Uot 81. 373. 47 BƏDİİ ƏSƏRLƏRİn diLİNDƏ DİalektizmləRİn yeri VƏ MÖvqeyi

 
25 
 
kimi  dəyərləndirilə  bilər.  Belə  ki,  bu  əsərdə  xalqımızın  qədim  inancları  ilə  bağlı  bir  sıra  söz  və 
terminlər geniş şəkildə etimoloji baxımdan izahatı verilməklə araşdırma obyekti olmuşdur.  
“Mənəvi  mədəniyyət  anlayışının  özü  də  çoxsahəlidir.  Buraya  mifologiya,  adətlər,  folklor, 
etika, estetika, şəxs adlarını da daxil edirlər ki, bu da hər bir xalqın mədəni-tarixi inkişafını əhatə 
edir.  «Bu  tipli  leksik  vahidlər  /Azərbaycan  dilinin  mənəvi  mədəniyyət  leksikasına  aid  sözlər 
nəzərdə tutulur/ içərisində xalqımızın qədim mənəvi dünyasını, mifik və dini görüşlərini, müxtəlif 
mərasim  və  adət-ənənələrini  özündə  əks  etdirən  və  günümüzədək  yaşayan  «  mənəvi  mədəniyyət 
leksikası» adlandırılan tematik qrup da müəyyən yer tutur. Belə sözlər dilin elə spesifik milli qatını 
təşkil edir ki, onunköməyi ilə xalqın mənəviyyat aləmini açmaq olur” [2, 26-27]. 
1980-ci  ildə  N.A.Baskakovun  “Модели  тюркских  этнонимов  и  их  типологическая 
классификация”  məqaləsi  də  türkologiyada  mifoloji  leksikanın  tədqiqatına  öz  töhvəsini  verən 
araşdırmalardan biri kimi dəyərləndirilə bilər [9].  
1971-ci  ildə  Baheddin  Ögel  “Türk  mifologiyası”  adlı  iki  cilddlik  kitabı  mifonimikanın 
tədqiqatında ən sanballı araşdırmalardan biridir [3].  
2004-cü  idlə  Ş.Q.Şabanova  “Azərbaycan  mifoepikasının  onomastik  leksikası”  adlı 
dissertasiyasında  qeyd  edir  ki,    onomastika  fərqli  amlualarda  araşdırılmasına  baxmayaraq,  burada 
mifoloji  leksika  xüsusilə  diqqəti  şəkir.  Belə  ki,  mifoloji  leksikanın  vahidləri  dilin  ən  qədim 
elementlərini,  leksemlərini  təmsil  edərək  xalqən  mifoloji  və  dini-fləsəfi  görüşlərinin  fərqli 
cəhətlərdən dəyərləndirməyə təhlil etməyə geniş imkanlar açır [20]. 
Bütün  nəzərdən  keçirilən  elmi  araşdırmalar  bir  daha  onu  sübut  edir  ki,  türkologiyada  türk 
dillərinin  dini-mifoloji  leksikası  ilə  bağlı  geniş,  çoxplanlı  monoqrafik  araşdırmalar  varsa  da,  bu 
məslə  yetərincə  işıqlandırılmamış  və  hələ  də  dilin  bu  layında  izahata  ehtiyac  olan  bir  çox 
problemlər öz həllini tapmamışdır.  
Azərbaycan dilinin materialları əsasında bu qəbil fundamental araşdırmalar isə demək olar 
ki, yoxdur.   
Dilimizdə dini-mifoloji görüşləri özündə əks etdirən bir sıra frazeoloji ifadə və birləşmələrə 
rast  gəlinir.  Bu  qəbil  birləşmələ  və  ifadlərin  araşdırılması  ilk  öncə,  təbii  ki,  onların 
komponentlərinin  ayrı-ayrılıqda  tədqiqat  obyekti  olmasını  tələb  edir,  bu  da  dilçilik  və  mədəni 
görüşlərin  bir-biri  ilə  nə  dərəcədə  əlaqədə  olmasını  müəyyən  etmək  deməkdir.  Çünki  linqvistik 
araşdırmalar bu və ya digər şəkildə  mədəniyyətin müxtəlif sahələri ilə bağlı olur. Dil, mədəniyyət 
və milli təfəkkürü bir arada tədqiq etdikdə, təbii ki, fəlsəfə, psixologiya, kulturologiya, sosiologiya 
və  s.  sahələrdən  yan  keçmək  olmur.  Bu  sahələrin  qovşağında  formalaşan  dini-mifoloji  leksika 
özündə bir çox gizli məqamları saxlamaqdadır. 
Elmi yeniliyi :  Türk dillərində mifoloji leksikanın tədqiqi tarixini araşdırılması türkologiya 
sahəsində  mif  v  mifonim  anlayışlarının  fərqli  türkoloqlar  tərəfindən  aldığı  elmi  qiyməti  bir  arada 
izləmək  şansı  qazanır  və  bu  sahədə  ortaq  və  fərqli  düşüncələri  müqayisəli  şəkildə  təhlil  etməyə 
şərait yaranır. 
Tatbiqi  əhəmiyyəti:  Məqalədə  haqqında  söhbət  açılan  bir  sıra  fundamental  elmi  əsərlər, 
eləcə  də  bu  kiçik  araşdırmanın  nəticələri  və  təqdim  edilən  materiallar  bu  qəbil  araşdırmalar  üçün 
dəyərli mənbə ola bilər. 
 
