Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

*

 

assimilyasiya  siyasətindən  fərqli  olaraq  milli  azlıqların 

etnik - mədəni dəyərlərinin ləğv edilməsinin qarşısını almaqla, bu 

dəyərləri qorumaqla yanaşı; 

*

 

izolyasiya siyasətindən fərqli olaraq milli azlıqlann etnik - 

mədəni dəyərləri ilə titular etnosun etnik-mədəni dəyərlərinin bir - 

birinə qarşılıqlı təsir etmələri üçün lazımi şərait yaradır; 

*

 

milli azlıqlann yaşadıqlan cəmiyyətə inteqrasiya olma- lan 

üçün əlverişli şərait yaradır; 

*

 

multikulturalizm  nə  milli  azlıqlann  etnik  -  mədəni 

dəyərlərini assimilyasiyaya uğradır; 

*

 

nə  də  ki,  onların  bu  dəyərlərinin  inkişafını  cəmiyyətin 

inkişafından təcrid edir. 

-

 

Multikulturalizm  titular  etnos  ilə  milli  azlıqların  etnik  - 

mədəni dəyərlərinin inkişafı üçün eyni şərait yaratmaqla onların 

mədəniyyətlərinin qarşılıqlı təsiri üçün zəmin yaradır. 

-

 

Aparteid  -  müəyyən  qrup  adamlann  assimilyasına  mane 

olmaq məqsədi ilə onların izolyasionizminə (təcridinə) yönəlmiş 

siyasətdir. 

-

 

Bu təzahürlərdən fərqli olaraq, multikuliuralizm: 

*

 

təkcə adamlann hakim etnik qrupu tərəfindən deyil, 

*

 

həm  də  milli  azlıqlar  və  ölkəyə  yeni  daxil  olanlar 

tərəfindən  dəstəklənən  mədəni  müxtəlifliyə  münasibətdə  fərqli 

reak- siyalann rəngarəngliyidir. 

-

 

Multikulturalizmin  spesifik  cəhətləri  onu  son  nəticədə 

cəmiyyətin inkişafına səbəb olan pozitiv təzahür, müsbət hadisə 

kimi xarakterəzə edir. 

-

 

Multikultural cəmiyyətin formalaşması və inkişafı: 

*

 

tarixi  təkamülün xüsusiyyətləri ilə, konkret  olaraq, sosial 

amillərlə müəyyənləşmişdir. 

-

 

Multikultural  cəmiyyətin  formalaşmasında  və  inkişafınd 

demokratiya mühüm rol oynayır, daha dəqiq desək; 

*

 

demokratiya  multikultural  cəmiyyətin  təkamülü  üçün 

əlverişli şərait yaradır. 

11 

---

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

-

 

Demokratiyanın  vahid  standartı  olmadığı  kimi,  onun 

mücərrəd forması da yoxdur: 

*

 

əgər  demokratik  ideyalar  xalqın  tarixinin,  milli  mənlik 

şüurunun, mentalitet və ənənələrinin xüsusiyyətləri və real- lıqlan 

ilə uyğun gəlirsə, daha uğurla assimilyasiya olur; 

*

 

çünki  yad  mühitdə  “yetişdirilmiş”  ideologiya  “yad  orqa- 

nizm”ə həmişə və dərhal uyğunlaşa bilmir. 

-

 

Multikultural  cəmiyyət,  ilk  növbədə  Qərbi  Avropanın  və 

Şimali Amerikanın demokratik ölkələrində mövcud olmuşdur: 

*

 

həmin  ölkələrdəki  tolerantlığın,  əxlaqi  qaydalara 

uyğunluğun  və  demokratiyanın  yüksək  inkişaf  səviyyəsi  orada 

multi-  kulturalİzmin  ideyalannm  yayılması  üçün  münbit  şərait 

yaratmışdır. 

-

 

Multikulturalizm  müəyyən  birləşmiş  cəmiyyət  daxilində 

etnik,  irqi,  dini  və  mədəni  müxtəlifliklərin  qorunmasına  və 

inkişafına yönələn bir siyasətdir. 

