Şəmistan Nəzirli

malakan və rus-erməni silahlı qüvvələri darınadağın edilmişdi. Düşməndən 
qənimət üçün götürdüyü bir təyyarəni, iyirmi dörd topu və altınış pulemyotu 
Azərbaycan ordusunda istifadəyə vermişdi. Muğan və  Lənkaranı ana yurdu 
Azərbaycana qaytaran Həbib bəy buraya qısa müddətə vali təyin edilmişdi. 
1918-ci ildə Azərbaycanda olmuş türk podpolkovniki Rüştü bəy Bakının 
böyük hərb yollarında” (“Hərbi məcmuə”, 1934-cü il №93)  jurnalında Həbib bəyi 
igid bir sərkərdə kimi xatırlayır. O yazır ki, cəsur və döyüş texnikasını gözəl bilən 
türk ordusunun yüksək rütbəli zabitləri tərəfindən layiqincə qiymətləndirilən 
polkovnik Həbib bəy rus ordusunda yetişmiş azərbaycanlı zabitlərdəndir. 
Döyüşlərdə  cəbhə iki yerə ayrılırdı:  şimal və  cənub qruplarına. Cənub qrupunun 
komandiri polkovnik Həbib bəy Səlimov idi. 
 Hərbi tədqiqatçı,  polkovnik-leytenant Mehman Süleymanov Türkiyədə 
yaradıcılıq ezamiyyətmdə olarkən general eloğlumuz Həbib bəy haqqında dəyərli 
məlumatlar əldə etmişdir. Həmin  faktlar əyani  surətdə göstərir ki,  general  Həbib  
bəy Səlimov daim ön cəbhədə olmuş  və Azərbaycanı bolşevik-daşnak hərbi 
qüvvələrindən xilas etmək üçün mərdliklə vuruşmuşdur Həbib bəy Səlimovun 
komandanlıq etdiyi cənub qrupu Nəvai və Ağbulaq stansiyalarının bolşevik-daşnak 
qüvvələrindən azad etdikdən sonra o, Nuru paşaya aşağıdakı  məzmunda raport 
göndərib: 
“Birinci - bu gün Ağbulaq stansiyasını işğal edirəm. Yarın (1 avust 1918-ci 
il) Ələti düşmən alsa da, dəxi Allahın inayəti ilə işğal etmək üzrə irəliləyəcəyəm. 
İkinci - mütəanibən (sonra) Bakı istiqamətində  hərəkət edəcəyəm. Fəqət 
qrupun suyu qətiyyən yoxdur. Susuzluqdan əfrad (bəzi adamlar) bayılmış bir 
haldadır. Sürətlə su gətirilməsi üçün icad edənlərə  əmr bulunmasını  təkrar-təkrar 
rica edirəm. 
Üçüncü - Ələtdən sonra qaradan (torpaq yol) hərəkət edəcəyimdən bir minik 
avtomobilinin təhriki üçün əmr bulunmasını edirəm. 
...Avqustun birində  cənub qrupunun komandanı  Həbib bəy Səlimov 
bildirirdi ki, bu axşam  Ələti işğal etdim. Dəfələrlə müraciət etməyimizə 
baxmayaraq, biz hələ  də geridən içməli su almamışıq. Döyüşçülər susuz qaldığı 
kimi, su olmadığı üçün lokomotivlər işləmirlər. Polkovnik Həbib bəy Səlimov 
susuzluğun qrupda ağır vəziyyət yaratdığını  və su gətirilməyincə  Ələtdən o yana 
hərəkət etməyin mümkünsüzlüyünü vurğulayır.” 
Həbib bəy Səlimovun milli Azərbaycan Ordusunun formalaşmasında da 
böyük tarixi xidmətləri vardır. Hələ 1918-ci ilin avqustunda Qafqaz İslam Ordusu 
komandanı Ordusunun formalaşmasında da böyük tarixi xidmətləri vardır. Hələ 
1918-ci ilin avqustunda Qafqaz İslam Ordusu komandanı Nuru paşanın  əmri ilə 
Azərbaycan korpusu yenidən qurulmağa başlayanda hərbi təcrübəsinə  və biliyinə 
görə bu korpusun qərargah rəisi təyin edilmişdi. 
Gəncə-Bakı dəmiryolu ilə irəliləyən cənub qrupunun komandanı kimi  
H.Səlimovun göstərdiyi təşkilatçılıq qabiliyyəti və igidliyi Azərbaycan hökuməti 
tərəfindən layiqincə qiymətləndirildi və elə bolşevik-daşnak qoşunlarına qarşı 
döyüşlərin gedişində ona polkovnik rütbəsi verildi. 
1919-cü ildə Azərbaycan ordusundakı maddi çətinliklərə görə polkovnik 
Həbib bəy Səlimov hökumətin adına göndərdiyi raportunda ürək ağrısı ilə yazırdı: 

