Ana cəddim mənim Vidadidir,
Nəzmi-şerin o ustadidir.
Şairi-haqq süxən, riyadən uzaq,
Məslək-təbi ilticadən uzaq.
Etməmiş mədh kimsəni bica,
Yazmamış həcv bir kəsə əsla.
Şerinin cümləsi dürr gövhər,
Hər kəlamı müzəyyənü xoştər.
Abbas ağa Nazir şerlərinin böyük bir qismi maarif və mədəniyyət
mövzusundadır. O, balalarımıza məktəbin ədəb-ərkan ocağı, həm də elm mərkəzi
olduğunu aşılayır. Hər bir oğlun, qızın mütləq məktəbə gedib, elmin səmərəsindən
bəhrələnməsini tövsiyə edir. Şair çox doğru olaraq yazır ki, harda məktəb yoxsa,
ora virandır. Abad o yerdir ki, məktəb var. Hər kim bəxtli olmaq istəyirsə, səadət
axtarırsa, məktəbə getsin. İnsanı zülmətdən azad edən də məktəbdir, qəflətdən
oyadan da.
Çoxdur elmin gözəl - gözəl əsəri,
Qayəsizdir şirin - şirin səməri.
Hər kimin yoxdur elmdən xəbəri,
Günü bişək keçər yaman, oğlum.
Vətənpərvər şair Abbas ağa Nazir bütün varlığı ilə ədəbiyyata, poeziyaya
bağlı idi. O, “Bax” adlı qəzəlində yazır ki, tale məni övlad qismətindən məhrum
etdi. Ancaq bunun üçün o qədər də qəm etmirəm, min bir əziyyətlə ana dilimə
çevirdiyim “Rüstəm və Söhrab” mənim övladımdır, oğlumdur.
Olmadımsa gər ata, yox isə oğlum,
nə qəmim,
“Zadeyi-təbim” olan “Rüstəmü
Söhrab”imə bax.
Təvazökar şair, pak insan olan Nazir “Bax” qəzəlinin sonunda belə bir
səmimi izahat da vermişdir: “Hərçənd “Rüstəm və Söhrab” hekayəsi məlik-üş-
şüəra Firdovsinin zadeyi-təbidir, mən isəm ondan türk dilinə nəzmən tərcümə və
nəql etmişəm, ancaq bu məqamda münasibi-hal “Zədeyi-təbim” deməgə məcbur
olduğundan, bu barədə mana diqqət dutmalarını ərbabi-mərifətdən rica edirəm”.
Abbas ağa Nazir maarifçi bir nəslin oğludur. Onun nəsli hələ ötən əsrdə
Azərbaycan maarifinə Əbdülkərim ağa, Hacı Rəhim bəy, Səməd ağa, İsmayıl ağa,
Süleyman ağa, Osman ağa, Əhməd ağa, Abdulla ağa, İlyas bəy Qayıbov kimi
görkəmli maarifçilər vermişdir. Nazir 1849-cu il oktyabrın doqquzunda Qazax
mahalının Salahlı kəndində anadan olmuşdur. İlk təhsilini dövrünün məşhur din
alimi, əmisi oğlu Mirzə Hüseyn Əfəndi Qayıbzadədən /1830-1917/ almışdır. On
dörd yaşına kimi kənd məktəbində oxuyan Abbas ağa, Zaqafqaziya müftisi
30
Osman Əfəndi Məhəmməd ağa oğlu Vidadovun / M.V.Vidadinin nəvəsi - Ş.N./
məsləhəti və köməkliyi ilə Tiflisdəki “Məvarayi-Qafqaz-ruhani idarəsi”nin
nəzdində açılmış altı sinifli /üç illik/ məktəbə daxil olmuşdur. Üç illik təhsilini
bitirdikdən sonra Abbas ağa doğma kəndi Salahlıya qayıtmış və 1873-cü ilə qədər
müəllimlik etmişdir. Həmin ili Tiflisə işə dəvət olunan Abbas ağa Zaqafqaziya
Ruhani İdarəsində baş katib köməkçisi, sonra isə baş katib vəzifəsində işləyir.
Nazir sonralar həmin ili “Bəyanihalım” poemasında xatırlayaraq yazır:
Oldum əlqissə razı təklifə,
Eylədim nəql şəhri-Tiflisə.
Min səkkiz yüz idi yetmiş üç,
Ki, vətənimdən mən eylədim yenə köç.
Məni baş katibə müavini-əzəl,
Etdi təyinü nəsb o şəxsi-gözəl.
Olubən şüğlə ruzu şəb rağib,
Oldum axırda dəxi baş katib.
NAZİRİN BİR MƏNZUMƏSİ
O zamankı Tiflis ədəbi mühitinin Abbas ağa Nazir yaradıcılığına güclü təsiri
olmuşdur. Yüzlərlə vətənpərvərlik şerlərinin müəllifi olan Abbas ağaya Tiflisdə bir
neçə kitab nəşr etdirmək də qismət olmuşdur: 1911-ci ildə “Molla və şeytan”
(nəzmlə hekayə), 1908-ci ildə “Müsəvvər Rüstəm və Söhrab”, 1912-ci ildə “İki
qardaş” (mənzum hekayə).
