Son Rofat kitab 3 m pdf
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
Gömrük işi Azərbaycan dövlətçiliyi tarixində:
66 tondan artıq yükə gömrük baxışı həyata keçirilmiş, 31 ölkə ilə ticarət- iqtisadi əlaqələri yaradılmış, ticarət dövriyyəsinin həcmi 108,7 mln ABŞ dolları olmuşdur [125, 2014, 25 may, №109 (6675)].
Azərbaycan Respublikasında gömrük sisteminin inkişafı (1991-2014)
67 II FƏSİL. AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASINDA GÖMRÜK İŞİNİN HÜQUQİ ƏSASLARININ YARADILMASI
2.1. Milli gömrük qanunvericiliyinin formalaşması
Gömrük işi sahəsində yaranan sosial-ictimai münasibətlər olduqca mürəkkəb və çoxşaxəli xarakter daşıyır. Bu münasibətləri tənzimləyən hüquqi normalar dövlətin siyasi və sosial inkişafının obyektiv təzahürünü əks etdirir. Azərbaycan Respublikasının gömrük sisteminin hüquqi əsas- larını Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, Respublika Prezidentinin Fərman və sərəncamları, Milli Məclisin qanunları, digər dövlətlərlə, beynəlxalq təşkilatlarla bu sahədə bağlanan ikitərəfli və çoxtərəfli müqavilə və sazişlər təşkil edir. Gömrük qanunvericiliyi gömrük işinin hüquqi, iqtisadi və təşkilati əsaslarını müəyyən etməklə Azərbaycan dövlətinin iqtisadi və milli təhlükəsizliyinin qorunmasına, gömrük işi sahəsində şəxslərin hüquqlarının müdafiəsi və eləcə də onların öz vəzifələrinin yerinə yetirməsinə yönəlmişdir. Gömrük qanunvericiliyinin yaradılması və təkmil- ləşdirilməsi sahəsində tarixi ənənələrə malik olan ölkəmiz müstəqillik dövründə bu sahədə böyük təcrübə toplamışdır. Müasir milli gömrük sisteminin daha da inkişaf etdirilməsi ilk növbədə, gömrük siyasətinin formalaşdırılmasının elmi və qanunvericilik əsaslarının işlənilib hazırlan- masından, xarici iqtisadi fəaliyyətin tənzimetmə mexanizminin beynəlxalq tələblərə uyğunlaşdırılmasından birbaşa asılıdır. Məlumdur ki, hər bir dövlətin xarici ölkələrlə iqtisadi-ticarət əlaqələ- rində hüquqi baza mühüm rol oynayır. Azərbaycan Respublikası Prezi- dentinin “Azərbaycan Respublikasının ixracat potensialından səmərəli istifadə edilməsi haqqında” 1992-ci il 13 avqust tarixli 136 nömrəli Fərmanı keçmiş Xarici İqtisadi Əlaqələr Nazirliyinə bütün ixrac əməliyyatlarını Gömrük işi Azərbaycan dövlətçiliyi tarixində:
68 tənzimləmək səlahiyyəti verirdi. Fərmanda Nazirlər Kabinetindən ixracı məhdudiyyətlərə məruz qalan malların siyahısının hazırlanması tələb olu- nurdu. Fərmanı tətbiq etmək üçün Nazirlər Kabineti “Strateji əhəmiyyətli
tarixli 515 nömrəli Qərarı və “Azərbaycan Respublikasının ixracat poten- sialından səmərəli istifadə edilməsi haqqında” 3 noyabr 1992-ci il tarixli 604 nömrəli Qərarı qəbul etdi. Qərar ixracı məhdudlaşdırılmış malların siyahısını və ixrac əməliyyatlarının həyata keçirilməsi ilə bağlı ümumi qaydaları müəyyən edirdi. Xarici İqtisadi Əlaqələr Nazirliyinə həmin sənəddə sadalanan malların ixracı üçün lisenziya vermək səlahiyyəti veril- mişdir. Qərar lisenziyaların verilməsi üçün yalnız ümumi qaydaları müəy- yən etmişdi. Mühüm əhəmiyyət daşıyan strateji malların ixracı tender əsasında həyata keçirilməli idi. Qərarda göstərilirdi ki, malların ixracından əldə edilən valyuta vəsaitinin istehsalçı müəssisəyə çatan 30 faiz həcmində ayırmaların və xarici ticarət təşkilatının komissiya rüsumu çıxıldıqdan sonra gəlirin qalan hissəsi Respublika Valyuta Fonduna köçürülməlidir [9, 1995, №22, maddə 352]. Azərbaycanda xarici ticarətin liberallaşdırılması 1992-ci ilin avqus- tunda keçmiş SSRİ-yə daxil olmayan ölkələrdən idxal üzərində tariflərin ləğv edilməsi ilə başlandı. Bu sahədə gömrük-tarif