“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 1,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
İkincisi, texnologiyaların inkişafı. Elmi baza milli və beynəlxalq səviyyələrdə texno - lo giyaların inkişafı üçün əsas yaradır. Elmi yanaşmadan istifadə etməklə, dövlət öz tələbatlarını dəyərləndirə və ehtiyatlarını uğurlu texnoloji həllərə, məsələn, kənd təsərrüfatına, səhiyyəyə, idarəetməyə, informasiyaya, ola bilər ki, dünya bazarında iştiraka istiqamət - ləndirə bilər. Üçüncüsü, cəmiyyət, onun elmi mədəniy - yəti. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin ədəbiyyat, əyləncə, idman, tarix sahələrində özlərinin zəngin mədəniyyəti vardır. Lakin onların çoxunda elmi mədəniyyət zəifdir, ya da ki, ümumiyyətlə, yoxdur. Elmi mədəniyyət dövlətin mürəkkəb problemləri dərk etmək və rasional tərzdə həll etmək imkanlarını artırır, cəmiyyəti, ayrı-ayrı səsləri kollektiv xor şəklində birləşdirərək, möhkəmləndirir. Bir halda ki, elm əyləncə qədər hiss olunan və mənimsə - nilən deyil, ona görə də bütün sahələrdə – qidalanma və genetikadan dünya bazarının yüksək texnologiyalarına qədər – elmi biliklər hamı üçün anlaşıqlı olsun. Daha güclü elmi baza elmi mədəniyyətin zənginləşməsini, rasional məhsulların tətbiqini mümkün edir, cəmiyyətin inkişaf potensialını və onun bəhrələrini dəyərləndirməyi öyrədir. Millətin gələcəyi olan gənclik bu cür mədəniyyətdən real fayda görəcək. Bu cür strukturun yalnız inkişaf etmiş ölkələrin üstünlüyü, kasıb ölkələr üçün əsas maneə olması haqqında konsepsiya yanlışdır. Bundan başqa, çoxları konspirasiya nəzəriy - yəsinə inanır, bu nəzəriyyəyə görə, dünya inkişaf etməkdə olan ölkələrə kömək etmə - yəcək, buna görə də onlar biliklərin hərəkətinə nəzarət etməlidirlər. Birinci rəy yumurta və toyuqla bağlı məlum paradoksu xatırladır: inkişaf etmiş ölkələrin statuslarına çatana kimi onlar da inkişaf etməkdə olan ölkələr idilər. Çin, Hindistan kimi ölkələrin dünya bazarın - dakı müvəffəqiyyətləri onların inkişaf etmiş təhsil sistemlərinin və iqtisadiyyatın müəyyən sahələrində texnoloji nailiyyətlərin birbaşa nəticəsidir: Hindistan kompyuter təminatı sahəsində dünya liderlərindən birinə çevrildi, “Çində istehsal olunmuşdur” markalı çoxişlə - nən mallara isə dünyanın istənilən nöqtəsində rast gəlmək olar. “Konspirasiya nəzəriyyəsi”nə gəlincə isə, şəxsən mən ona xüsusi əhəmiyyət vermirəm və hesab edirəm ki, millətlərə bir-birinin maraq - larına uyğun qarşılıqlı fəaliyyətdə olmaq daha sərfəlidir. Əgər fərq çox böyükdürsə, qarşılıqlı maraq, daha doğrusu, daha inkişaf etmiş tərəfdaşın marağı yoxa çıxır. Əgər fərq azalarsa, onda qarşılıqlı fəaliyyətdə olan ölkələr bir- birinə qarşı xüsusi bir cazibə hiss etməsələr də, informasiya əldə etmək (xüsusilə elmi informasiya) asanlaşacaqdır. Konspirasiya nəzəriyyəsi çərçivəsində mövcud olmaq tərəqqiyə doğru aparmır. İnki şaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrin əməkdaşlıq etməsində zəruri olan məsuliyyətin başa düşülməsi və qəbul edilməsidir. Mənim tərəfdaşlıq layihəmdə mən, aşağıda göstərilən kimi, ikitərəfli məsuliyyəti nəzərdə tuturam”. Əhməd Zevayl ABŞ kimi güclü bir dövlətin də gələcəyi ilə bağlı narahatlığını, əsasən, təhsil və elmi-tədqiqat problemləri ilə bağlayır: “Hətta bütün bunlarla birlikdə, məni Amerikanın gələcəyi ilə bağlı narahatlıq onun üç probleminə görə tərk etmir. Bunlar təhsil və elmi-tədqiqat problemləri, ölkədəki mövcud zorakılıq problemləri, eləcə də dünyanı görmənin məhdudluğu problemləridir. Birincisi, təhsil və tədqiqatlar. ABŞ-da ən yaxşı təhsil
/ Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 almaq mümkündür, lakin o, əhalinin əksəriy - yəti üçün əlçatmazdır. Bundan da başqa, ölkə heç səy də göstərmir ki, elm hər kəsin – həm varlı, həm də kasıb insanın təhsilinin bir hissəsinə çevrilsin. İkinci pillə məktəblərində keçirilmiş riyaziyyat üzrə ümumdünya testlərinin nəticələrinə görə, ABŞ on yeddinci yer tutur. Bu qədər aşağı yeri müəyyən dərə - cədə onunla izah etmək olar ki, testlərdə bəzi ölkələrdən yalnız elit məktəblərin şagirdləri iştirak etmişdi, amma bununla belə, mən daha yüksək nəticələr gözləyirdim. Bu problemin bir tərəfi də təhsil sistemi problemi ilə bağlıdır. Yeniyetmələrin müasir texnologiyalar dünyasında irəli getmək yollarını öyrəndiyi özəl məktəblər imtiyazlı siniflərə xidmət edirlər. Bu məktəblərdə nəinki yetərli sayda kompyuterlər var, həm də şagirdlər xüsusi hazırlıq keçmiş müəllimlərin rəhbərliyi altında həmin kompyuterlərdən tənqidi təfəkkürün formalaşdırılması, dün - yanın dərk edilməsi, inkişafın yeni üfüqlərinin açılması üçün istifadə edirlər. Adətən, belə məktəblərin şagirdləri yaxşı oxu yurlar və onlardan çoxu kollecə daxil olmağa və sonrakı uğurlu karyeraya hazır olurlar. Eyni zamanda bəzi rayonlarda kütləvi məktəblər maddi təminat və peşəkar müəllimlərlə bağlı qıtlıq hiss edir. Bu cür məktəblərin problem - lərinin nəticəsi kimi, onların məzun ları
cəmiyyətdə uğur qazanmaq iqtida rında olmur - lar, onlardan bəziləri isə zorakılıq üzərində qurulmuş həyat yolunu seçirlər. Ən varlı ölkələrdən birindəki bu qeyri-bərabərlik mütləq aradan qaldırılmalıdır, belə ki, rəqabət dünyasında çiçəklənmə əhalinin maksimum hissəsinin məhsuldar işləməsini tələb edir. Problemin başqa tərəfi xüsusi elmi təh - sildir. Amerika elminin böyük nailiyyətləri fonunda onların kütləvi informasiya vasitə - lərində nə dərəcədə zəif işıqlandırılması təəccüb doğurur. Mən həm də elmin əsas məqsədlərinin başa düşülməməsinə təəccüblə - nirəm. Mən ona görə təəccüblənirəm ki, Amerikadan daha çox şey gözləyirdim. Eyni zamanda xoşuma gələn bir cəhət də var ki, amerikalılar elmin gündəlik həyatda rolu ilə maraqlanır, xüsusilə də təbabət və müdafiə sahələri, ya da kosmosun mənimsənilməsi kimi böyük nailiyyətlər sahəsi üzrə özünütəh - sillə həvəslə məşğul olurlar. Bəzi amerikalılar elmə şübhə ilə yanaşırlar və onların dəlilləri həqiqət payından da xali deyil, lakin mütə - rəqqi texnologiyaların həmişə həm də mənfi tərəfləri vardır. Atom enerjisinin mənimsənilməsi atom bombasının yaradılması ilə nəticələndi, amma həm də müasir həyati problemlərin həllinə kömək edən güclü enerji mənbəyini də açıq - ladı. Lazerdən raketlərin tuşlanması üçün isti - fadə edilir, lakin onlar cərrahiyyədə də işlənir. Bütün bunlarla birgə, biz özümüzü, ətraf aləmi, bir hissəsi olduğumuz Kainatı daha yaxşı başa düşməyə kömək edən yeni biliyin özlüyündə çox böyük əhəmiyyətini yaddan çıxarmamalıyıq. Elmi təhsilə malik cəmiyyət - lər texnologiyaların müsbət və mənfi cəhətlə - rini götür-qoy edə və birincilərdən daha yaxşı həyata nail olmaq üçün istifadə edə bilərlər. Şübhəsiz, səhvlər də qaçılmazdır, lakin bütövlükdə elmi tərəqqi həyat üçün vacibdir. ABŞ-dan yan keçməmiş bir hal, ehkam - çılıq da narahatlıq doğurur. Elm və din, əgər hər iki tərəfdə ön planda ehkam durmursa, münaqişəyə girmirlər. Mən başa düşə bilmirəm, niyə valideynlər uşaqlarının təka - mül nəzəriyyəsini öyrənmələrinə mane olurlar. Münaqişə hələ 1925-ci ildə başlamışdır. O 26 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 Yüklə 1,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|