QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov
Yüklə 3,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ZOOLOJİ XƏRİTƏLƏR
- ZOOPARAZİTLƏR
- Ə D Ə B İ Y Y A T
- İzdatelğstvo «Elm»
508
ndan qabaq heyvanxanalar yaranmışdır. Eramızdan 1500 il əvvəl Misirdə Z.p. olmuşdur. Avropada ilk Z.p. Venada (1752), Madriddə (1774), Parisdə (1793) meydana gəlmişdir. Bakıda Z.p. 1945-ci ildə yaradılmışdır.
yerləşməsini, miqrasiyasını və coğrafi mühitlə əlaqəsini əks etdirən zoocoğrafi xəritələr.
etmək məqsədilə quru bozqır, yarımsəhra və səhra rayonlarında qoruyu- cu meşə zolaqlarının salınması. Z.-nın ən çox yayılmış növü uzununa otlaqqoruyucu meşəliklərin salınması hesab olunur. Otlaqqoruyucu meşə zolaqları torpağın eroziyasının qarşısını alır, əlverişli mikroiqlim yaradır, ot bitkisinin inkişafına səbəb olur, həmçinin heyvanların əlverişsiz şəraitdən qorunması vəzifəsini daşıyır.
parzitlik etməyə uyğunlaşan törədicilərin əmələ gətirdiyi yoluxucu xəstəliklər. Qaramal taunu, donuz taunu, pasterelyoz və s. Z.-a aidir. Sanitar-iqtisadi şərait pis olduqda Z. insanlar arasında da baş verə bilər. İnsanlara xəstə heyvanlardan keçir və ona bu xəstəliyi yoluxdurmurlar. Profilaktikası: ət məhsullarından düzgün istifadə etmək, bəzi xəstəliklərə (taun, qarayara, bruselyoz və s.) qarşı peyvəndlər vurmaq və s.
ZOOPARAZİTLƏR – heyvanlarda yaşayan parazitlər. ZOOPLANKTON – planktonun heyvanat komponenti (ibtidailər, meduzalar, evufauzidilər və s.). ZOOPLANKTON – planktonun heyvan nümayəndələri. (S.A.Zernovanın termininə görə, 1949).
psixologiyasını öyrənməkdə tətbiqi əhəmiyyət (həmçinin ekologiya üçün) daşıyır.
biotopunda yaşayan müxtəlif qruplara daxil olan heyvanlar. Lil biotopu- na daxil olan Z. qum biotopunda əmələ gələn Z.-dan fərqlənir. Z. özündə biosenoza xas olan xüsusiyyətləri əks etdirir. Z.-dan fərqli ola- raq biosenozda heyvanlarla bərabər bitkilərin və mikrobların olması da nəzərə alınır. Z.-un əmələ gəlməsində canlı mühitin də rolu az deyil. «Z»”. termini şərti olduğundan, ondan ekoloqlar az istifadə edir.
(rodentisidlər) və ziyanverici quşlarla (avisidlər) mübarizə aparmaq məqsədilə istifadə edilən pestisidlər qrupuna aid olan kimyəvi preparat-
509
lar.
ZOOTEXNİYA – kənd təsərrüfatı heyvanlarının yetişdirilməsi, yemləndirilməsi, yüksək keyfiyyətli məhsul almaq üçün k.t. heyvanlarının saxlanması, düzgün istifadə edilməsi haqqında elm.
iri molekullu üzvi birləşmələr. Z. canlı hüceyrənin əsas tərkib hissəsi olub, orqanizmdə gedən biokimyəvi reaksiyalarda mühüm rol oynayır. Orqanizmin quru kütləsinin 50%-ni təşkil edən Z.-ın molekul kütləsi on minlərdən milyona qədər və daha çox olur. Fiziki-kimyəvi xassələrin tərkibinə, mənşəyinə və daşıdığı funksiyasına görə Z. sadə-proteinlərə (molekulu yalnız amin turşularından ibarət) və mürəkkəb – proteidlərə (molekulunda aminturşularından başqa digər mürəkkəb maddələr də olur) bölünür. Sadə Z.-a albuminlər, qlubolinlər, histonlar, qultelinlər, prolaminlər, protaminlər və proteinsidlər, mürəkkəb Z.-a isə qlikoproteidlər (tərkibində aminturşularından başqa karbohidratlar olur), lipoproteidlər (tərkibində lipidlər olur), nukleoproteidlər (tərkibində fosfat turşusu olur) və xromoproteidlər (tərkibində metal olan piqment qrupları var) misal ola bilər.