tənzimlənməsinin qaydaya salınması üçün Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Azərbay- can Respublikasından ixracı məhdudlaşdırılan strateji əhəmiyyətli malların siyahısının təsdiq edilməsi haqqında” 1992-ci il 10 sentyabr tarixli 118 nömrəli Sərəncamı verildi [28, 1992, 11 sentyabr]. Lakin, o zaman idxalın həcminə tarif dərəcələri ilə yanaşı, digər məsələlər də öz təsirini göstərirdi. İdxalın lisenziyalaşdırılmasının köhnə sistemi mövcud idi. Xarici valyuta əldə etmək imkanı məhdud idi. Rublun kütləvi surətdə nominal devalvasiyası onun real mübadilə məzənnəsinin düşməsinə gətirib çıxarmışdı. Bu isə öz növbəsində idxal mallarının bahalaşmasına səbəb olurdu. Lakin, bütün başlıca maneələr ölkəyə idxal olunan malların axınını dayandıra bilmirdi. Buraya Azərbaycan sərhəd- lərinin xeyli hissəsinin gömrük strukturları tərəfindən qoruna bilməməsi hallarını da əlavə etsək, ölkədə daxili bazarın və bütövlükdə ölkədəki iqtisadi situasiyanın tənzimlənməsi sahəsindəki vəziyyətin mürəkkəbliyi ilə bağlı aydın təsəvvür yaranmış olar. Digər tərəfdən, qeyri-ərzaq malları ilə
Azərbaycan Respublikasında gömrük sisteminin inkişafı (1991-2014)
69 müqayisədə ərzaq mallarına xüsusi rejim tətbiq olunurdu və ölkədə ərzaq təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə onların idxalı hər cür gömrük vergilərindən azad edilmişdi. Bunun nəticəsində ərzaq məhsullarının idxalı durmadan artırdı. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 1993-cü il 21 iyul tarixli 401 saylı qərarı ilə “Azərbaycan Respublikası ərazisindən çıxarı- larkən gömrük ixrac vergisinə cəlb olunan malların qruplar üzrə siyahısı və gömrük ixrac vergilərinin dərəcələri” (1 nömrəli əlavə); “Müvəqqəti gömrük ixrac vergisi haqqında Əsasnamə” (2 nömrəli əlavə); “Azərbaycan Respublikası ərazisinə gətirilərkən gömrük ixrac vergisinə cəlb olunan malların qruplar üzrə siyahısı və gömrük idxal vergisinin dərəcələri” (3 nömrəli əlavə); “Müvəqqəti gömrük ixrac vergisi haqqında Əsasnamə” (4 nömrəli əlavə); “Gömrük xidməti göstərilməsinə aid xərclərin tarifləri və qaydası haqqında Təlimat” (5 nömrəli əlavə) təsdiq edilmişdi. “Müvəqqəti ixrac vergisi haqqında Əsasnamə” “Ümumi müddəalar”, ”Gömrük ixrac vergisi hesablanarkən gömrük yük bəyannaməsinin doldurulması qaydası”, “Gömrük vergisinin ödənilməsi qaydası” və “Ödəyicilərin məsuliyyəti” adlı 4 bölmədən ibarət idi [38, 1993, №2]. 1995-ci il 20 iyun tarixinə kimi qüvvədə olan 1991-ci il 26 mart tarixli
üçün əsas kimi idxal olunan malların hesab-fakturada göstərilən qiymətini nəzərdə tuturdu. Demək olar ki, bu sövdələşmə qiyməti idi. Bununla belə, bu qanunda ətraflı qiymətləndirmə üsulları göstərilməmişdi. “Gömrük tarifi haqqında” 1995-ci il 20 iyun tarixli Qanunun IV fəsli də sövdələşmə qiymətindən əsas qiymətləndirmə üsulu kimi istifadə edir. Bundan başqa, bu qanun həmçinin sövdələşmə qiyməti təyin edilə bilinmədikdə, alternativ üsulları da göstərir. Ümumilikdə bu alternativ üsullar 1994-cü il Tariflər və Ticarət Haqqında Baş Sazişin VII Maddəsinin Tətbiqi Haqqında ÜTT Sazişdə göstərilən üsullara bənzəsə də, onlar ÜTT tələblərinə tam şəkildə uyğun deyildi. Azərbaycan ÜTT-yə üzv qəbul olunduğu təqdirdə, qiymətləndirmə üsullarının ÜTT-nin tələbləri ilə tam uyğunlaşdırması üçün qanunvericilikdə bəzi dəyişikliklər edilməsini tələb edir. Nazirlər Kabinetinin “Azərbaycan Respublikasında xarici ticarətin müvəqqəti qaydaları haqqında” 1994-cü il 15 fevral tarixli 62 nömrəli qərarı Azərbaycan Respublikasında malların (iş və xidmətlərin) ixracı və Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|