ƏDƏBİYYAT  
1.Dəmirçizadə Ə. M. 
Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi
 I hissə. Bakı: Maarif, 1979, 267 s. 
2. Məmmədov O.İ. Azərbaycan dilinin etnoqrafik leksikası, Bakı: Elm, 2008, 291 s.  
3. Bahaeddin Ögel. Türk mifologiyası. 2 cildde, 1 c., Ankara: Türk Tarih Kurumu Basimleri, 
1971, 496 s. 
4. Ergin M. Dede Korkut kitabi. Ankara. 1963, 124 s. 
Qarayeva A.V. 
 

---

 
26 
 
5. Hatipoglu V. Kelime Gruplari ve Kurallan. Ankara, 1994. №65. s.10-16 
6. Абыякая О. В. Мифологическая лексика русского языка в лингвокультурологическом 
аспекте  и  принципы  ее  лексикографического  описания,  дис.  канд.фило.н.,  Санкт-
Петербург, 2004, 195 с. 
7.  Арсланов  Л.Ш.  Язык  карагашей-ногайцев  Астраханской  области.  Набережные 
Челны: КГПИ,1992, 160 с. 
8.  Базилхан  Б.  Краткая  сравнительно-историческая  грамматика  монгольского  и 
казахского языков: Автореф. ...дис. канд. филол. наук. Алма-Ата, 1974, 20 с. 
9.  Баскаков H.A.  Модели  тюркских  этнонимов  и  их  типологическая  классификация 
// Ономастика Востока. М.: Наука, 1980, c.12-22. 
10. Бертагаев Т.А. Сочетания слов и современная терминология.  М.: 1971. № 3, 176 с. 
11. Бозиев А.Ю. Словообразование имен существительных, прилагательных и наречий 
в карачаево-балкарском языке, Нальчик : Кабард.-Балкар. кн. изд-во, 1965,  88 с. 
12.  Гузеев  Ж.М.  О  структурно-семантически  близких  словах  в  карачаево-балкарском 
языке  //  Региональное  кавказоведение  и  тюркология:  традиции  и  современность. 
Карачаевск: 1998, c.66-67. 
13. Дмитриев Н. К. Грамматика башкирского языка.  М.- Л.: 1940, 421 c. 
14.  Ишбердин Э.Ф.  Историческое  развитие  лексики  башкирского  языка.  АН  СССР, 
Башк. фил., Ин-т истории, яз. и лит. М.: Наука, 1986, 151 с. 
15. Рассадин И. В. Хозяйство, быт и культура тофаларов : Автореф. дис. на соиск. учен. 
степ. к.ист.н., Улан-Удэ: 2000, 36 с. 
16.  Султанмурадов А.  М.  Способы  выражения  аспектуальных  значений  глагола  в 
кумыкском языке : (монография), Махачкала : ГОУ ВПО ДГУ, 2010, 160 с. 
17.  Суюнчев Х.И.  Карачаево-балкарские  и  монгольские  лексические  параллели.  
Черкесск : Ставроп. кн. изд-во. Карачаев.-Черкес. отд-ние, 1977. 174 с. 
18.  Чеченов И.М.  Древности  Кабардино-Балкарии  :  (Материалы  к  археол.  карте). 
Нальчик : Эльбрус, 1969, 152 с. 
19.  Чунгаев Я.  О  связях  туркменского  и  древнетюркского  языков  с  венгерским  /Под 
ред. К. Бабаева. Ашхабад : Ылым, 1985, 84 с. 
20.  Шабанова  Ш.  Г.  Ономастическая  лексика  азербайджанской  мифо-эпики  :  Автореф 
Дис. на соиск. учен. степ. канд. филол. наук, Махачкала: 2004,  22 с. 
 
РЕЗЮМЕ 
ИСТОРИЯ ИССЛЕДОВАНИЯ МИФОЛОГИЧЕСКОЙ ЛЕКСИКИ В ТЮРКОЛОГИИ 
Гараева А.В.  
 
Ключевые  слова:  миф,  мифология,  мифоло-релишиозная  лексика,  мифоним, 
мифонимика  
В  статье  рассматривается  ряд  работ,  посвященных  исследованию  мифологической  и 
религиозной  лексики  тюркских  языков.  Автор  пытается  создать  хронологическую  картину 
исследований  в  этом  направлении.  Так  как  мифология  и  религия    тесно  соприкасаются, 
работы  посвященные  мифо-религиозной  лексикe  тоже  были  рассмотрены  и  комментиро-
ваны. 
 
 
 
 
Türk dillərində mifoloji leksikanın tədqiqi tarixi  
 

---