T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
45
yüzyıllarda Orenburg topraklarında nüfus 4 kat, Rus nüfus ise 75 yılda (1719–1795) 12 
kat artmıştır ve bu artış bölgedeki Başkurtlar aleyhine olmuştur.
130
 
İdil-Ural Bölgesine Ruslar, önceden tahkim edilmiş bir hat buyunca ve bir sistem 
içinde  şehir ve kalelere yerleştirilmiştir. Daha sonraları ise Rus köylüleri, gemilerin yol 
alabildiği nehir sahillerine yerleşmeye başlamışlardır. Bu şekilde İdil, Kama, Vyatka, Bela, 
Ufa ve diğer nehirlerde Rus yerleşim alanları büyümüştür. Rus ahalinin daha sık yerleştiği 
alanlar Orta İdil'de Tambov, Penza, Simbirsk, Ural ardı kazaları ve dağlık alanların 
bulunduğu Orenburg vilâyeti olmuştur. Ukraynalılar ise bu göç hareketinde Ruslar kadar 
etkili olamamışlardır. Bu süreç özellikle XIX. yüzyılın ikinci yarısında Ural’da Orenburg ve 
Ufa; İdil sahasında da Saratov ve Samara şehirlerinde yaşanmıştır.
131
  
1857 yılında bölgenin tamamında Rus nüfusu 15,2 milyon (% 70,1) olmuştur. XIX. 
asrın ikinci yarısında Rusların artış oranlarında önceki yıllara göre düşüş görülmektedir. 
Avrupa Rusyasında 1811 yılından 1838 yılına kadar nüfus artış oranı % 16.8; 1782–1857 
yıllarında ise %16'dır. Vyatka vilâyetinde ise nüfus artışı 1795–1838 yıllarında % 51; 1795–
1857 yıllarında, 50 yılın üstünde bir zaman diliminde % 45 olmuştur. Ninniygorod 
vilâyetinde Rus nüfusun artışı 1795–1833 yıllarında Avrupa Rusyasının ortalama artışı % 
6'dan daha aşağıdadır.
132 
Bu zıt durum şöyle açıklanmaktadır: Vyatka vilâyetinde XIX. 
yüzyılın birinci yarısında Rus köylülerin yoğun akını ve yerleşimi sebebiyle nüfus olarak 
hızla artmış, Ninniygorod ise ise bu süreçte göç verdiği için azalmıştır. XIX. yüzyılın ikinci 
yarısından itibaren Vyatska vilâyetine Rus akını kesilmiştir.
133
   
İdil boyu vilâyetlerinde XIX. yüzyılın ikinci yarısında Rus nüfusun azalması 
dikkat çekmektedir. Simbirsk’de %72’den % 68'e; Samara’da % 84,7'den % 64,5'e 
Saratov’da % 92,8 den % 76,7 kadar inmiştir. Bu duruma ana neden Mordva, Çuvaş ve 
                                                 
130
 Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya.., s. 158. 
131
 Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya.., s.158; Bakınız, Tablo 3; Büyük Petro (I) zamanında Rusya guberniyalara 
(vilayet) bölünmüştür, ancak bu taksimat iyice yerleşmemiştir. Vilayet sistemi Katerina (1762–1796) II zamanında 
yeniden düzene konmuş ve Rusya 20 vilayete ayrılmıştır. 300–400 bin nüfuslu sahalar guberniya; 20–30 nüfuslu 
sahalar (uyezd) kazalar olarak düzenlenmiştir. Vilayetlerin başına da Gubernatör adıyla valiler atanmış ve geniş 
yetkilerle donatılmıştır. 1775 yılında çıkarılan bu kanun Rus İmparatorluğunun idaresini düzenlemiştir. Yine 1785 
yılında çıkarılan ek kanunla vilayetlere kendi valilerini seçme hakkı tanınmıştır. “Dvoryan” halk arasındaki en üst 
tabakayı oluşturuyordu ve yerel meclisteki seçimlerde en etkili kuruluşun üyeleriydi. Bu dönemde dvaryan ve 
tüccarların sisteme katılımı sağlanırken köylülerin hiçbir hakkı yoktur ve sosyal rahatsızlıklarda en önemli etkendir. 
(Bakınız; Kurat, Rusya Tarihi, s. 286–287). 
132 
A. G. Raşin, Naselenie Rossii za 100 let (1811–1913), Moskova, 1956, s. 41-42. 
133
 Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya..., s. 159. 