510
Ə D Ə B İ Y Y A T Abdullaev M.A, Aliev Dj.A. Miqraüiə iskustvennıx i estestvennıx radio- nuklidov v sisteme poçva-rastenie. «Elm» 1998. 238 s. Atlas poçv SSSR, M.Kolos, 1974. 165 s. Əliyev H.Ə. Həyəcan təbili Bakı, 2002. 174 s. Azərbaycan SSR-in QIRMIZI KİTABI. «İşıq» nəşriyyatı, 1989. 543 s. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının baş redaksiyası. 1-10-cu cildlər. Bakı-1977-1987. ANDERSON Dj. Gkoloqiə i nauka ob okrujaöşey srede; biosfera, gkosistemı, çelovek: Per. s anql. L.Qidrometeoizdat, 1985, 165 s. ARMAND D.L. Nauka o landşafte: (osnovı teorii i loqiko- matematiç. metodı) – M. 1965. ASADOV K.S., ASADOV A.K. Dikorastuşie plodovıe rasteniə Azerbaydjana. İzd., Azerb. Milli gnsiklopediəsı. Baku – 2001. 253 s. ASTANİN L.P., BLAQOSKLONOV K.N. Oxrana prirodı. – M., 1984, 252 s. BABAEV F.R., SEİDOV Z.D., QAYSİN A.S. Kratkiy gkolo- qiçeskiy slovarğ. Baku, 2001, fond «Ximik». BANNİKOV A.Q., RUSTAMOV A.K., VAKULİN A.A. Oxrana prirodı. – M, 1985, 287 s. BAUGR L., VAYNİÇKE X. Zabotı o landşafte i oxrane prirodı: Per. s nem. – M., 1971. BERTOKS R., RADD D. Strateqiə oxranı okrujaöhey sredı ot zaqrəzneniy: Per s anq. – M., 1980. BİOLOQİÇESKİY gnüiklopediçeskiy slovarğ. M., Sovetskaə enüiklopediə, 1986. BIKOV B.A. Gkoloqiçeskiy slovarğ. “Nauka”, Kazaxskoy SSR, Alma-Ata, 1988. BIKOV B.A. Qeobotaniçeskiy slovarğ. Alma-ata: Nauka Kazaxs- koy SSR. 1973. BİOSFERA (pod red. M.S.Qilərova): Per. s anq. – M., 1972. BOLĞŞAƏ SOVETSKAƏ GNÜİKLOPEDİƏ: V 30-ti t. –Z-e izd., – M., 1969-78. BORİSOV V.A., BELOUSOVA L.S., VİNOKUROV A.A. Oxranəemıe prirodnıe territorii mira. – M., 1985. BUDIKO M.İ. Qlobalğnaə gkoloqiə. – M, 1977. VALTER Q. Rastitelğnostğ zemnoqo şara: Gkoloqo- fizioloqiçeskaə xarakteristika. Per. nemeü. M., proqress. t. 1, 1968, 551 s. t.2, 1974, 423 s., t.3. 1975, 428 s. VERNADSKİY V.İ. Jivoe veşestvo. – M., 1978. VİKTOROV D.P. Kratkiy slovarğ botaniçeskix terminov. M., Sovetskaə nauka, 1957.