---

“Demək olar ki, bütün əsgərlər Azərbaycan  əyalətlərində yerli əhalinin hesabına 
dolanır, yarıac, yarıtox həyat sürürlər. Hətta böyük və varlı  şəhər olan Bakıda 
əsgərlərə yemək tapılmır. Nə alayın, nə də korpusların anbarları yoxdur. Əsgərlərə 
həmişə “un şorbası” yedirtmək olmaz ki... Onuncu alayı çoxlu əsgəri çəkməsiz və 
corabsızdır. Ordunu yeməksiz, paltarsız atsız, təchizatsız yaratmaq olmaz. Yarıac, 
paltarsız əsgər əlbbəttə ki, evə qaçmaq istəyəcək.  Ona görə də özümə mənəvi borc 
bilərək aşağıdakı fikirlərimi çatdırdım: 
1. Günün şüarı ancaq bu olmalıdır: hər şey ordu üçün. 
2. Kağızda deyil, rəsmi şəkildə bir korpus yaratmaq lazımdır. 
3. Belə korpusun yaradılması və təminatı üçün vəsaiti əsirgəməməli.Böyük 
Napoleon Bonapart deyirdi ki, müharibə üçün üç şey lazımdır. Birinci pul, ikinci 
pul, üçüncü yenə də pul. 
Ordunu yedirınək, geydirınək və bolşevikləri nəzərdən qaçırınadan hər cür 
xəstəliklərdən qorumaq lazımdır”. 
Cəsur general Həbib bəy Səlimovun muxtəlif arxivlərdən vətənpərvər ruhda 
yazılmış bir neçə məktub və teleqramını əldə edə bildik. Bu məktub və teleqramları 
Həbib bəy Qarabağ ərazi qoşunlarının komandanı olarkən, - odlu döyüşlər gedən 
Şuşa və  Ağdamdan göndərmişdir. Bunlar Həbib bəy Səlimovun döyüş yolunu 
qismən də olsa öyrənməyə imkan verir. 
“Azərbaycan” qəzetinin 15 iyun 1919-cu il tarixdə dərc olunmuş “Şuşadan 
axırıncı xəbər” yazısında deyilirdi: 
“Ermənilər səkkiz gün ara vermədən şose yolunu və ona yaxın olan kəndləri 
atəşə tutublar. General Həbib bəy Səlimovun avtomobili, ingilislərin avtomobili, 
sərnişinlə dolu altı fayton, atla və piyada keçib gedənlər atəşə tutulmuşlar. Yalnız 
bu gün atəş kəsilmişdir. 
Görüşmək üçün yerli əhalidən nümayəndələr də dəvət olunublar”. 
 
Qarabağın general-qubernatoru  
Xosrov bəy SULTANOV 
 
“Hərb nazirinə! 
 
Bakı alayında 390 süngü vardır. Noyabrın 23-də Qoçaz istiqamətmdə 
vəziyyət tədricən bərpa olunur. Düşmən hər tərəfdən Zabuq çayının sağ sahilinə 
atılmışdır. Ümid edirəm ki, bu günlərdə... rayonu tuta bilərək.Cəbrayıl dəstəsində 
vəziyyət tam başqadır. Ora iki batalyon - 1000 süngü qüvvə göndərilməsə, 
vəziyyəti düzəltmək mümkün olmayacaqdır. Yaranmış  vəziyətdə bu cür qüvvəni 
Xaçmaz dəstəsinin tərkibindən çıxarmaq, məncə, mümkün deyildir. 
Mən indi sızin barışıq fikrinizlə o şərtlə razıyam ki, barışandan sonra gələcək 
üçün sürətlə hazırlıq işləri görülsün. 
 
General Həbib bəy SƏLİMOV  
20 aprel 1920-ci ilt Şuşa.” 
 
“Bakı, general-leytenant Əliağa Şıxlinskiyə 

---