SahiBƏ budaqova
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III F Ə S İ L NAXÇIVAN DİYARI ŞƏHƏRLƏRİNİN TARİXİ COĞRAFİYASI
- Naxçıvan şəhəri
27
Naxçıvan diyarında toxunmuş pambıq parçaları yerli tacirlər Türkiyə şəhərlərinə, o cümlədən Qarsa, Bəyazidə, habelə Gürcüstana aparırdılar. Əldə edilən məlumata görə, bir ildə Türkiyənin Qars və Bə- [52-53]
yazid şəhərlərinə Naxçıvan diyarından 15 min puda qədər pambıq parça aparılırmış 84 . Ordubad şəhərində pambıq parçalarla yanaşı, xarici bazara ən çox ehtiyac duyulan ipək parçalar da ixrac edilirdi 85 .
etibarilə ölkənin iqlim şəraitindən və təbii sərvətlərindən asılı idi. Heç də təsadüfi deyildir ki, əhalisinin böyük bir hissəsi maldarlıqla məşğul olduğu üçün burada yundan hazırlanmış məmulat sənətkarlar tərəfindən hazırlanan əşyalar arasında ümdə yerlərdən birini tuturdu. Bez və digər pambıq parçaların sənətkarlar tərəfindən hazırlanması da bilavasitə kənd təsərrüfatı ilə, xüsusilə pambıqçılıqla əlaqədar idi. Lakin bu o demək deyildir ki, Naxçıvan diyarında sənətkarlığın digər növləri olmamışdır. Doğrudur, Naxçıvan diyarında ustalar sənətkarlığın başqa sahələri sahəsində da çalışırdılar. Lakin həmin sənətkarların taleyi əsas etibarilə gəlmə xammaldan asılı idi.
83 NƏST, s. 44. 84 NƏST. s. 96. 85 Yenə orada, s. 202. 28
NAXÇIVAN DİYARI ŞƏHƏRLƏRİNİN TARİXİ COĞRAFİYASI
Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvan diyarı XVIII əsr — XIX əsrin əvvəllərində öz inkişafının ən ağır və mürəkkəb dövrlərindən birini yaşayırdı. Bölgədə hökm sürən siyasi və iqtisadi böhran buradakı şəhərlərin timsalında özünü aydın şəkildə göstərirdi. Azərbaycanın digər şəhərləri kimi, Naxçıvan diyarının şəhərləri də daxili saray çəkişmələri və xarici hücumlar nəticəsində dərin tənəzzülə uğramışdı. Əlbəttə, öyrəndiyimiz dövrdə hökm sürən bu tənəzzül əvvəllərdə həmin bölgədə baş verən siyasi hadisələrlə sıx əlaqədə idi. Belə ki, bu bölgədə şəhərlərin yaranmasına, inkişafına və bir çoxlarının dağılıb sıradan çıxmalarına bir neçə yüzillik ərzində təkcə Naxçıvanda deyil, bütövlükdə Azərbaycanda, bir çox hallarda isə Yaxın və Orta Şərqdə gedən ictimai-siyasi proseslər böyük təsir göstərmişdir. Bu baxımdan geniş mənada Naxçıvan şəhərlərinin tarixinə qısaca nəzər salmağı məqsədə uyğun hesab edirik. Bizcə, tarixi hadisələrə belə münasibət şəhərlərin tarixi coğrafiyasının tədqiqini xeyli asanlaşdıra bilər. Məlumdur ki, dünyanın hər yerində olduğu kimi Azərbaycanda, o cümlədən Naxçıvan bölgəsində də şəhərlərin inkişafı bir çox iqtisadi, siyasi və coğrafi xarakter daşıyan amillərlə sıx bağlı olmuşdur. Bu amillər içərisində ilk növbədə, əmtəəlik məhsul istehsalının və müəyyən bölgə daxilində ictimai əmək bölgüsünün inkişaf səviyyəsi mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Şəhərlərin inkişafında xarici və tranzit ticarətin də mühüm rol oynadığını xüsusi qeyd etməliyik. Şəhərlərin inkişafında onların coğrafi mövqeyi həlledici amillərdən biri idi. Azərbaycanın bir çox şəhərləri kimi, Naxçıvan bölgəsinin şəhərləri [54-55]