---

 
46
Tatar unsurun doğum oranının artmasıdır. 1857- 1897 yılları arasında adı geçen 3 
vilâyette Mordvaların nüfusu 281 binden 552 bine; Çuvaşların, 160 bin den 266 bine 
yükselmiştir. Rus nüfus ise 3.546 milyondan 4.660 milyona yükselmiştir.
134
  
Kazan ve Orenburg vilâyetlerinde Ruslar, 1857 yılı rakamlarına göre azınlıkta 
idiler. Aslında 1795–1833 yılları arasında Kazan vilâyetinde Rus nüfus % 51 ile 
çoğunluktadır, fakat 1833–1857 yılları arasında Kazan vilayetindeki Rus Nüfus artışı 
yerli halkın gerisinde kalmıştır.
135 
XIX. yüzyılın ilk yarısında Kazan vilâyetine komşu 
Simbirsk, Samara, Saratov, Orenburg vilâyetlerinde büyük miktarda göçle Yerli 
nüfusun azaldığı görülmektedir. 1897 yılında Kazan vilâyetinde Rus nüfus 832 bin 
kişiye yükselmiştir, fakat bu gösterge 1857 yılına kıyasla çok düşüktür. (% 38.3). Geniş 
Orenburg vilâyetinde 1857 yılında Rus nüfus 1.306'tür ve 1795 yılına göre tahminen 4 
defa artmıştır. 1897 yılında Orenburg vilâyetinde Ruslar 1.960 bindir ve bölge 
nüfusunun % 51,6’sını oluşturmaktadır.
136
 
Tablo 5a : 1857 Yılı Teftiş Sonuçlarına Göre İdil Ural Bölgesi Nüfusu 
Guber Aynı zamanda halklar 
 
Toplam 
Nüfus 
Rus Tatar 
Başkurt
Çuvaş Mari Mordva Udmurd 
Türk ve 
fin-ugorlar
Vyatski 2025 
 
1628 
(80,4) 
78 
(3,9) 
- - 
98 
(4,8) 
- 221 
(10,9) 
397 
(19,6) 
Kazan 1466,1 596 
(40,7) 
439 
(29,9) 
- 326 
(22,2) 
8,1 
(5,5) 
17,0 
(1,2) 
7,1 
(0,5) 
870,1 
(59,3) 
 
Nijegor-od 1137 
1019 
(89,6) 
33 
(2,9) 
- - 
5,0 
(0,5) 
80 
(7,0) 
- 11,8 
(10,4) 
Penza 1160 988 
(85,2) 
45 
(3,9) 
- - - 
127 
(10,9) 
- 172 
(14,8) 
Tambov 1800  1719 
(95,5) 
13 
(0,7) 
- - - 
6,8 
(3,8) 
- 81 
(4,5) 
Orenburg 2639  1306 
(49,5) 
485 
(18,7) 
545 
(20,7) 
30 
(1,1) 
50 
(1,9) 
19 
(0,7) 
10 
(0,4) 
1139 
(43,2) 
Samara 1495 1226 
(84,7) 
87 
(5,8) 
- 47 
(3,1) 
- 95 
(6,4) 
- 22,9 
(15,3) 
Saratov 1580 1466 
(92,8) 
50 
(3,1) 
- 12 
(0,8) 
- 52 
(3,3) 
- 114 
(7,2) 
Simbirsk 1131  814 
(72,0) 
90 
(8,0) 
- 93 
(8,2) 
- 134 
(11,8) 
238,1 
 
317 
(28,0) 
Toplam 
14433,1 
100,0 
10802 
(74,8) 
1320 
(9,2) 
545 
(3,8) 
508 
(3,5) 
234 
(1,6) 
592 
(4,3) 
(1,6) 3437,1 
(24,2) 
Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya i Yujnogo Urala, Moskova 1992, s. 160.  
                                                 
134
 Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya..,  s. 158. 
135 
Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya …, s. 159; Bakınız, Tablo 3; bu yıllar arasında Rus nüfus % 40.7 ve % 49.4 
arasındadır.  
136
 Bakınız,  Tablo 5a. 

---