511
VOEYKOV A.İ. Vozdeystvie çeloveka na prirodu. İzd. AN SSSR, U, 1963, 251 s. VOROBĞEV D.V. Metodika lesotipoloqiçeskix issledovaniy, Kiev, 1967, 386 s. VORONÜOV A.İ., XARİTONOVA N.Z. Oxrana prirodı. M., 1977, 408 s. VORONOV A.Q., DROZDOV N.N., MƏLO E.Q. Bioqeoqrafiə mira, M., 1985. VORONOV A.Q. Qeobotanika 2-e izd. – M., 1973. Qeoqrafiçeskiy gnüiklopediçeskiy slovarğ: ponətiə i terminı. M., Sovetskaə gnüiklopediə, 1988. Qeoloqiçeskiy slovarğ: v 2-x t. 2-e izd. – M. 1978. QERASİMOV İ.P. Gkoloqiçeskie problemı v proşlom, nastoəhey i buduşey qeoqrafii mira. – M., 1985. QLADKOV N.A., MİXEEV A.V., QALUŞİN V.M. Oxrana prirodı. – M, 1975. QOLUBEV Q.N. Qeogkoloqiə. Qeos. M. 1999. QREBENŞİKOV Q.S., Qeobotaniçeskiy slovarğ: russko-anqlo- nem.-franüuzskiy – M., 1965. QULİYEV V.Ş., QULİYEV İ.V. Ekologiyadan izahlı terminlər lüğəti. Gəncə-1999, 129 s. QULİYEV V.Ş., ƏLİYEV Ə.R., QAZIYEV M.T. və b. Ekoloji toksikologiya. Gəncə. 2001. 180 s. QULİYEV V.Ş., NOVRUZOV V.S. İzahlı botanika terminləri lüğəti, Bakı, Elm, 1999, 47 s. QULİSAŞVİLİ V.Z. Rastitelğnostğ Kavkaza. M., Nauka, 1975, 232 s. DAJO R. Osnovı gkoloqii: Per. s fr. – M., 1975. DEMOQRAFİÇESKİY gnüiklopediçeskiy slovarğ. – M., 1985. DILİS N.V. Osnovı bioqeoüenoloqii. – M., 1978. DRE. F. Gkoloqiə. Per. s fr. M.Avtomizdat, 1976, 164 s. DÖVİNĞO P., TANQ M. Biosfera i mesto v ney çeloveka: Per. s fr. Proqress, 1973, 268 s. İZRAGLĞ Ö.P. Gkoloqiə i kontrolğ sostoəniə prirodnoy Sredı. 2-e izd. M., 1984. İSAKOV Ö.A., KAZANSKAƏ N.S., TİŞKOV A.A., Zonalğnıe za- konomernosti dinamiki gkosistem. M., “Nauka”, 1986, 150 s. İSAÇENKO A.Q. Optimizaüiə prirodnoy sredı. U.Mıslğ, 1980. KAZNAÇEV V.P. Sovremennıe aspektı adaptaüii. Novosibirsk, 1980.
KAMŞİLOV M.M. Gvolöüiə biosferı. 2-e izd. – M., 1979. KİREEV D.M. Gkoloqo-qeoqrafiçeskie terminı v lesovedenii: Slovarğ-spravoçnik. Novosibirsk; Nauka, 1984. KRATKAƏ qeoqrafiçeskaə gnüiklopediə. V 4-x t. –M, 1960, 1962. KRATKİY sprovoçnik aqronoma: M.,: Kolos, 1983.
512
KULĞTİASOV İ.M. Gkoloqiə rasteniy. İzd. Mosk. un-ta, 1982. Kratkiy tolkovıy slovarğ po rekultivaüii zemelğ. Novosibirsk: Nau- ka, 1980. DEDÖ İ.İ. Gkoloqiçeskiy gnüiklopediçeskiy slovarğ. Kişinev, 1990,406 s. LAPTEV İ.P. Teoretiçeskie osnovı oxranı prirodı: Osnovı sozolo- qii. – Tomsk, 1975. LESNAƏ GNÜİKLOPEDİƏ. M., “Sovetskaə gnüiklopediə”, t. 1, 1985. t. 2. 1986. LĞVOVİÇ M.İ. Mirovıe vodnıe resursı i ix buduşee. M., 1974. LĞVOVİÇ M.İ. Voda i jiznğ (vodnıe resursı, ix preobraz. i oxrana). M., 1980. MALIY SLOVARĞ oxranı okrujaöhey sredı. Varşava, 1974. MELİORAÜİƏ: gnüiklopediçeskiy spravoçnik. Minsk, 1984. MAMEDOV Q.Ş. Zemelğnaə reforma v Azerbaydjane. Pravovıe i nauçno-gkoloqiçeskie voprosı. Baku, Glm – 2000 372 s. MƏMMƏDOV Q.Ş. Azərbaycan torpaqlarının ekoloji qiymətlndirilməsi. Bakı, Elm- 1998. 