Sovetlər dövründə unudulmuş şairi professor Alməmməd Alməmmədov
institut tələbələri üçün nəşr etdirdiyi əsərində az da olsa tanıtmışdır
31
. İlk dəfə
Abbas ağa Nazirin “Molla və şeytan” mənzuməsinin elmi əhəmiyyətini araşdıran
professor yazır ki, mənzumədə çolaq bir dilənçinin güzəranından söhbət gedir.
Şair dini təlimlə insanları qardaşlığa, xeyirxahlığa və yaxşılığa çağırır.
Əsərin qısa məzmunu belədir:
...Bütün günü torbası çiynində dilənçilik edən qocanın son günü yetişir. Ata
yeganə oğlunu çağırıb ona vəsiyyət edir: illər uzunu zillətlə sənin üçün pul
qazanmışam. Topladığım üç min manatın bir mini mənim can haqqımdır, iki mini
isə sənindir, istəyirəm ki, bundan sonra sən zillət çəkməyəsən. Ancaq meyitimi də
gərək götürdəsən.
Qoca dilənçi mollaları oğluna tanıtmaq üçün tapşırır ki, avvəlcə Molla
Səfiyə müraciət edərsən, lazımi qaydada məni dəfn eləsə, min manatı ona verərsən:
İşdi, qəbul etməsə gər dəvəti,
30
Ikinci Qаfqаz müftisi, Hаcı Əbdülhəmid Şirvаni nəzərdə tutulur - müəl.
31
Bах: А.Аlmаmmədоv "L.Тоlstоy və Аzərbаycаn ədəbiyyаtı" (dərs vəsаiti), АDPI-nin nəşri, Bаkı, 1972-ci il
Ey oğul, etmə ona çox minnəti.
Ata məsləhət görür ki, onda Molla Zəkini çağırarsan. Son sözlərini deyib
qoca gözünü yumur. Molla Səfinin dalınca gedən yetim çox çətinliklə onu tapır.
Molla Səfi xəstə olduğunu bəhanə edərək, qoca dilənçinin dəfninə gəlmir. Oğlan
atasını dəfn etmək üçün Molla Zəkiyə müraciət edir. Molla Zəki uşağı öz evinə
gətirir ona ata qayğısı göstərir. Öz xərcilə qoca dilənçini adət və ənənəyə, şəriətə
müvafiq şəkildə dəfn edir. Uşağı da öz himayəsinə götürür. Axırda uşaq pul
saxlanan sandıqçanı açır və atasının vəsiyyətinə əməl etmək istəyir. Lakin Molla
Zəki pulu götürmür, qocaya rəhmətlər oxuyur. Bu pulu əlsiz-ayaqsızlara
paylamağın daha xeyirli, daha savab iş olduğunu söyləyir:
Yox təməim, leyk mənim bu pula,
Sərf gərək oluna bu həq yola.
Rizqi yetimü füqərədür bu pul,
Qisməti misginin gədqdır bu pul.
Malıdır bu əlsiz, ayaqsızların,
Xəstə, əlil, pirü dayaqsızların.
Abbas ağa Nazirin “alimi saleh əməl” adlandırdığı Molla Zəki ona çatası
pulu sərf edərək yoxsulları şad edir. Yetim uşağı oxumaq üçün məktəbə qoyur və
ona atalıq qayğısı göstərir.
Əsas mətləb mənzumənin dördüncü hissəsində başlayır. Bu əhvalatı eşidən
Molla Səfinin kefi pozulur, evdə arvadı ilə savaşır, hamını yamanlayır, hətta özünü
söyür ki, belə yağlı tikəni əldən çıxarıbdır. Şeytana lənətlər oxuyur, bu pulun
hesabına nə qədər yüksələ biləcəyini, nə qədər kef edəcəyini yada salır. Lakin
axırda bütün bu işlərin baisi şeytan olduğunu yəqin edir. Onun söyüşlərini eşidən
şeytan da acığını Molla Səfinin üzünə çırpır və deyir:
Ey adı molla, özü əhli fəsad,
Öz əməlin heç də eyləməyən yad.
Öz günahın özgənin üstünə yıxan,
Haqq nədir, insaf nədir qanmayan,
Heç görübsənmi mənim heç üzümü
Ki danışırsan bu qədər sözümü?
...Mali-yetim yemədim sən kimi,
Batil işə həqq demədim sən kimi.
Şeytan mollanın bütün fırıldaqlarını açıb söyləyir. Pis əməllərin səbəbi
tamahkarlıq, nəfs olduğunu deyir:
Nəfs edər xarü-zəlil adəmi,
Nəfs vurar bir-birinə aləmi.
Olmaya idi əgər aləmdə nəfs,
Qurdla gəzərdi quzu bixovfu-tərs.
Dostları ilə paylaş: | 
