SahiBƏ budaqova
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2-ci cədvəl Ordubad bölgəsində əkilən torpaqların mahallar üzrə vəziyyəti Mahallar
- 5. Bilev mahalı 560 36,8 Cəmi: 1522
21
Naxçıvan xanlığında əkin üçün yararlı olan və əkilib-becərilən torpaqların sahəsi barədə dəqiq məlumat «Statistik təsvir»də verilmişdir. Həmin mənbədə Naxçıvan bölgəsində əkilib-becərilən torpaq sahələrinin vəziyyəti mahallar üzrə aşağıdakı cədvəldə verilmişdir. 1-ci cədvəl Naxçıvan bölgəsində əkilib-becərilən torpaqların mahallar üzrə vəziyyəti Mahallar Əkilən torpağın sahəsi (xalvar ilə) Əkilən torpaqların mahallar üzrə nisbəti (faizlə) 1. Naxçıvan mahalı 11737 34,4 Naxçıvan şəhəri 600 2. Xok mahalı 1065 3,1 3. Əlincə mahalı 3395 9,9 4. Dərələyəz mahalı o cümlədən: 17899 52,6 a) Qərb hissəsi 415 b) Şərq hissəsi 17484 Cəmi: 34096 xalvar 42 [40-41]
Cədvəldən göründüyü kimi, Naxçıvan bölgəsi üzrə əkilib-becərilən 34096 xalvar torpaq sahəsinin böyük bir hissəsi Dərələyəz mahalında, xüsusilə bu mahalın şərq hissəsində olmuşdur. Bu isə Naxçıvan bölgəsi üzrə torpaqların yarıdan çoxunun Dərələyəz mahalının payına düşdüyünü göstərir — 52,6%. İkinci yerdə Naxçıvan şəhəri daxil olmaqla eyni adlı mahal gəlirdi — 34,4%. Bu mahalda əkilən torpaqların 600 xalvarı Naxçıvan şəhəri və onun ətrafında olmuşdur. Cədvəldəki məlumata əsasən deyə bilərik ki, bütün Naxçıvan mahalı üzrə əkilən torpaqların 5,1%-i Naxçıvan şəhərinin payına düşürdü. Göstərilən nisbət böyük olmasa da, Naxçıvanın şəhər olduğunu nəzərə alsaq, bu rəqəmin yüksək olduğunu qeyd etməliyik. Əlincə və Xok mahallarına gəldikdə isə göstərmək lazımdır ki, əgər kəndlərinin sayını nəzərə alsaq (müvafiq olaraq 18 və 6 kənd), bu mahalların payına düşən əkin sahəsini normal hesab etmək olar. Ordubad bölgəsi üzrə olan məlumatları nəzərdən keçirdikdə bu bölgənin mahallarında əkilən torpaq- ların çox olmadığı nəzərə çarpır. Naxçıvan bölgəsi üzrə müqayisədən məlum olur ki, Ordubad bölgəsində əkilən torpaqların sahəsi qonşu bölgənin əkilən torpaqlarından 22 dəfə az idi. Naxçıvan bölgəsi üzrə 95,7% əkilən torpaq sahəsi mövcud idi.
