Ölümə qarşı tək çarə sevişmək Həqiqət axtarışında (resenziya)
Yüklə 28,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Tahir Əliyev)
- (Mir Bağır)
- Bəs sivilizasiyanı alternativ yolla necə inkişaf etdirmək olar
- – "Alisa" filminiz haqqında demişdiniz ki, bu, nağıl yox, yuxudur, çünki nağıldan fərqli olaraq tərbiyələndirməkdən
- – Demişdiniz ki, "Sürrealizm romantizm dövründən bu yana bənzəri olmayan böyük macəradır". Bu macəraların məntiqli
kölgə salmamaq, onu kiçiltməmək üçün buna göz yumuruq, dolayısıyla da yalan danışırıq. Bu, həm də müasir Azərbaycan tamaşaçısının düşüncə, təfəkkürü ilə bağlı olan bir şeydir. Yəni tamaşaçı da bunu istəyir. Arada Tahirlə çəkdiyimiz qəhrəmanlar haqqında söhbət edəndə deyirik ki, bunun bir bu cəhəti də var idi, məsələn, şorgöz idi, məişət pozğunu və s. Amma biz bunu verə bilmirik sənədli filmdə. Çünki fikirlərdə ideallaşan və ya ideallaşdırmaq istədiyimiz şəxs haqqında bu kimi xüsusiyyətləri açıq göstərmək və səsləndirmək birmənalı qarşılanmır.
dəfə “Tur De Frans”-ın qalibi olmuş Armstronq haqqında çox yaxşı “Armstronqun yalanı” adlı sənədli film var. Orada hamının qəhərmanı olan Armstronqun sonradan hansı yalanlarla bu zirvəyə çıxdığı açılır və hətta qəhrəman özü bunu etiraf edir sonda. (Tahir Əliyev) – Dərd orasındadır ki, bədii filmimizdə də bu problem var. Yəni qəhrəmanları həddən artıq ideallaşdırırıq. (İqbal Məmmədəliyev) – Biz xalq olaraq hələ inkişaf etməkdəyik. Ona görə də film çəkərkən, xüsusən də tarixi şəxsiyyətlərimizi, daha çox tanıtım xarakterli, müsbət yönlərini göstərməliyik ki, müasir gənclər onlar barəsində müsbət təmayüllü düşünsünlər. Ən gözəl rejissor Allahdır. Onun dramaturgiyası ilə ömür sürürük. Gah müsbət oluruq, gah da mənfi. Ramiz Rövşən demişkən, ən gözəl şeir, yazılmamış şeirdir. Elə mövzular var ki, onları bu gün ucuz qiymətə çəkib satmamalıyıq. (Mir Bağır) – Yəni deyirsiniz, tamaşaçı da hazır deyil. (İqbal Məmmədəliyev) – Ay sağ ol. Əgər sənədli filmdə hər şeyi olduğu kimi göstərsək, çəksək, bizi Şirməmməd Hüseynov kimi topa tutarlar. Ona görə nə eləmişiksə – pis-yaxşı – onun da qiymətini gələcək nəsillər ya verəcək, ya da verməyəcək. (Mir Bağır) – Maraqlı söhbət alındı, məncə. Hər ikinizə böyük təşəkkürlər. 50 Tərcümə Şahin Xəlil Jan Švankmajer sürrealizm dahisi ilə müsahibə
52 – "Poleno"-nun yaranmasını sivilizasiyanı məhv etməyimizin cəzası olduğunu deyirsiniz. Müasir sivilizasiyanın başlıca çatışmazlığı nədir: onun praqmatik olması, ya irrosianallıqdan imtina etmə? Bəs sivilizasiyanı alternativ yolla necə inkişaf etdirmək olar? – Mən heç vaxt bu cür açıq fikirlər deməmişəm. "Poleno" təxəyyül məhsulu olan bir filmdir. Bildiyiniz kimi, təxəyyül məhsulu olan bütün filmlər çoxmənalı və çoxşaxəli filmlərdir. "Poleno" da həmçinin. İstəmirəm ki, film haqda təkcə bir fikir yürüdülsün, film bir şəkildə qəbul edilsin ki, doğru interpretasiya budur. "Poleno" təkcə uşaqların və dəlilərin gördüyü, bizim görə bilmədiyimiz bir şey də ola bilər. Mən həqiqətən hesab edirəm ki, sivilizasiyamızın başlıca defekti onun utilitarizmidir – o, cəmiyyətdə layiqli yerini ala bilmədi ki, insan da irrasionallıq qazansın. Bunun