Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
"Qar" romanını oxuyarkən, on beĢ il əvvəl gördüyüm mənzərələr bütün təfərrüatı ilə yenidən nəzərimdə canlandı... Qarsa gəldim və birdən-birə özümü onilliklər boyu qardaĢ Türkiyədə yaĢamalarına baxmayaraq, danıĢdığımız Azərbaycan türkcəsinin bütün özəlliklərini, bütün Ģirinlik və lətafətini, insanlarımızın xarakterindəki özünəməxsusluqları, mətbəximizin təkrarsız dad-tamını mühafizə etmiĢ soydaĢlarımızın arasında gördüm. Küçədə, meydanda, bazarda söz-söhbətlərini dinlədiyim adamların danıĢıq tərzindən və ləhcələrindən onların bir zamanlar Azərbaycanın hansı guĢəsindən köçüb gəldiklərini çətinlik çəkmədən müəyyən etmək olurdu. Məhrumiyyət bölgəsi sayılmasına və sakinlərinin müəyyən qisminin Ģəhəri tərk etməsinə baxmayaraq, Qarsda yenə də bir Azərbaycan ruhu hakim idi. Qarsı Türkiyənin digər Ģəhərlərindən fərqləndirən baĢqa bir özəllik də buradakı sayı o qədər də çox olmayan tamamilə fərqli memarlıq üslubuna malik binaların mövcudluğu idi. XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində rus, polyak, yaxud alman memarlarının layihəsi əsasında tikilmiĢ bu tipli binalara Bakıda, Gəncədə, Lənkəranda da təsadüf etmək mümkündür.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
həmin binalar 1877-ci ildən 1914-cü ilə qədər davam etmiĢ ikinci rus ağalığı dövründə tikilmiĢdi. Həmin dövrdə Qarsda, SarıqamıĢda və Qars çevrəsindəki bir sıra kəndlərdə Rusiyanın mərkəzi quberniyalarından köçürülmüĢ müəyyən sayda rus əhalisi məskunlaĢdırılmıĢdı. Ruslar yeni iĢğal olunmuĢ ərazilərdə əhalinin etnik tərkibini imperiyanın xeyrinə dəyiĢdirmək üçün buraya gətirilmiĢdi. Sonralar Birinci Dünya müharibəsində məğlubiyyətə uğrayan Rusiya Qars bölgəsindən çıxsa da, rus əhalisinin bir qismi artıq isiniĢdikləri, özlərinə ikinci vətən saydıqları bu yerləri tərk etməmiĢdilər. Ərzurum universitetində birlikdə çalıĢdığım qarslı Çingiz Alyılmazın uĢaqlıq illəri ruslarla Azərbaycan türklərinin qarıĢıq yaĢadıqları Qars ətrafındakı kəndlərin birində keçmiĢdi və arabir söhbət əsnasında o, yaddaĢının dərinliklərində iliĢib qalmıĢ tək-tük rus sözlərini və rus adlarını çox Ģirin bir tələffüzlə xatırlayırdı. ġəhərdəki "urus yapıları" yadıma həyatının böyük bir dönəmi bu Ģəhərlə bağlı olmuĢ Ġsa Sultanı saldı. SoraqlaĢıb vaxtı ilə Qarsda rus hərbi qubernatorluğunun yerləĢdiyi binanı tapdım. Qarsda çəkdiyim onlarla fotoĢəkil indi də durur. Amma nədənsə, iki-üç mərtəbəli
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
əzəmətli görünən həmin binanın Ģəklini kağızlarımın arasında tapa bilmirəm. Ümid edirəm ki, nə vaxtsa yenə də yolum Qarsa düĢəcək və bu dəfə həmin binaya tamamilə baĢqa nəzərlərlə baxacağam. Ġsa Sultan ġahtaxtinskinin həyatının son on altı ili bu Ģəhərdə və Qarsdakı həmin binada keçib...
***
XIX yüzillikdə Qars-Ərzurum bölgəsini iki dəfə ələ keçirən Rusiya 1877-1878-ci illər savaĢında Balkanlarda və Qafqazda qazandığı qələbələrdən sonra, üç əsr aramsız müharibələr apardığı Osmanlı imperatorluğunu həm Ģimaldan, həm də cənubdan sıxıĢdırmaq siyasəti yürüdürdü. Ona görə də Qarsın iĢğalından az sonra, tələsik Ģəkildə Ģəhərdə rus idarəçiliyinin yaradılmasına baĢlandı. Rus və türk dillərini bilən hərbçilərə və məmurlara tələbat böyük idi. Belə Ģəraitdə hələ də Tiflisdə "azad sənətkar" kimi yaĢayan və özünü yaradıcılıq iĢlərinə həsr etməyi daha üstün tutan Ġ.S.ġahtaxtinski də səfərbərliyə alındı və 1877-ci ilin sonlarında Qarsa göndərildi. Ömrünün 27-ci ilini o, özü də istəmədiyi və gözləmədiyi halda dövləti vəzifədə qarĢıladı - 1878-ci il yanvarın 1-dən
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
vəzifəsinə təyin olundu. Bütün bunlara səfərbərliklə bağlı fövqəladə və müvəqqəti hal kimi baxan Ġsa Sultan Qarsda həyat öz axarına düĢəndən sonra yenidən Tiflisə qayıtmaq və "Kavkazski almanax"ın nəĢrini davam etdirmək istəyirdi. Lakin tale elə gətirdi ki, aradan illər keçəndən sonra o, Tiflisə bir də həyatla əbədi vidalaĢmaq üçün dönə bildi. Cavan məmurun iĢgüzarlığı, bilik və bacarığı tezliklə onun üzərinə yeni-yeni vəzifələrin qoyulması ilə nəticələndi. 1878-ci ildə Ġsa Sultan əvvəlki iĢində saxlanılmaqla, həm də Qars əhalisinin Osmanlı hakimiyyəti dövründəki mülkiyyət hüquqlarını və mükəlləfiyyətlərini müəyyənləĢdirən komissiyanın sədri vəzifəsinə təyin olundu. Bu çox mürəkkəb, və necə deyərlər, cəncəl bir iĢ idi. Rusiya hakimiyyətinin müvəqqətililiyinə ümid edən qarslılar yeni ağaların qoyduqları qayda-qanunlarla yaĢamaq istəmirdilər. Həmin ilin oktyabr ayında ona baĢqa, bu dəfə daha ciddi və məsuliyyətli bir vəzifə də tapĢırıldı - Ġsa Sultan yeni təsis edilən Qars Ģəhər idarəsinin rəisi təyin olundu. DağılmıĢ Ģəhər təsərrüfatının bərpası və idarəçiliyin yenidən, bu dəfə artıq Rusiya imperiyasının qayda- qanunları əsasında qurulması həmin idarəyə həvalə
Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|