SahiBƏ budaqova
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azad (Aza) şəhəri
29
Monqol işğallarının başlanması ilə Azərbaycan şəhərlərinin inkişafında yeni bir mərhələnin — iqtisadi tənəzzül və dağıntı mərhələsinin bir növ «əsası» qoyuldu. Səfəvilər dövlətinin yaranmasınadək davam etmiş bu mərhələdə, xüsusilə onun ilk çağlarında Azərbaycanın digər şəhərləri kimi Naxçıvan şəhəri də kütləvi dağıntıya və qırğına məruz qalmışdı 5 . XIII əsrin ortalarında Azərbaycanın bir çox şəhərlərini gəzmiş səyyah Vilhelm Rubruk monqol işğallarının ağır nəticələri haqqında qiymətli məlumatlar verir. Naxçıvan şəhərinin vəziyyətini təsvir edərkən V. Rubruk yazırdı ki, monqollar şəhəri demək olar ki, boş səhraya çevirmişdilər 6 .
də XIII əsrin sonlarından başlayaraq tədricən bərpa olunmağa başlamışdı. Bununla belə, XIV — XV əsrlərdə baş vermiş siyasi çəkişmələr şəhərin inkişafına mane olmuş, ona özünün əvvəlki qüdrət və əzəmətini tamamilə canlandırmağa imkan verməmişdi. [56-57]
XVI əsrin əvvəllərində Azərbaycanın ərazisində Səfəvilər dövlətinin meydana gəlməsi ölkənin iqtisadi həyatının, o cümlədən şəhərlərinin yüksəlişi üçün əlverişli şərait yaratdı. Bu dövrdə Azərbaycanda əvvəllərdən mövcud olan mühüm ticarət, sənətkarlıq və mədəniyyət mərkəzləri olan şəhərlər yenidən fəaliyyətə başladı. Yaranmış siyasi şərait Naxçıvan bölgəsində də şəhər həyatının inkişafına müsbət təsir göstərmiş oldu. Vaxtı ilə kiçik yaşayış məntəqələri olan Ordubad, Əylis, Culfa və qismən də Azad (bəzi mənbələrdə Aza) nəinki Naxçıvan bölgəsinin, eləcə də bütün Azərbaycanın iqtisadi həyatında mühüm rol oynayan şəhərlərə çevrilmişdilər 7 .
edirdi. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, Araz çayı sahilindəki qayalıqlar arasında yerləşən Culfa şəhərində əhalinin başlıca məşğuliyyəti ticarət olmuşdur 8 . Bu da təsadüfi deyildir ki, səkkiz min ailənin yaşadığı Culfa şəhərinin əhalisi «əkinə yararlı torpaq sahələri olmadığından özlərini ancaq ticarətlə saxlaya bilirdilər» 9 . Lakin XVII əsrin əvvəllərində yeni qüvvə ilə qızışan Səfəvi-Osmanlı müharibələri Culfa şəhərinin yerlə yeksan olunmasına və onun bir şəhər kimi sıradan çıxmasına gətirib çıxardı. Şəhər türklərin əlinə keçməsin deyə Səfəvi hökmdarı I Şah Abbas 1603-cü ildə şəhər əhalisini İsfahan şəhərinin yaxınlığına köçürdü, özünü isə tamamilə xarabazarlığa çevirdi 10 . I Şah Abbasın məqsədi bir də bu idi ki, Culfa tacirlərinin fəaliyyətindən istifadə edərək, paytaxt seçdiyi İsfahan şəhərinin ticarətini genişləndirsin. XVII əsrin ikinci yarısında Azərbaycanda olmuş Avropa səyyahlarının əsərlərinə istinad edən t. e. d. Ə. Ə. Rəhmaninin yazılarından məlum olur ki, Culfa şəhəri uzun müddət xaraba vəziyyətində qalmaqda davam etmişdir 11 . Orta əsrlərdə Naxçıvan bölgəsinin yüksəliş dövrü keçirən şəhərlərindən biri Ordubad idi. XVII əsrin [57-58]
əvvəllərində Səfəvi-Osmanlı müharibələri zamanı dəfələrlə dağıntıya məruz qalmasına baxmayaraq, şəhər hər dəfə bərpa olunmuş və əvvəlki qüdrətini özünə qaytara bilmişdir. Bunu, hər şeydən əvvəl, Səfəvi hökmdarlarının, ilk növbədə I Şah Abbasın Ordubada göstərdiyi himayədarlıqla əlaqələndirmək lazımdır. Şah Abbasın əmri ilə Ordubad şəhəri dövlətə verilən bütün vergilərdən azad edilmişdi 12 . Çox güman ki, ordubadlılara vergi immunitetinin verilməsində I Şah Abbasın əslən Ordubaddan olan baş vəziri Hatəm bəy Ordubadinin rolu az olmamışdır. Naxçıvan diyarının şəhərləri içərisində XVI — XVII əsrlərdə yenidən yüksəliş dövrü keçirən Azad
13 . Azad şəhəri beynəlxalq ticarətdə mühüm rol oynayırdı. Şəhərdə və onun ətrafında istehsal edilən biyan kökü əhalinin xarici ticarət əlaqələrində mühüm rol oynayırdı. Şəhərin geniş xarici ticarət əlaqələrini burada dörd karvansaranın mövcud olması bir daha sübut edir 14 . Azad şəhəri XVII əsrin ikinci yarısında Naxçıvan bölgəsinin çiçəklənən şəhərlərindən biri olduğundan səyyahların diqqətini cəlb etmişdi. XVII əsrə aid mənbələrdə şəhərin adı müxtəlif formalarda — Azad, Azadciran və s. şəkillərdə verilir. Fransız səyyahı Tavernye bu şəhəri Əsədabad, Məcidəddin əl-Hüseyni isə Azadabad adlandırırlar.
5 И. П. Петрушевский. Земледелие и аграрные отношения в Иране XIII — XIV вв. – М. – Л., 1960, с. 36. 6 Вильгельм де Рубрук. Путешествие в Восточные страны – СПб., 1882, с. 171. 7 M. X. Heydərov. Göstərilən əsəri, s. 868. 8 С. В. Тер-Аветисян. Город Джуга. – Материалы по истории торговых сношений джульфинских купцов в XVI - XVII вв. Тбилиси, 1939, с. 66-68. 9 И. Шопен. Göstərilən əsəri, s.868. 10 Yenə orada. 11 А. А. Рахмани. Азербайджан в конце XVI и в XVII веке, с. 170. 12 Azərbaycan tarixi, I çild. — Bakı, 1961. s. 191; M. S. Neymətova. Azərbaycanın epiqrafik abidələri (XVII—XVIII əsrlər). — Bakı, 1963, s. 31-37. 13 M. X. Heydərov. «Aza» — Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. I çild. Bakı, 1976. 14 М. Х. Гейдаров. Города.., с. 869. Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|