47
yenə də özünü müqəssir görəcəkdir. Buna görə də
Peyğəmbəri-əkrəm (s) buyurmuşdur: “Sizi mühasibəyə
çəkməmişdən öncə özünüzü mühasibə edin.”
1
Əgər
bir
kəs
özünü mühasibə etməsə günah bataqlığına
düçar olar, bu ayənin əsasında ki,
buyurur: “Heç kəsə əsla
haqsızlıq edilməz. Bir xaldal dənəsi ağırlığında olsa belə,
onu (hər hansı bir əməli tərəziyə) gətirərik. Haqq-hesab
çəkməyə Biz kifayətik!”
70F
2
– [onu haqq-hesaba çəksələr]
mühasibə vaxtı şiddətli əzaba və böyük ziyana düşər. [Belə
bir andadır ki]: “Heç kəs heç kəsin karına gələ bilməsin (heç
kəs heç kəsə öz əməlindən bir şey verə bilməsin), heç
kəsdən şəfaət (bu və ya digər şəxsin günahlarının
bağışlanması barəsində xahiş, iltimas) qəbul olunmasın...”
71F
3
Belə bir gündən Allaha pənah aparırıq!
Və amma “müraqibə”, insanın yaxşı əməllərini batil
edəcək hərəkətlərin baş verməməsi üçün batinini və
zahirini həmişə qoruyub saxlamasıdır, yə`ni həmişə öz
əhvalına diqqət yetirməlidir ki, məbada gizlində və aşkarda
günah iş görər, ya istər kiçik, istər böyük bir şey onu haqq
yolun yolçuluğundan saxlayar. Bu ayəni həmişə xatirində
saxlamalıdır ki, buyurur: “Bilin ki, Allah sizin qəlbinizdə
olanı bilir. Ondan qorxun.”
72F
4
Beləliklə
də [seyri-süluk yolunda insan] vüsal
mərhələsinə, məqsədinə nail olar.
ريبخلا فيطللا وھ هنا هدابع نم ءاشي نم قفوي ﷲو
1
“Bihar”, c. 70, səh. 73, rəvayət 26.
2
“Ənbiya”, 47.
3
“Bəqərə”, 48.
4
“Bəqərə”, 235.
48
Altıncı fəsil
Təqva
Allah-taala təqva barəsində buyurur: “...Allah yanında ən
hörmətli olanınınz Allahdan ən çox qorxanınızdır.”
73F
1
“Təqva” [insanın] Allahın qəzəbindən və dərgahından
uzaq düşmək qorxusu vasitəsilə günahlardan çəkinməsi
mənasındadır. Necə ki, sağalmaq istəyən xəstə onun
səhhətinə zərərli və xəstəliyini artıracaq şeylərdən
çəkinməlidir ki, müalicəsi baş tutsun və [müsbət] nəticə
versin. Kamal tələbində olan insanlar da kamalla tərs gələn
və ya kamalın əldə edilməsinə əngəl törədən və ya saliki
kamal yolundan saxlayan şeylərdən çəkinməlidirlər ki, bu
yolda müsbət nəticə əldə edə bilsinlər.” Kim Allahdan
qorxsa, Allah ona (hər çətinlikdən) bir çıxış yolu əta edər və
ona gözləmədiyi yerdən ruzi verər.”
74F
2
Təqvanı təşkil edən ünsürlər
Həqiqətdə təqva üç şeydən təşkil olunmuşdur:
1. Xof;
2. Günahdan çəkinmək;
3. Allaha yaxınlaşmaq tələbi;
Bunların hər birinin şərhi bu risalədə yeri gəldikcə dolğun
şərh ediləcəkdir. Qur`an və hədislərdə təqvaya geniş yer
verilmişdir və müttəqilər haqqında çoxlu söz
söylənilmişdir. Biz bu yığcam risalədə onların hamısını yad
1
“Hucurat”, 13.
2
“Talaq”, 2, 3.
49
etmək iqtidarında deyilik. Təqvanın son hədəfi Allah-
Taalaya məhəbbətdir.
“Xeyr (elə deyildir.) hər kəs öz əhdinə vəfa etsə və pis
əməllərdən çəkinsə, şübhəsiz ki, Allah (belə) müttəqiləri
sevər.”
1
1
“Ali-İmran”, 76.
50
ÜÇÜNCÜ
BAB
Seyri-süluk, kamalın tələbi və salikin əhvalını bəyan edər
və altı fəsildən ibarətdir:
Birinci fəsil – Xəlvət.
