratdı. 1992-ci il noyabrın 13-15-də Rusiya Federasiyası Ali Sovetinin Millətlər Palatasının sədri R.Abdullatipov başda olmaqla Rusiya parlament nümayəndə heyəti Bakıda oldu. Görüşün nəticəsində iki respublikanın parlamentləri arasında əməkdaşlıq haqqında protokol imzalandı. Rusiya parlamentinin nümayəndələri ilə növbəti görüş 1993-cü il martın 20-də Bakıda keçirildi. R.Xasbulatovun başçılıq etdiyi Rusiya parlamentinin nümayəndə heyəti Azərbaycan Respublikası parlamentində qəbul edildi. Görüş zamanı Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinin aktual məsələləri 37 müzakirə edildi və yekun sənədi kimi hazırlanmış birgə bəyannamə parlament başçıları tərəfindən imzalandı. 1992-ci il oktyabın 12-də Azərbaycan Respublikası prezidentinin Moskvaya səfəri zamanı Azərbaycanla Rusiya arasında qarşılıqlı təhlükəsizlik haqqında müqavilənin imzalanması iki ölkənin münasibətlərində uğur hesab edilə bilər. Müqavilə 26 maddədən ibarətdir. Birinci maddə razılığa gələn ali tərəflər arasında dostluq münasibətlərinin inkişaf etdirilməsini, bir-birinin dövlət suverenliyinə və müstəqilliyinə hörmət etməyi, hüquq bərabərliyi və bir-birinin daxili işlərinə qarışmamağı, ərazi bütövlüyü, sərhədlərin pozulmazlığı, zor işlətməkdən imtina etməyi, mübahisəli məsələləri dinc vasitələrlə aradan qaldırmağı, insan hüquqlarına hörmət etməyi nəzərdə tuturdu. İkinci maddə qlobal və regional miqyasda sülhün, sabitliyin, təhlükəsizliyin təmin edilməsinə, kollektiv təhlükəsizlik sistemlərinin yaradılmasına həsr edilmişdir. Burada eyni zamanda göstərilirdi ki, tərəflər qarşılıqlı maraq doğuran problemlər ətrafında müntəzəm məsləhətləşmələr keçiricəklər. Üçüncü maddədə qeyd edilirdi ki, tərəflərin birinin fikrincə sülh üçün və ya onların təhlükəsizliyinə ciddi xələl gətirən şərait yarandığı təqdirdə tərəflərdən biri digərindən məsləhətləşmələr keçirilməsini xahiş edə bilər. Bu barədə onlar bir- birinə informasiya verməyi öhdələrinə götürürdülər. Dördüncü maddədə tərəflər razılığa gəlirdilər ki, hər biri öz ərazisində digərinin suverenliyinə və müstəqilliyinə yönəlmiş qrupların və ya təşkilatların yaradılmasına imkan verməyəcəklər və belə hərəkətlərin qarşısını qətiyyətlə alacaqlar. Həmçinin tərəflər dövlət sərhəddinin mühafizəsi sahəsində əməkdaşlıq etməyi də razılaşdırırdılar. Beşinci maddə tərəflərin hər biri digərinə qarşı yönəldilən hərəkətlərdə və ya tədbirlərdə iştirak etməkdən imtina edirdi və öz ərazisindən digərinə qarşı zorakılıq hərəkətləri üçün istifadə olunmasına yol verməyəcəyini öhdələrinə götürürdülər. Altıncı maddəyə görə, tərəflərin hər-biri digər tərəfin suverenliyini, ərazi bütövlüyünü, səhədlərinin toxunulmazlığını və müdafiə qabiliyyətini qorumağa yönəldilən tədbirlər kompleksini müstəqil təyin etmək və ya həyata keçirmək hüququnu təsdiq edirdi və bu hüquqa hörmət edirdi. Yeddinci maddəyə görə, tərəflər milli təhlükəsizliyin təmin edilməsi və müdafiə quruculuğu ilə bağlı məsələləri müstəqil həll edirdilər, eyni zamanda bu sahədə əməkdaşlığı və qarşılıqlı fəaliyyəti həyata keçirirdilər. Səkkizinci maddə vətəndaşların əmlak, şəxsi qeyri- 38 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|