nəticəsi olan qazanılmayan irrasionallıq yer üzərində absurdizm şəklində meydana gəlir. Bununla da Markuza (Herbert Marcuse) görə, "birölçülü insan" yaranır, onun tək ideologiyası pul olur, dünya ilə yeganə bağlılığı isə – praqmatizm. Əlbəttə, başqa inkişaf yolları da var və hər zaman olacaqdır. Buna sübut kimi, xristianlıq və lap elə atlantik sivilizasiyaları məhv edib, yenidən yaradan dünyəvi sivilizasiyaları misal göstərmək olar. Mövcud sivilizasiya haqda təbii şəkildə yaranmış və ya müasiri olaraq danışmaq gülməlidir. Bu sivilizasiyanın keçmişi qəddarlıq və qanlarla doludur. Onun əsasında əzablı repressiyalar və nifrət doğuran qarışıqlıqlar var. Məncə, bu sivilizasiya mərhəmətə layiq deyil. Əgər xoşbəxtliyin insan üçün həyatda əsas dəyər olması ilə razılaşsaq, insanlıq sivilizasiya yoluna qədəm qoymaqla ən böyük səhvi edib, bu səhv onlara həyatları bahasına başa gələcək. Hər zaman bir qayda işləyib: öz sivilizasiyanı yaşamış birinin yeni sivilizasiyada tumurcuqları var. Artıq onları axtarmağın vaxtı gəlib.
53 – Rasional sivilizasiya ilə irrasional qüvvələrin mübarizəsində, ailə üzvlərindən hər birinin qurbana çevrildiyi məqamda, süpürgəçi birinin cəngavərə çevrilib, vəhşi üzərində qalibiyyətini filmin konteksti olaraq necə anlamaq olar? Niyə məhz o, xilaskara çevrildi? – Mən axı dedim, istəmirəm ki, film haqqında yeganə "doğruluq" fikri yaransın. Bir də ki, süpürgəçinin Polenonun yeni qurbanına çevrilməyəcəyinə niyə bu qədər əminsiniz? – "Alisa" filminiz haqqında demişdiniz ki, bu, nağıl yox, yuxudur, çünki nağıldan fərqli olaraq tərbiyələndirməkdən məhrumdur. Demək olarmı ki, yuxudan didaktizmə keçid sizin baxışlarınızın dəyişib, konservant birinə çevrildiyinizdən xəbər verir? – Erbenin (Karel Erben) nağılı didaktikdir: o, sözün hər mənasında, uşaqlara acgöz olmamağı öyrədir. Amma biz bilirik ki, xalq nağılları qədim miflərin məhsuludur. Mənə miflər vacibdir, Erbenin didaktikliyi yox. Məncə, "Faust", "Adəm və Həvva" mifləri də "Poleno"nun mifləri hesab edilə bilər. – Demişdiniz ki, "Sürrealizm romantizm dövründən bu yana bənzəri olmayan böyük macəradır". Bu macəraların məntiqli sonluğu varmı? 21-ci əsrdə yolunuzu davam etdirə biləcək layiqli davamçılar görürsünüz? – Bilmirəm, "məntiqli son" deyəndə nəyi nəzərdə tutursunuz. Məncə, romantizm dövründəki bütün romantizm məhv oldu, yox oldu. Amma bu heç də onların böyüklüyünə kölgə salmır. Sürrealizm də 20-ci əsrin romantizmi kimi dünyanı dəyişmək istədi (Karl Marks), həyatı dəyişmək istədi (Artur Rembo). Dünya həqiqətən dəyişdi. Amma pisliyə doğru. O tamam ayrı, sürrealistlərin arzulamadığı bir səmtə üz tutdu. Sürrealizm dünyanı ondan təsirlənənlər vasitəsi ilə dəyişir. Sürrealizm 20-ci əsrin ikinci yarısında sənətdə total dəyişikliklər etdi, paradoksal olaraq sürrealizm buna çalışmırdı. Amma yenə də düşünürəm ki, sürrealistlər – artıq indi azalan təbəqə böyük rol oynayır: bütün dünyada yeni, bir zamanlar bizim kimi mövcud sivilizasiyadan narazı olan, alternativlər axtaran gənclər var. Sürrealizm yeni romantizm formalaşmayana qədər mövcud olacaq. 21-ci əsrin romantizmi. Yüklə 28,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|