Prof. ġərifov Famil Həsən

106

 

 

şəkər 20,4 q/100sm

3

 ə qalxır. Bu qatılıq nisbi şəkərdir. Şirədə şəkər 20 q/100sm

3

 

olanda  tutaq  ki,  bir  gilədə  1  qram  olan  şəkər  şirədə  şəkər  20,4  q/100sm

3

  olan 

vaxtı çəki etibarı ilə 0,9 qrama düşür- bu mütləq şəkərdir. 

Məhsulun orqanoleptiki qiymətləndirilməsi eyni zamanda dequstasiya  

adlanır.  Dequstasiya  sözü  dadma  yolu  ilə  məhsulun  keyfiyyətinin 

yoxlanmasıdır. 

Süfrə  üzümlərinin  dequstasiyası  məlum  sxem  əsasında  10  ballı  şkala  ilə 

aparılır: 

 I. salxım və şirənin xarici görünüşü (balla) 

2.0  -  salxım  və  gilə  gözəlliyinə,  ölçüsünə,  forma  və  rənginə  görə  olduqca 

gözəldir; 

1,5 - salxım və gilələri gözəldir, kifayət qədər iridir; 

1,0 - salxım və gilə xarici görkəminə və iriliyinə görə ortadır; 

0,1- salxımın xarici görkəmi çox pisdir və gilələri çox xırdadır. 

Dequstasiya zamanı salxımın qeyri bərabər inkişafı və gilələrin qeyri-bərabər 

yetişməsi,  salxımın  sıxlığı,  gilələrin  noxudlanma  dərəcəsi  və  xarab  olması 

diqqətdə olmalıdır. 

II.

 

Gilənin dad və aromatı (balla)  

5,0 - şəkər və turşuluğu ahəngdar olmaqla xoşa gələn dadı; 

4,0 – xoşa gələn aromatlı, ahıngdar dadlı; 

3.0 – dad adidir, ancaq kifayətləndiricidir; 

2,0  –  dad  ahəngdar  və  xoşagələn  deyil,  turşuluq  tez  nəzərə  çarpır, 

büzüşdürücüdür və s. 

1,0- dad xoşagələn olmadığına görə sort təzə halda yemək üçün yaramır. 

Hər  bir  üzüm  sortunun  özünə  məxsus  aromatlı  olur,  ancaq  heç  vaxt  dadları 

eyniləşdirmək də olmaz. Bəzi sortlarda (Muskatlar, İzabella) aromat seçilir. Belə 

sortlar üçün aromatlıq və onun əlamətləri qeyd edilməlidir. Hər şeydən əvvəl lətin 

şirəliliyi və konsistensiyası (xırtıldayan, selikli, qeyri müəyyən), qabığın incəliyi, 

toxumun 

lətdən 

asanlıqla 

ayrılması, 

toxumun 

iriliyi, 

sonra 

isə 

qiymətləndirilməlidir. 

Yeyilən  üzüm  ən  yaxşı  ləzzəti  o  vaxt  verir  ki,onun  tərkib  hissələrindən 

şirinlik, turşuluq, toxum, qabıq və s. ayrıca hiss edilməsin. Şəkərliliyi eyni olan 

üzüm sortlarında turşuluğu az olanlar daha şirin hiss olunur.  

III. qabıq və lətin konsistensiyasının xüsusiyyətləri (balla); 

3.0-  yeyilən vaxtı ağızda o qədər də hiss olunmur, yəni qabıqla lət bir hesab 

olnur, qabıq kobud deyil (Katta-kurqan), ləti ətli-şirəlidir; 

2,0  –  qabıq  az  hiss  olunur,  ağızda  xırda  hissəciklərə  bölünür,  ləti  bərkdir, 

ancaq kobud deyil; 

1,5 – qabıq və lət orta dərəcədədir, yeyilən vaxtı xoşagəlməz təsir bağışlamır. 

---

107

 

 

1.0

 

–  qabıq  qalındır,  kobuddur,  şirəli  lətdən  kisə  şəklində  asanlıqla  ayrılır 

(İzabella); 

0,1  –  qabıq  qalındır,  kobuddur,  ləti  əriyən  kimidir,  seliklidir,  gilədə  toxum 

çox olur. 

Süfrə üzümünün qiymətləndirilməsi üzrə dequstasiya vərəqi. 

 

 

SS 

 

 

Sortları

n adı 

10 ballı sistemlə keyfiyyətin qiyməti 

Salxım 

vı gilənin 

xarici 

görünüşü 

(gözəlliyi) 

(0,1-2,0) 

Gilənin 

dadı və 

aromatı 

(1,0-

5,0) 

Qabıq və 

lətin 

xüsusiyyətləri 

(0,1-3,0) 

 

Ümumi 

bal 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

 

Məhsulun uzaq məsafəyə daşınmasında salxımın nəqliyyata davamlılığı təyin 

edilməlidir. Salxımın nəqliyyata davamlılığı laboratoriya sınaqları və eksperiment 

daşımaları ilə təyin edilir. 

Bu  məsələ  üzrə  M.M.Avidzbanın  son  ümumiləşdirmələrinə  görə  üzüm 

salxımının  nəqliyyata  davamlılığının  öyrənilməsinin  ilkin  metodikası  İ.N. 