İkinci fəsil – Təfəkkür.
Üçüncü fəsil – Xof.
Dördüncü fəsil – Rəca.
Beşinci fəsil – Səbir.
Altıncı fəsil – Şükür.
51
Birinci fəsil
Xəlvət
Allah-taala xəlvət barəsində buyurur: “Dinlərini oyun və
əyləncə sayanları, dünya həyatının məğrur etdiyi (və ya
aldatdığı) kəsləri boşla getsinlər.”
1
Həqiqi elmlərdə sübuta yetmişdir ki, ilahi feyzi qəbul
etməyə iste`dadı olan hər bir zat, nə qədər ki, bu iste`dad
var və maneə yoxdur, həmin feyzdən məhrum
olmayacaqdır. İlahi feyzi o kəs tələb edə bilər ki, iki işdən
agah olmuş olsun və bu agahlığı bütün hallarda həmin
feyzin qəbulu iste`dadı ilə yanaşı saxlamış olsun.
1. Bilməlidir ki, qəti və şəksiz ilahi feyz var.
2. Bilməlidir ki, hər kəsdə o feyz olsa, [həmin feyz] o
şəxsin kamalının zəminəsi olacaqdır.
Seyri-sülukün mühüm maneələri
Bu müqəddimə aydın olandan sonra xatırlatmalıyıq ki,
kamal tələbində olan şəxs ilahi feyz iste`dadına
yiyələndikdən sonra [seyri-süluk] yolunda maneələrin
aradan qaldırılmasına başlamalıdır. Bu maneələrin ən
başlıcası məcazi məşğələlərdir ki, insanı Allahdan qeyri
şeylərlə məşğul etməklə onu həqiqi məqsədə tam diqqət
yetirməkdən saxlayır. İnsanı məşğul edən böyük maneələr
ibarətdir:
1. Zahiri hisslər;
2. Batini hisslər;
3. Heyvani qüvvələr;
4. Məcazi fikirlər.
1
“Ən`am”, 70.
52
“Zahiri hisslər” [məsələn,] gözün görməsiylə insanı özünə
çəkən mənzərələr, qulağın eşitməsiylə insanı yerindən
oynadan səslər və həmçinin [burunla duyulan] xoş qoxular,
[dadbilmə hissi ilə duyulan ləziz] yeməklər və
[toxunmaqla] ləms edilənlər – insanı [əsas hədəfdən
yayındırıb] özünə məşğul edən məşğuliyyətlərdir.
“Batini hisslər” [məsələn,] məhəbbətə, nifrətə, [müxtəlif]
surət və hallara və bu kimi şeylərə nisbətdə yaranan xəyal
və vahimələr və ya keçmiş xatirələrin xəyalda canlanması
və ya mal-dövlət, vəzifə kimi cazibəli görünəcək işlərdə
fikrə dalmaq insanı özünə məşğul edən məşğuliyyətlərdir.
“Heyvani qüvvələr” [məsələn,] qorxu, qəm, qəzəb, şəhvət,
xəyanət, xəcalət, [yersiz] qeyrət, [düzgün olmayan]
rəqabətlər, acı hadisələrdən pəhriz etmək insanın
məşğuliyyətinə səbəb olur.
“Məcazi fikirlər” [məsələn,] mühüm olmayan işlərdə və
faydasız elmlərdə təfəkkür insanın məşğələsinə çevrilir.
Xülasə, insanın yersiz [məşğuliyyətinə,] kamalı yolunda
hicaba səbəb olacaq bu kimi işlər maneə sayılır. “Xəlvət” bu
cür maneələrin aradan qaldırılmasından ibarətdir. Beləliklə,
xəlvət sahibi elə bir yer seçməlidir ki, zahiri və batini hisslər
onu özünə məşğul edə bilməsin və heyvani qüvvələri də
tərbiyə etməlidir ki, onu həmin qüvvələrə xoş gələn şeylərin
cəzbinə və xoş gəlməyən şeylərin dəfinə təhrik etməsin.
Məcazi fikirlərdən də külli olaraq üz döndərməlidir, çünki
bu cür fikirlərin hamısı sonra fani dünyanın məsləhətinə
görə olur, amma axirət məsləhəti bilinən işlərin sonu, insan
ruhunda əbədi qalacaq ləzzətlərin əldə edilməsidir. [Salik]
zahiri və batini maneələri, insanı Allahdan qeyri işlərə
məşğul edən amilləri aradan qaldırdıqdan sonra bütün
bacarığını, iradəsini işə salıb qeybi töfhələri və həqiqi