də uzun müddət ölkənin mühüm iqtisadi mərkəzlərindən olmaq etibarilə xarici ticarətdə də xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. Bu baxımdan Culfa və Əylis şəhərlərinin yaranması tarixini misal göstərmək olar. Belə ki, mühüm ticarət yolları üzərində yerləşən bu şəhərlərdə əhalinin başlıca məşğuliyyəti məhz ticarət olmuşdur. Şəhərlərin inkişafında rol oynayan sırf iqtisadi amillərlə yanaşı, bu prosesə mənfi təsir göstərən qeyri- iqtisadi xarakter daşıyan amillər də mövcuddur. Belə amillər sırasına ayrı-ayrı şəhərlərdə və bütövlükdə ölkə miqyasında məhsuldar qüvvələrə hədsiz dağıdıcı təsir göstərən yadelli işğalçıların hücumlarını, feodal ara müharibələrini, zəlzələləri, kütləvi yoluxucu xəstəlikləri və s. aid etmək olar. Orta əsr şəhərlərinin inkişafına təsir göstərən mühüm amillərdən biri də onların ayrı-ayrı dövlətlərin və sülalələrin inzibati mərkəzlərinə, iqamətgahlarına çevrilməsi idi. Paytaxt və ya iqamətgaha çevrilən bu və ya digər şəhər başqa şəhərlərlə müqayisədə böyük üstünlüklərə malik olurdu ki, bu da həmin şəhərlərin iqtisadi inkişafına müsbət təsir göstərirdi. Belə şəhərlər inzibati mərkəz olmayan digər şəhərlərlə müqayisədə daha yaxşı mühafizə olunur, çox hallarda iqtisadi xarakterli bir sıra imtiyazlara malik olurdu. Bu isə, öz növbəsində, həmin şəhərlərdə əhalinin sürətlə artmasına, onların mühüm ticarət və sənətkarlıq mərkəzlərinə çevrilmələrinə gətirib çıxarırdı. Bu baxımdan öyrəndiyimiz bölgənin ən qədim şəhərlərindən olan Naxçıvanı misal göstərmək olar. Naxçıvan diyarında tarixin keşməkeşlərindən keçib öyrəndiyimiz dövrə qədər çatan şəhərlərin təkamül inkişafına nəzər salmağı məqsədə uyğun hesab edirik. Əsası hələ eramızdan əvvəl qoyulmuş Naxçıvan şəhəri öz inkişafının ən yüksək mərhələsinə Azərbaycan Atabəyləri dövründə çatmışdı 1 . Müəyyən müddət ərzində Eldəgizlər sülaləsinin iqamətgahlarından birinə çevrilən bu şəhər öz dövrünün ən böyük şəhərləri sırasına çıxmışdı. Araz çayı sahilindəki hündür- [55-56]
lükdə salınmış Naxçıvan şəhəri möhkəm qala divarları ilə əhatə olunmuşdu 2 . Şəhərdə ictimai əhəmiyyət kəsb edən çoxlu binalar — gözəl saraylar, köşklər, məscidlər, məqbərələr, mədrəsələr var idi 3 . Bu dövrdə Naxçıvan şəhəri özünün yüksək keyfiyyətli sənətkarlıq məhsulları ilə də məşhur idi. Yerli sənətkarlar həm daxili, həm də xarici bazar üçün müxtəlif parçalar, xalça, palaz, xurcun, keçə, çuxa, müxtəlif ev əşyaları, dulusçuluq məmulatları və həmçinin misdən, qiymətli metallardan hazırlanmış məhsullar istehsal edirdilər. Tədqiqatçıların hesablamalarına görə, bu dövrdə Naxçıvan şəhərində təxminən 150 — 200 min nəfər əhali yaşayırdı 4 . 1 Bu barədə ətraflı bax: А. А. Ализаде. Социально-экономическая и политическая история Азербайджана XIII—XIV вв. – Баку, 1956, сю 52; R. Məmmədov. Göstərilən əsəri, s. 44-67; M. X. Гейдаров. Города и городское ремесло, с. 30-31; s. 30—31; 3. M. Bünyadov. Azərbaycan Atabəyləri dövləti — Bakı: Elm, 1985, s. 189—191. 2 Н. Д. Миклухо-Маклай. Географическое сочинение XII в. на персидском языке. – «Ученые записки ИВ АН СССР». Т. IX, 1954, с. 208-209. 3 Yenə orada. 4 R. Məmmədov. Göstərilən əsəri, s. 60—61 (t. e. d. M. X. Heydərov bu rəqəmə şübhə ilə yanaşır və göstərir ki, həmin dövrdə Naxçıvan şəhərində təxminən 80-100 min nəfər əhali yaşayırdı. Bax: M. X. Heydərov. Göstərilən əsəri, s. 31).
Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|