Republika e shqipërisë universiteti I tiranëS FAKULTETI I HISTOrisë dhe I filologjisë DEPARTAMENTI I HISTOrisë

 
34 
epopeja  e  kombit  shqiptar  përmes  së  cilës  i  këndohet  lavdisë,  fatkeqësive  dhe  shpresave  të  popullit  të 
Skënderbeut.‖
215
  Mes veprave të tjera të Skiroit mund të përmendim vëllimin me 160 faqe ku gjenden rreth 
80 këngë fetare, të hartuara nga meshtarë të kolonive shqiptare në Sicilisë, botuar në vitin 1907 në Napoli. 
Vepra  të  tjera  ―Këngët  e  Litorit‖  –  Palermo  1926.  “Canti  popolari  dell’Albania‖-  Palermo  1901.  Në  këtë 
vëllim, janë pasqyruar 78 këngë popullore, disa prej të cilave kanë qenë botuar më parë në Palermo në një 
vëllim më të vogël me titullin ―Canzoni popolari raccolte a Scutari d’Albania‖. Vepër tjetër është ―Canzoni 
tradicionali e altri saggi delle colonie albanesi di Sicilia‖
216
 – Napoli,1923. Ai qe i pari që u njoh zyrtarisht 
prej qeverisë italiane si profesor i gjuhës shqipe në Universitetin e gjuhëve Orientale të qytetit të Napolit.
217
 
Skiroi  ishte  një  ndër  shkrimtarët  më  të  shquar  të  gjuhës  shqipe  dhe  vjeshtor  i  madh.  Për  Skiroin  mund  të 
përsërisim atë që shkruan Gualtieri për De Radën: ―Shqipëria, përpara se të bëhej në ditët tona një etnitet 
politik,  qe  një  realitet  poetik  në  veprën  e  Xhuzepe  Skiroit‖.
218
  Paolo  Skiroi  (1866-1941)  Studioi  në 
Seminarin greko-shqiptar të Palermos. U zgjodh prift i katedrales të San Demetrio në 8 maj 1892. Në shkurt 
të 1904-ës, mori nga Selia e Shenjtë emërimin si Peshkop i shqiptarëve të Sicilisë dhe, në 20 mars po të të 
njëjtit vit, u pagëzua ―consacrato‖ në Bitonto, në prani të një numri të madh italo-shqiptarësh dhe shqiptarëve 
nga Shqipëria. Publikoi, nga 1912 në 1915, ―Fiala e t'in Zoti” (La Parola del Signore), një gazetë fetare të 
cilën albanologët më të mëdhenj të kohës si Norbert Jokl, Geitie, Guys, Holger Pedersen, e pritën me mjaft 
interes shkencor. Është i njohur sidomos për zbulimin mes librave të panjohur të Bibliotekës së Vatikanit dhe 
studio  librin  më  të  vjetër  shqip,  Meshari  i  Gjon  Buzukut  (1555).
219
  Dr.  Xhovani  Gaetano  Skiroi,  vëllai  i 
poetit Zef Skiroi, lindi më 24 qershor 1867 dhe vdiq më 1942. Studioi në Seminarin shqiptar të Palermos dhe 
në  universitetin  e  po  këtij  qyteti  u  diplomua  për  mjekësi.  Ashtu  si  i  vëllai,  ndjente  dashuri  të  madhe  për 
Shqipërinë  dhe  gjuhën  shqipe.  Ka  hartuar  disa  këngë,  të  cilat  pasqyrohen  në  veprën  ―Canti  Tradizionali”. 
Rosolino  Petrota  lindi  më  1894.  Mësimet  e  para  i  mori  në  seminarin  e  Palermos.  Në  universitetin  e  këtij 
qyteti,  u  diplomua  për  mjekësi  në  1920.  Zhvilloi  një  veprimtari  të  gjerë  si  gazetar,  duke  botuar  artikuj 
politikë në mbrojtje të çështjes kombëtare shqiptare. Në vitin 1919, nisi botimin e një reviste të përmuajshme 
të quajtur ― Rassegna italo-albanese‖. Ka botuar në fletore e revista shqipe shumë shkrime me përmbajtje 
historike dhe letrare. Disa nga veprat më të rëndësishme të tij janë botuar në të përkohshmen shqipe: ―Piana 
dei  Greçi‖,  ―Arbëreshët  në  Siqeli‖,  ―Dora  d’Istria  dhe  Arbëreshët‖,  ―Dhimitër  Kamarda‖,  ―Il  movimento 
politico-letterario  albanese  un  Italia‖-  dal  primo  ottocento  ai  tempi  ostri‖,  ―Kontributi  i  arbëreshëve  të 
Italisë  për  pavarësinë  e  atdheut  tonë‖,  ―Konsiderime  mbi  historinë  e  kolonive  shqiptare  të  Italisë”
220
,  etj. 
                                                 
215
  Po aty, 303 
216
  Po aty 
217
  Scaglione, Historia e Shqiptarëvet  t’Italisë ,72. 
218
  Petrotta, Populli, gjuha dhe letërsia shqiptare , 76 
219
  Biblos, Servizio di informazione culturale e bibliografica della biblioteca comunale "G.Schirò di Piana degli  
      Albanesi (PA), Anno IX, n. 21-22(2002) 
220  
Kamsi, Shqipëtarët e Italisë, 309. 

