A. N. Abbasbəyli, S. Z. Yusifzadə

 
81
19.
 
Рявкин А.В. История международных отнашений в новое время. М., 2004. 

---

 
82
XV Mövzu 
Böyük Fransa burjua inqilabı ərəfəsi və dövründə 
Avropada beynəlxalq münasibətlər 
 
XVIII əsrin 80-ci illərinin sonlarından etibarən Fransada feodal-mütləqiyyət quruluşunun böhranı olduqca 
kəskinləşdi. Fransanın dövlət borcu 1774-cü ildəki 1.5 milyard livrdən, 1788-ci ildə 4,5 mlrd livrə çatmışdı. 
Milli büdcənin kəsiri 126 mln. livr təşkil edirdi. 
Yaranmış böhrandan çıxmaq üçün kral XVI Lüdovik 1614-cü ildən sonra çağrılmayan Baş  ştatların 
çağırılmasına razılıq verdi. Baş ştatrlar maliyyə və vergi islahatlarının keçirilməsində krala yardımçı olmalı idi. 
1788-ci ilin ortalarından etibarən güclənməkdə olan xalq hərəkatı 1789-cu ilin yazı üçün ən yüksək nöqtəyə 
qalxmışdı. Bu dövr xalq kütlələrinin 450 çıxışı olmuşdu. Xalq kütlələrinin təzyiqi altında 1789-cu il mayın 5-də 
Versalda Baş ştatlar işə başladı. Seçilmiş 1139 deputatın 578 nəfəri üçüncü silkin, 561 nəfəri isə birinci və ikinci 
silkin (ruhanilər – 291 deputat, zadəganlar -270 deputat) nümayəndələri idilər.  
Mütləq monarxiya dövründə Fransa xarici işlər nazirliyi ərazi prinsipi üzrə bölünən iki siyasi idarəyə 
ayrılmışdı: birinci idarə  Qərbi və  Mərkəzi Avropra dövlətləri, habedə Amerika ilə diplomatik münasbətlərə 
rəhbərlik edirdi. İkinci isə  –Şərqi və  Cənubi Avropa və Skandinaviya dövlətləri ilə münasibətləri həyata 
keçirirdi. 
XVIII yüzilliyin sonları üçün Fransız mütləqiyyət aparatında xarici işlər idarəsi müstəqil nazirliyə 
çevrilmiş  və ona uzun müddət  Şarl de Verjen rəhbərlik etmişdir.  İnqliab  ərəfəsində Fransa Avropanın bütün 
ölkələri və bir sıra  şərq ölkələri ilə diplomatik əlaqələrə malik idi. Fransız kralları diplomatik münasibətlərin 
normal saxlanması üçün bir neçə vasitədən istifadə edir ki, bunların içərisində nigah və sülalə müqaviləsi 
mühüm yer tutur. Fransa 1761-ci ildə sülalə müqaviləsini İspaniya ilə bağlamışdı. İlk ziddiyət bilavasitə sülalə 
müqaviləsinin üstündə baş vermişdi.  
1789-cu il 14 iyul üsyanından və Bastiliya qalası alındıqdan sonra, özünü Milli Məclis elan etmiş III 
silkin deputatları xarici siyasət məsələlərinə müdaxilə etməyə başladı. 1790-cü il mayında İngiltərəyə müharibə 
elan etmək məsələsi üstündə kralla Milli Məclis ilk dəfə kəskin şəkildə toqquşdu. 1790-cı il üçün İspaniya ilə 
İngiltərə arasında müharibə ehtimalı ortaya çıxmışdı. 1761-ci il sülalə müqaviləsinə görə Fransa İspaniyaya 
yardım etməli idi, lakin Milli Məclis qəti  şəkildə buna qarşı  çıxdı  və xarici siyasət məsələləri ilə yaxından 
məşğul olmaq üçün başda qraf Mirabo olmaqla daimi «Diplomatik komitə» yaratdı. 1791-ci il dekabrda qəbul 
edimliş xüsusi dekretə görə, «fransız xalqı  həmişəlik işğalçılıq müharibələrindən  əl çəkir və başqa xalqların 