282 s. MƏMMƏDOV Q.Ş. Azərbaycanın torpaq ehtiyatları. Bakı, Elm- 2002 132 s. MƏMMƏDOV N.M., SURAVEGİNA İ.T. Ekologiya. Bakı. Maa- rif-2000. 420 s. Rus dilindən tərcümə edənlər: MƏMMƏDOV Q.Ş., BABAYEV M.Ş. MƏMMƏDOV M.S., ƏSƏDOV K.S., MƏMMƏDOV F.M. Den- drologiya «Azərb. ensiklopediyası», Bakı. 2000. 385 s. MİLOVANOV G.L., VEYÜMAN E.A. Anqlo-russkiy slovarğ po oxrane okrujaöhey sredı. – M., 1980. MİLĞKOV F.N. Slovarğ-spravoçnik po fiziçeskoy qeoqrafii. 2-e izd. M., 1980. MİRKİN B.M. Antropoqennaə dinamika rastitelğnosti. İtoqi nauki i texniki. Botanika. M., VİNİTİ, t. 5, 1984, s. 193-232. MİRKİN B.M., ROZENBERQ Q.S., NAUMOVA L.Q. Slovarğ ponətiy terminov sovremennoy fitoüenoloqii. Moskva, “Nauka”, 1989, 220 s. MNOQOƏZIÇNIY SLOVARĞ terminov oxranı prirodı. Moris (Şveyüariə), MSOP,1976. MOİSEV P.A. Bioloqiçeskie resursı Mirovoqo okeana. M., 1969. MOROZOV Q.F. Uçenie o lese. 7-e izd. – M., 1949. MUSEİBOV M.A. Landşaftı Azerbaydjana (osobennosti diffe- renüiaüii i gvolöüiə landşaftov), Baku, İzd. AQU, 1991. MUSTAFAYEV Q. Ekoloji konspektlər, Bakı, 1985. NAUMOV N.P. Gkoloqiə jivotnıx. 2-e izd. m., 1963. NİKİTİN D.P., NOVİKOV Ö.V. Okrujaöhaə Sreda i çelovek. 2-e izd. M., 1986.
513
NOVİKOV Q.A. Osnovı obşey gkoloqii i oxranı prirodı. – L., 1979. NURİYEV E.B., YÜZBAŞOV R.M. Azərbaycan xalq coğrafiya terminləri. Bakı «Elm» - 2000. ODUM Ö. Gkoloqiə: Per. s anq. – M., 1968, 165 s. OKEANOQRAFİÇESKAƏ gnüiklopediə: Per. s anq. – L., 1974. OSNOVI LESNOY bioqenoüenoloqii pod red. V.N.Sukaçeva i Dılisa. M. Nauka, 574 s. OXRANA LANDŞAFTOV: Tolğkovoy slovarğ. M. Proqress, 1982. OSMANOV O., ABDULLAYEV B. İzahlı coğrafiya lüğəti “Maa- rif”, nəşr. Bakı, 1966. Parnikovıy gffekt, izmenenie klimata i gkosistemı. pod red. B.Bolina. per. s anql. Len. 1989. PERELĞMAN A.İ. Qeoximiə biosferı., M., 1973. PERELĞMAN A.İ. Qeoximiə landşafta. 2-e izd. M., 1975. PONOMAREVA İ.N. Obşaə gkoloqiə. L., 1975. PRİLİPKO L.İ. Lesnaə rastitelğnostğ Azerbaydjana. Baku, İzd. AN Azerb. SSR, 1954, 485 s. Proqramma i metodika bioqeoüenoloqiçeskix issledovaniy (pod. red. N.V.Dılisa), M., 1974. RABOTNOV T.L. Fitoüenoloqiə. M., 1978. RADKEVİÇ V.A. Gkoloqiə, 2-e izd. Minsk, 1983. RAMAD F. Osnovı prikladnoy gkoloqii: Vozdeystvie çeloveka na biosferu: Per. s fr. – L., 1981. REYMERS N.F. Prirodopolğzovanie. M., “Mıslğ”, 1980. REYMERS N.F., ƏBLOKOV A.V. Slovarğ terminov i ponətiy, svəzannıx s oxranoy jivoy prirodı. – M, “Nauka”, 1982, 132 s. RESURSI BİOSFERI, M., 1975. RƏBÇİKOV A.M. Struktura i dinamika qeosferı, ee estestvennoe razvitie i izmenenie çelovekom. M. 1972. 222 s. RİKLEFS R. Osnovı obhey gkoloqii: Per. s anq. – M., 1979. ROZANOV B.Q. Osnovı uçeniə ob okrujaöşey srede. M., 1984. SALMANOV M.