“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 1,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
elm və texnologiya varlı xalqların imtiyazıdır. Başqaları elmi tərəqqini israfçılıq sayır və düşünürlər ki, onunla ölkə üçün daha vacib və daha həyati məsələləri həll edəndən sonra da məşğul olmaq mümkündür. İnkişaf etməkdə olan və yetərincə varlı ölkələrin bəziləri hesab edirlər ki, tərəqqi üçün bazanı inkişaf etmiş ölkələrdə istehsal olunmuş texnologiyaların satın alınması yolu ilə də təmin etmək olar. Bu cür yanaşmalar kiçik, ən yaxşı hallarda isə ortasəviyyəli, bir qayda olaraq, böyük institutlar və elmi qruplar tərəfindən deyil, fərdi qaydada əldə olunan elmi nailiyyətlərə gətirib çıxarır. Bu cür mürəkkəb problemlər onunla bir az da çətinləşdirilir ki, bir çox şüarlar, verilişlər, hesabatlar, bütövlükdə situasiya haqqında təsəvvür verməyərək, yalnız lokal istehlak problemini işıqlandırırlar. İnsan fikrinin məhdudlaşdırılması. Əsl tərəqqi əsas problemlərin birgə həllində iş bilən insanların iştirakını tələb edir. Qərbdə bu işdə bu biliklər və ideyalar mübadiləsində müxtəlif sahələri təmsil edən həm cavan, həm də yaşlı insanlar iştirak edirlər. Yekun olaraq cəmiyyətin bu və ya başqa sahəsində nələrin edilməli olduğu ilə bağlı dəqiq tövsiyələr hazırlanır. Bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələrdə bu cür yanaşma kağızda bəyan edilsə də, praktikada işləmir. Bunun səbəbləri çoxdur: həm iyerarxik zehniyyətlər, həm də yaşlı nəslin birinciliyi sistemi insanlara öz fikirlərini sərbəst ifadə etməyə imkan vermir. Baxmayaraq ki, Qərb demokratiyaları idarəetmənin yeganə uğurlu modeli deyil, problemlərin demokratik həlli təcrübəsinin olmaması kollektiv insan şüurunu boğur, qanunvericilik bazasının tərəqqisini daraldır, insan potensialını əngəlləyir. Konstitusiya hüququ və fanatizm. Çaş - qınlıq və xaos bəşəriyyətin əhəmiyyətli bir hissəsi tərəfindən dinin vacib həqiqətlərinin, etik, mənəvi və humanist dəyərlərin başa düşülməməsindən və təhrif edilməsindən doğur. Dünyada yaşayan bir milyarda yaxın müsəlman üçün, məsələn, İslam Müqəddəs Quranda həmin dəyərləri tam və dəqiq ifadə edir. Quran bəşəriyyətin varlığı və birliyinə, anadan olandan ölənədək insan həyatına, hətta elmə və biliklərə aid təməl həqiqətlərini aydın ifadə edir. “Oxu!” – Peyğəmbərin birbaşa vəhylərinin birinci surəsinin birinci sözü məhz budur (Quran, 96:1). Bir çox başqa surələrdə də biliyin, elmin və təlimin vacibliyindən danışılır. Peyğəmbərin hədislərindən birində deyilir: “Allah cənnətin yolunu bilik axta rış - larında səyahət edən hər kəs üçün asan etdi”. Lakin bilik axtarışı birinci pillədir. Quran vurğulayır ki, uğur və inkişaf uğrunda müba - rizədə əsas rol insanların özlərinə məxsusdur: “Həqiqətən, Allah, bunu özləri etməyənə qədər, heç bir insanın vəziyyətini yaxşılaşdırmaz”. Bütün birliklər və dinlər özlərində müəyyən fanatizm elementi də daşıyır, lakin əgər bu fanatizm qanun səviyyəsinə qaldırılmışdırsa, milli təhlükəsizlik üçün təhlükə yaradırsa, birlik son nəticədə iflasa uğrayır. Situasiyanın dünya iqtisadiyyatındakı nəhəng qeyri-bərabərlik fonunda özünün uzlaşdırılmamış siyasəti və aqressiv kütləvi informasiyası ilə Qərbin başçılığı gərgin ləş di - rir. Bu fon dini və mədəni dəyərlərin itirilməsi və ya təhrif olunması üçün real şərait yaradır. İşsizliklə birgə o, tərəqqinin kəskin şəkildə inkar edilməsinə gətirib çıxarır, narazılığı və ümidsizliyi dağıdıcı məcraya yönəldir. Bu çoxtərəfli problemlərin həlli üçün bəs nə lazımdır? Ümumi mənzərəni çərçivələyən çoxsaylı mədəni və dini motiv səbəbindən cavab bayağı ola bilməz. Bununla belə, mən inanıram ki, yuxarıda adları çəkilən dörd amil göstərir ki, aşağıdakı vəzifələri həll etməklə əhəmiyyətli tərəqqiyə nail olmaq mümkündür: 1) savadsızlığın ləğv edilməsi, qadınlara
/ Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 cəmiyyətdə aktiv rol verilməsi və təhsil sistemində islahatların keçirilməsi yolu ilə insan ehtiyatlarının gücləndirilməsi; 2) milli konstitusiyaların fikir azadlığını təmin etməli, bürokratiyanı minimuma endirməli, insan larda inam doğuran qanunlar sistemini yaratmalı konstitusiya olması məqsədilə dəyişdirilməsi; 3) elmi bazanın inkişafı. Tərəqqinin sonuncu tərkib hissəsi inkişaf və dünya qloballaş - masına daxil olma üçün böhranlıdır və buna görə də həmin hissəni daha ətraflı müzakirə etmək lazımdır. Uğurlu olması üçün sağlam elmi struktur öz komponentlərinin – elmi bazanın, texnolo - giyanın və cəmiyyətin qarşılıqlı əlaqəsinə əsaslanmalıdır. İlk olaraq, elmi baza haqqında. Onun əsasını qabiliyyətli olanlar üçün xüsusi təhsilin təşkil edilməsi, gənc alimlərə öz baca - rıqlarını üzə çıxarmaq imkanı verən ali səviy - yəli mərkəzlərin mövcud olması, biliklərdən ölkənin (bəlkə də, bütün dünyanın) sənayesi və iqtisadiyyatı üçün faydalı şəkildə istifadə edilməsi üçün elmi baza məktəb və univer - sitetlərdə ümumi təhsil sistemi ilə sıx qar şılıqlı münasibətdə inkişaf etməlidir. Təd qiqatların elmi mədəniyyətdə qəbul olunmuş, əmək - daşlıq və həqiqət axtarışlarında ümumi səylər tələb edən etikaya uyğun aparılması üçün kiçik də olsa, elmi bazanın olması mütləqdir. Elmi tərəqqidə əminliyin dərk edilməsi və ölkəsinə görə qürur hissi cəmiyyətin maarif - lənməsinə şərait yaradır.
/ Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 Yüklə 1,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|