azadlıqlarına qarşı hərbi qüvvə istifadə etməyəcəyini» bəyan edirdi.  
Xarici siyasət məsələləri  əvvəllər bilavasitə kral sarayının  əlində olduğu üçün səfir göndərilməsi 
məsələsini də saray həll edirdi. Həmin səfirlər isə yaranmış  şəraitdə kralın göstərişi ilə Fransaya xarici 
müdaxilənin təşkili ilə məşğul olur, intriqa aparırdılar. Təsadüfi deyildi ki, kralla gizli əlaqədə olan qraf Mirobo 
özü də etiraf edirdi ki, xarici dövlətlərdəki Fransa səfirlərinin hamısı dəyişdirilməlidir. 1791-ci il martda 7 səfir 
dəyişdirilmişdi. 
Mövcud tətqiqatlara görə, Fransa Burjua inqilabının tarixi və diplomatiyası 3 mərhələdən keçir:                              
I mərhələ-1789-cu ilin iyununda başlamış 1792-ci ilin 10 avqust üsyanına qədər. Bu mərhələdən xarici 
suyasət məsələləri bilavasitə kralın prereqativi olsa da baş ştatlar vəya qanun verici məclislə kral arasında xarici 
siyasət sahəsində səlahiyyətlilərin boşluğu baş verir.   
 II 
mərhələ-1792-ci ilin 10 avqustundan başlamış 1793-cü ilin 31 may üsyanına qədər davam edir. Bu 
mərhələ I respublikanın jirondist mərhələsi adlanır. Xalq siyasəti məsələləri jronda nümayəyəndələri tərfindən 
həyata keçirilir.  
 III 
mərhələ-1793-cü ilin 2 iyulundan 1794-cü ilin 27-nə qədər davam edir. III mərhələ inqilabın yakobin 
diktaturası dövrünün mərhələsi hasab olunur. Xarici siyasət məsələləri  əvvəllər kralın tam şəkildə 
səlahiyyətlərinə daxil olduğuna görə səfirlərin göndərilməsi məsələsi də sarayın əlində idi. Bu mərhələdə xaricə 
göndərilən səfirlər, yalnız kralın göstərişini həyata keçirirdi. Qraf Merabo təsadüfi olaraq demirdi ki, Fransanı 
xaricdə  təmsil edən səfirlərin hamısı olmasa da heç olmasa yarısı edam olunmağa layiqdir. 1791-c ilin martı 
üçün 7 ölkədəki səfir dəyişdirilmişdi.      
 Inqilabın I mərhələsində xarici siyasət məsələləri ilə diplomatik komitə məşğul olurdu. Milli məclisdə 
aparılmış müzakirələrdə sonra qərara alındı ki, xarici siyasətlə bağlı  təkliflər diplomatik komitə  tərəfindən 
hazırlanmalı, kral tərəfindən təsdiq edilməli odi. 1792-ci ilin avqustuna qədər sol qüvvələrin monarxiyanı 
devirmək fikri olmalıdır. Çünki bu Avropa dövlətinin Fransaya qarşı müharibəsinə səbəb olardı.  
 Diplomatik 
komitədə başlıca yeri Merabo və Toleyran  tuturdu. Sonradan məlum olduki, hər ikisi XVI 
Lüdovikin göstərişlərinə əsasən fallıq göstərirdilər. Fransa ilə Roma Papası arasında münasibətlərin qırılmasına 
da məhz bu zaman start verilmişdi. Dini fəzifələrin bir sıra mərhələlərini keçmiş Toleyran kilsə torpaqlarının 
milliləşdirilməsi haqqında xüsusi qanun hazırlamlşdı ki, buna görə  də Roma Papası Fransa ilə diplomatik 
münasibətləri kəsmiş  və Toleyranı  lənətləyərək kilsədən xaric etmişdi. Roma Papası ilə Fransa arasında 
münasibətlər 1801-ci ildə bağlanmış konqordata əsasən qaydaya salınmışdı. Toleyran 1789-1792-ci ilin iyununa 

---