---

 
35 
Pietro  Skalione  ishte  autodidakt.  Veprimtaria  e  tij  për  të  mirën  e  Shqipërisë  u  zhvillua  në  Amerikë,  në 
qytetin e Nju Jorkut. Në vitin 1922 themeloi fletoren ―Afrimi‖, e cila u botua në gjuhën italiane dhe shqipe në 
1926.  Dolën  gjithsej  18  numra.  Në  1929,  nisi  të  botojë  në  italisht,  shqip  dhe  anglisht  buletinin  e 
përmuajshëm  ―Albania‖  si  ―fletore  kombëtare  për  bashkim‖.  P.  Skalione  botoi  këta  libra:  ―Vjersha 
Trimoshe‖- Palermo, 1906, me disa vjersha shqipe dhe shënime në gjuhën italiane, ―Historia e Shqiptarëve 
t’Italisë‖.
221
  Ky  libër  ka  rëndësi  sepse  paraqet  disa  njoftime  apo  dokumente  të  shqiptarëve  të  Sicilisë  në 
mbrojte të të drejtave të kombit tonë. Ka botuar gjithashtu dhe një dramë në katër akte, me titull: ―Ali Pashë 
Tepelena‖.  Manilo  Banici  ka  botuar  artikuj  politike  për  çështjen  shqiptare  në  një  fletore  të  përditshme 
italiane. Në 1904, themeloi në Romë fletoren ―Gazzeta Albaneze‖ e cila doli për pak kohë. Në 1901, botoi 
një libër të vogël me titullin ―L’Austria e l’Albania”.Nikola Milaxo ka bashkëpunuar në fletoren ―Kuvendi‖ 
në të cilën ka botuar në dialektin e Pianas disa legjenda e përralla.  
Krahas figurave historike të lartpërmendura, ka dhe mjaft të tjerë intelektualë arbëreshë të cilët dhanë 
kontributin  e  tyre,  në  forma  nga  më  të  ndryshmet,  në  dobi  të  çështjes  kombëtare.  Përmendim  Anselmo 
Lorekion, Terenc Toçin, Anxhelo Leotin, Feliçe Toçin, Nikola Barbaton, Gerardo Konfortin, Paskal Dorsen, 
Gjergj  Maxhiakamon,  Pal  Skiroin,  Gaetano  Skiroin,  Maria  Musaqian,  Nikolina  Karnezin,  Mario  Beniçin, 
Xhovani  Di  Maion,  Ludoviko  Lusin,  Josef  Mauron,  Prof.  Gjergj.M.Sulin,  Prof.  Françesko  Skurën,  Prof. 
Paolo  Peten,  At  Gjini  Stasin,  Prof.  Gjini  Biderën,  Josif  Kadimin,  etj.  Po  cili  qe  kontributi  i  tyre?  Le  të 
përmendim  arritjet  dhe  kontributin  e  disa  prej  figurave  arbëreshe  të  lartpërmendura.  Avv.Terenc  Toçi
222
 
ishte  nga  Shën  Kozmo  Albaneze.  Udhëheqës  dhe  shkrimtar  i  shquar.  Mori  pjesë  në  Kryengritjen  e 
Malësorëve  si  dhe  në  luftën  e  evropianëve  për  të  kundërshtuar  politikën  italiane  kundër  Shqipërisë. 
Françesko  Muzakia  nga  Shën  Kristina  Xhela.  Mbrojti  fort  ndjenjat  kombëtare  dhe  themeloi  shoqërinë 
kombëtare shqiptare të Palermos. Dr.Anxhelo Leoti ishte profesor i gjuhëve orientale të Institutit të Napolit. 
Botoi në 1916 në Milano një fjalor shqip-italisht të titulluar ―L’Albaneze Parlato”. Z.Feliçe Toçi lindi më 7 
gusht  1840  në  fshatin  Vakarixo-Albaneze  (Kalabri).  Mori  mësimet  e  para  në  kolegjin  italo-shqiptar  Shën 
Demetrio Korone.  Botoi  gazetën  ―L’Eco  d’Italia‖.  Ndihmoi  financiarisht Kolegjin  Shën  Demetrio Korone 
për kërkimet etimologjike të gjuhës shqipe. Vdiq në Stejtën Ajlënd më 27 mars 1918.  Avv. Paskal Dorsa, 
atdhetar i flaktë i komitetit qendror italo-shqiptar të qytetit të Napolit. Pal Skiroi, peshkop i shqiptarëve të 
Sicilisë.  Lindi  në  Piana  dei  Greçi.  Atdhetar  i  flaktë,  kontribuoi  në  arsimimin  nxënësve  të  kolegjit  italo-
shqiptar  të  Palermos.  Znj.  Kekina  Bidera-Barçia,  prej  Palaxo  Adrianos,  atdhetare  dhe  shkrimtare  e 
shkëlqyer  dhe  kryetarja  e  komitetit  femëror,  që  u  themelua  në  Palermo  prej  gjithë  zonjave  shqiptare.  Znj. 
Maria  Muzakia,  atdhetare  e  flaktë  dhe  sekretare  e  komitetit  femëror.  Znj.  Nikolina Karnesi,  atdhetare  e 
                                                 
221
  Po aty, 311 
222
  Scaglione, Historia e Shqiptarëvet t’Italisë, 72. 

---