Prostoserdova  məxsusdur.  Sonralar  P.T.Bolqarev,  A.İ.Tişenko  və  J.V.Biyukova 

düzəltdikləri cihazlar əvəzolunmaz vasitə hesab edilir (hər göstərici üçün 100 gilə 

götürülür,  yəni  10  salxımın  hərəsindən  10  gilə  götürülür).  Sonralar  bu  cihazlar 

V.Y.  Birykova,  S.Y.Ceneyev  və  N.K.Kondo  tərəfindən  xeyli  təkmilləşdirilərək 

gilənin nəqliyyat davamlılığı düstrunu işləyib hazırlamışlar: 

K

1

 

Brada: K

1

- nəqliyyata davamlılıq 

A-gilənin saplaqdan qopma qüvvəsi, q 

V- gilənin deşilməsinə sərf olunan qüvvə, q 

S-gilənin əzilmə qüvvəsi, q 

Müəyyən  edilmişdir  ki,  K,60-70-ə  bərabər  olduqda  nəqliyyata  davamlılıq 

aşağıdır; 75-95arasında olduqda, orta ; 95-dən yuxarı olduqda yüksəkdir. 

Eksperimental  daşımaların  təşkili  üçün  sorta  və  varianta  tipik  salxımlardan 

10-12  standart  qutu  qablaşdırılır  və  onlar  ,  (avtomobil,  vaqon  və  gəmi)  orta 

hissəsində yerləşdirilir. Hər bir qutunun üz tərəfində ―təcrübə‖ sözü yazılır, qabın 

netto və bruttosu göstərilir. 

Göndərilən məhsul nəzərdə tutulan məntəqəyə çatdıqda üzümə əmtəə qiyməti 

verilir (birinci və ikinci  sortlar, eləcə də çıxdaş məhsula əsasən  itki  hesablanır). 

Hər bir qutu üzrə ayrıca uçot aparılır. 

---

108

 

 

 

Fenoloji müĢahidə və onun əhəmiyyəti 

Fenoloji  müşahidənin  aparılmasında  məqsəd  üzümlükdə  görülən  işlərin 

təqvim  müddətini  bilməkdir.  Təcrübələrdə  üzüm  bitkisinin  böyüməsinə  və  illik 

inkişaf  siklinin  keçməsinə  təsir  göstərən  amillər  üzrə  uçot  işləri  və  bunların 

əsasında  fenoloji  müşahidələr  aparılmalıdır.  Ayrı-ayrı  vegetasiya  fazalarının 

iqlim şəraiti ilə uyğun öyrənilməsi daha faydalı olur. Fenoloji müşahidələr hər il 

vegetasiya  fazalarının  başlanması  və  fazanın  gedişatında  aqrotexniki  tədbirlərin 

təqvim  müddətləri  qeydə  alınır.  Bu  məlumatların  orta  çoxillik  yekunu 

təsərrüfatda görülən işlərin düzgün qruplaşdırılmasina kömək edir.  

İlin  ayrı-ayrı  fəsillərində  meteoroloji  şəraitdən  asılı  olaraq  üzümlüklərdə 

xəstəlik və zərərvericilər fəaliyyət göstərir. Bu və ya digər şəraitdə bu vəziyyət az 

və çox məhsul alınmasının səbəblərini aşkar etməyə imkan verir. 

Fenoloji  müşahidə  xarakterik  üzümlükdə  aparılmalıdır.  Xarakterik  üzümlük 

dedikdə  birinci  növbədə  bitkinin  qida  mühiti  və  aqrofonun  səviyyəsi,  sonra  isə 

becərmə  sistemləri  nəzərdə  tutulur.  Fenoloji  müşahidə  məlumatlarında  bitkinin 

böyümə  şəraiti:  torpaq,  relyef,  qrunt  sularının  yerləşmə  dərinliyi,  kolun  yaşı  və 

gücü  öz  əksini  tapmalıdır.  Söz  yox  ki,  qida  ilə  lazımınca  təmin  olnmayan 

torpaqlarda  bitkinin  boy  və  məhsuldarlıq  göstəriciləri  xeyli  aşağı  olacaq  və  bu 

fonda  da  fenoloji  müşahidə  məlumatlarının  dürüstlüyünü  əks  etdirməyəcək. 

Əvvəlki  bəhslərin  birində  qeyd  etmişdik  ki,  quru  budama  gec  aparılan  kollarda 

tumurcuqların  oyanması  ləngiyir.  Bu  nöqteyi-nəzərdən  xarakterik  üzümlükdən 

söhbət açılır.  

Təcrübənin və müşahidənin xarakterindən asılı olaraq müxtəlif miqdarda kol 

müşahidə  obyekti  kimi  qəbul  edilə  bilər.  Aşağıdakı  cədvəldə  göstərildiyi  kimi 

ayrı-ayrı fazaların başlanğıc və sonu qeyd olunur, daha dəqiqi isə fazaya kütləvi 

keçid tarixləri də yer almalıdır. 

 

 

 

Fenoloji müşahidə cədvəli 

 

 

 

Üzüm 

sortu 

və 

 

Şirə 

hərəkəti 

 

Gözcü

yün 

açılması 

 

Çiçəkl

əmə 

Gilənin 

əmələ

 

gə

lm

əsini

n 

ba

şlanğıcı

 

Gilələ

ri

n 

ye

ti

şməyə

 

ba

şlama

sı

 

Gilələ

ri

n tam 

ye

ti

şməsiyı

z r

əngini

n 

görün

məsi

 

Yarpaqd

a 

payız 

rənginin 

görünməsi 

Zoğla

rı

n ye

ti

şməsi

 

---