42 NƏST, s - 131-177. 22
36,8 Cəmi: 1522
Ordubad bölgəsində əkilən torpaq sahələrinin mahallar üzrə olan vəziyyətinə nəzər, salsaq (2-ci cədvəl), [41-42] müəyyən etmək olar ki, burada əkilən torpaq sahələri arasında kəskin bir fərq yox idi. Göründüyü kimi, Ordubad bölgəsində əkilən torpaqların böyük əksəriyyəti Bilev (560 xalvar və ya dairə üzrə 36,8%) və Dəstə (406,5 xalvar və ya dairə üzrə 26,7% ) mahallarında yerləşirdi. Ən az əkilən torpaq sahəsi Cənənab (12,7%) və Əylis (9,3%) mahallarında olmuşdur 43 . Naxçıvan diyarı üzrə əkilən torpaqların əksəriyyəti dənli bitkilər və pambıq üçün istifadə olunurdu. Misal üçün, 600 xalvar əkilən torpağı olan Naxçıvan şəhərində 250 xalvar torpaq sahəsində buğda və arpa, 60 xalvar torpaq sahəsində pambıq, 10 xalvar torpaq sahəsində çəltik əkirdilər. Naxçıvan mahalının Şıxmahmud kəndində 300 xalvar əkilən torpaq sahəsinin 100 xalvarı buğda, 10 xalvarı pambıq, 1200 xalvar əkin sahəsi olan Cəhri kəndində əkin sahəsinin 400 xalvarı buğda, 40 xalvarı pambıq, 10 xalvarı isə çəltik üçün istifadə olunurdu
44 . Digər kəndlərdə vəziyyət demək olar ki, belə idi. Naxçıvan diyarında kənd təsərrüfatının vəziyyətinə suyun çatışmazlığının da böyük təsiri olmuşdur 45 . Bu barədə «Statistik təsvir»də kifayət qədər məlumat vardır 46 . Əkinçiliyin ayrı-ayrı sahələrinin məhsuldarlığına təsir edən suvarma sistemi ilə yanaşı torpağın keyfiyyətinin də rolu az deyildi. Naxçıvan diyarının əkilən torpaqlarının oxşar cəhətləri ilə bərabər fərqli tərəfləri də vardı. Belə ki, Naxçıvan bölgəsinin torpaqları bərəkətli olmaqla bərabər, öz xüsusiyyətlərinə görə tər torpaq əkinçiliyin bütün sahələri üçün deyil, ayrı-ayrı sahələri üçün yararlı olmuşdur. Misal üçün, Naxçıvan bölgəsinin Əlincə mahalının torpağı əsas etibarilə gilli torpaqlar olmuş və bura yalnız buğda və arpa əkmək üçün yararlı olmuşdur 47 . Xok
mahalının torpaqları burada buğda və arpa ilə bərabər pambığın da əkilməsinə [42-43]
imkan verirdi 48 . Dərələyəz mahalının əkin sahələri isə gilli və qara torpaqlar olmuşdur 49 . Ordubad bölgəsinə gəldikdə isə torpaqlarının xüsusiyyətinə görə bura üç yerə bölünürdü: şimalda gili çox olan qara torpaqlar, mərkəzdə gilli və qumlu torpaqlar və nəhayət, cənubda Araz çayı boyunca sarı və qırmızı gilli torpaqlar 50 . Torpaqların xüsusiyyətinə görə Naxçıvan diyarında kəndlilər taxılçılıq, ipəkçilik, bağçılıq, üzümçülük, pambıqçılıq və s. bitkilərin yetişdirilməsi ilə məşğul olurdular. Naxçıvan mahalı ovalıq olduğuna görə pambıq, çəltik, üzüm, yemiş və qarpız, Dərələyəz mahalının düzənlik yerlərində buğda, arpa, noxud, dərələrdə isə meyvə yetişdirilirdi 51 .
məşğul olurdular 52 . Buğdanı Naxçıvan diyarında ildə bir dəfə — yazda mart ayının sonunda və payızda — sentyabr ayında əkirdilər. Yazda əkilən buğdanı iyun ayının sonu və avqust ayının əvvəllərində, payızda əkiləni isə Novruz bay- ramından yüz gün sonra, yəni iyun ayının ortalarında toplayırdılar. Buğdanı demək olar ki, bütün mahallarda əkirdilər. Naxçıvan xanlığının İran tabeliyində olduğu illərdə burada ildə 10 min xalvar buğda toplayırdılar 53 .
54 . Naxçıvan diyarında çox əkilən dənli bitkilərdən biri də çəltik idi. Bu bitki Naxçıvan şəhərinin ətrafında və eyni adlı mahalın 13 kəndində, Əlincə mahalının 6 kəndində və Dərələyəz mahalının qərb hissəsində əkilib-becərilirdi. Çəltiyi suyun bol olduğu və düzənlik yerlərdə may ayında əkir və oktyabr — noyabr aylarında məhsulu toplayırdılar. Çəltiyin məhsuldarlığı yüksək idi və əkilən toxumun 25 misli qədər
43 NƏST. s. 131, 135, 145. 44 NƏST, s. 131. 135. 141. 45 K. H. Никитин. Göstərilən əcəri. s 129 46 NƏST, s. 151, 155 və s. 47 Yenə orada, s. 73. 48 NƏST. s. 77. 49 Yenə orada, s. 80. 50 Yenə orada. 51 Yenə orada, s. 85. 52 Yenə orada, s. 197-200. 53 Yenə orada, s. 86. 54 Yenə orada, s. 191. Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|