Ə. Tətbiqi ekologiyanın əsasları. B., 1993, 190 s. SAFAROV İ.S. Subtropiçeskie lesa Talışa. Baku. “GLM”, 1979. SAXAEV V.Q., ŞERBİÜKİY B.V. Spravoçnik po oxrane okrujaöşey sredı. Kiev, 1986. SELĞSKOXOZƏYSTVENNIY gnüiklopediçeskiy slovarğ. M. “Sovetskaə gnüiklopediə”, 1986. SKUFĞİN K.V. Gkoloqiə i oxrana okrujaöşey sredı. 1986. SLOVARĞ obşeqeoqraifçeskix terminov: v 2-x t. Per. s anq. M., 1975. SOÇAVA V.B. Vvedenie v uçenie o qeosistemax. Novosibirsk. Nauka, 1978, 320 s. SPRAVOÇNİK po bioloqii (pod red. K.M.Sıtkina. Kiev, 1986). 514
SPURR S.Q., BARNES B.V. Lesnaə gkoloqiə. Per. s anq. M., Lesnaə promışlennostğ, 1984, 478 s. STROQANOV N.S. Kratkiy slovarğ terminov po vodnoy toksiko- loqii, Əroslavlğ, 1982. SUKAÇEV V.N. Osnovnıe ponətiə lesnoy bioqeoüenoloqii (osnovı lesnoy bioüenoloqii). M., 1964. SUKAÇEV V.N. Osnovı lesnoy tipoloqii i bioqeoüenoloqii. İzb. trudı, t. 1. Len. Nauka, 1972, 417 s. SÜLEYMANOV M.Ə., ƏLİYEVA İ.S. Landşaftşünaslığın əsasları. Bakı, 1998, 383 s. SITNİK K.M., BRAYON A.V., QORDEÜKİY A.V. Biosfera, gkoloqiə: oxrana prirodı: Spravoçnoe posobie. – Kiev, 1987. TİŞLER V. Selğskoxozəystvennaə gkoloqiə: Per. s nem. M., 1971. TERMİNOLOQİƏ po prirodnım resursam zemli, M., 1975. Tolkovıy slovarğ po poçvovedeniö. M., Nauka, 1975, 286s. TOLMAÇEV A.İ. Osnovı ob arealax. İzd. LQU, 1962 100s. UATT K. Gkoloqiə i upravlenie prirodnımi resursami. Per. s anq. M., 1971. Ukazatelğ terminov i sokraşeniy po oxrane okrujaöşey srede na russkom i anqliyskom əzıkax. M., 1982, 2 izd. M., 1936. FEDOROV V.D., QİLĞMANOV T.Q. Gkoloqiə. M. izd. MQU, 1980, 464 s. XATÇİNSON D. Limnoloqiə. Per. s anq. – M., 1969. XƏLİLOV M.Y., ƏLİYEV F.Ş. İzahlı ekologiya lüğəti. Bakı, “Elm”, 1997, 260 s. HÜSEYNOV S.Y. Məişət ekologiyası. “Sabah”, nəşr. Bakı, 1996, 162 s.
ÇEBOTAREV A.A Qidroloqiçeskiy slovarğ Z-E. izd. M. Qidrome- teoizdat, 1970, 360 s. ÇERNOVA N.M., BILOVA A.M. Gkoloqiə. M., 1982, 270 s. Çetırexəzıçnıy gnüiklopediçeskiy slovarğ terminov po fiziçeskoy qeoqrafii. Rus.-anq-nem-fr. (Sost. İ.S.Şukin, M., 1980). ŞENNİKOV A.P. Vvedenie v qeobotaniku. L., 1964. GLTON Ç. Gkoloqiə naşestviy jivotnıx i rasteniy: Per. s anq. M., 1960.
Gnüiklopediçeskiy slovarğ qeoqrafiçeskix terminov (Ql. red. S.V.Kalesnik) –M., 1968. ƏBLOKOV A.V., OSTROUMOV S.A. Oxrana jivoy prirodı. –M., 1983.
ƏROŞENKO P.D. Qeobotanika: osnovnıe ponətiə, napravleniə i metodı. M., L., 1961.
515
Qarib Şamil oqlı Mamedov Çlen korr. NAN Azerbaydjana, doktor bioloqiçeskix nauk, pro- fesor
doktor qeoqrafiçeskix nauk SPRAVOÇNİK EKOLOQOV İzdatelğstvo «Elm» Çap sexinin müdiri: Elşən Cəbrayılov Kompüter dizaynı: Rza Səttarov Çap edəni: Zaur Səttarov 516
Yığılmağa verilmiş 10.12.2002 Çapa imzalanmış 15.01.2003 Formatı 60x90 1/32. Həcmi 32,25 ç.v Tirajı 1000. Qiyməti müqavilə ilə. «Steyk» KM-nin mətbəəsində çap olunmuşdur. Yüklə 3,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|