-

 

Miltikulturalizm  anlayışı  nisbətən  yaxınlarda  əmələ 

gəlmişdir, ancaq: 

*

 

bu  terminin  yaranmasından  öncə  uzun  tarixi  dövrdə  bu 

hadisə özü artıq mövcud İdi; 

*

 

qədim filosoflar, xüsusən, yunan filosofu Platon varlığı və 

dünya qavrayışım idealiscəsinə izah edirdilər. 

-

 

Platonun  Yer  üzündə  bütün  canlıları  birləşdirən  vahid 

bütöv yanaşması var idi: 

*

 

bu, bəlkə də, bugünki elmi nöqteyi-nəzərdən kifayət qədər 

mübahisəli  və  müəyyən  mənada  arxaik  hesab  olunsa  da, 

möhtəşəm qlobal yanaşma idi; 

*

 

o təsbitləmişdir ki, bu anlayış kütləvi şüurdan başqa yara- 

mşdan insan təbiətinə xasdır, yəni bu həm də qeyri - şüuri amildir. 

-

 

Bəşəriyyətin  inkişafının  bütün  mərhələlərində  multikultu- 

raiizm: 

12 

---

Multikuituraiizm - fəlsəfi lüğət 

*

 

bu  termin  və  hadisənin,  indi  istifadə  etdiyimiz  mənada, 

obyektiv dünyaya aid olduğuna dair bir çox nümunələr tapanq - 

dünya heç bir vaxt bu təzahürdən təcrid olunmamışdır. 

-

 

Əgər düşündüyümüz kimi olmasaydı, onda heç vaxt: 

*

 

çoxmillətli  mədəniyyətlər  olmazdı,  böyük  bəşər 

mədəniyyətləri olmazdı; 

*

 

çünki  özü  üçün  hər  hansı  sərhədlər  müəyyənləşdirən  və 

yalnız  öz  hüdudlarında  fəaliyyət  göstərən  hər  bir  mədəniyyət 

özünü tənəzzülə məhkum edərdi. 

-

 

Kataklizmlərə,  hansısa  sosial,  məişət,  siyasi  xarakterli 

problemlərə  baxmayaraq  bəşəriyyət,  dünya  inkişaf  edir  - 

razılaşmalıyıq ki: 

*

 

bütövlükdə intellekt, idrak, şüur və mədəniyyət irəli gedir. 

-

 

Multikuituraiizm  ümumi  bəşər  varlığının  inkişafının 

əsaslarından biridir. 

-

 

Əgər insanın şüurunda və intellektində mücərrəd təfəkkür, 

yaradıcı fikrində multikuituraiizm ideyası olmasaydı, onda: 

*

 

Nizami  hələ  o  vaxt,  XII  əsrdə  yeddi  mədəniyyəti  təsvir 

etdiyi  “Yeddi  gözəl”  əsərini,  Höte  isə  “Şərq  divanı”nı 

yazmazdırlar; 

*

 

eyni zamanda memarlıq sahəsində də dünyaya öz incilərini 

- şah əsərlərini bəxş edən ərəb-ispan mədəniyyəti yaranmazdır. 

-

 

Orta  əsrlərdə  İslam  və  xristianlığın  belə  sintezi 

mədəniyyətlərin dialoqu, yəni multikulturanın çiçəklənməsidir. 

-

 

Bu  proses  bu  gün  də  davam  edir  -  yəni  miltikulturalizm 

hadisəsi yeni deyildir: 

*

 

biz çağırışlarımızla insanların yaddaşlarında, 

*

 

kütlənin şüurunda həmişə olanları bərpa etmək istəyirik; 

*

 

bunsuz bəşər inkişafı mümkünsüzdür. 

-

 

Müasir dünyada  multikulturalizmlə bağlı  yeni  problemlər 

yaranır - bü gün o, bir başqa məna kəsb edir. 

13 

---