Zġyadxan nəBĠBƏYLĠ

 
59 
ləri  qaztoztutucunun  pasportundan,  onun  istehsala  buraxılma 
aktından  və  montaj  haqqındakı  vəsiqəsindən  ibarətdir.  Əsas 
göstərici isə aparatdan keçən qazın miqdarı m3/san, qazın kim-
yəvi  tərkibi  faizlə,  qazlı  havanın  mütləq  nəmliyi  q/m3,  qazın 
aparata  qədər  və  ondan  sonra  tozluluğu  və  çirkləndiricinin  tu-
tulmasının fraksiyalar üzrə effektivliyi sayılır. 
Qeyd edək ki,  ətraf mühitin qorunması  ayrı-ayrı ölkələr-
də bir-birlərindən fərqlənir ki, bu da öz növbəsində bəzi çətin-
liklər  yaradır. Azərbaycan isə daha təkmil  və məqsədyönlü  iş-
lər aparmaq əzmindədir. 
 
7.2. ÇirklənmiĢ mühitin mühafizəsinin hüquqi  
əsasları tarixindən 
 
İnsanı əhatə edən ətraf mühit əsasən onun istifadə etdiyi 
torpaq,  su,  hava  və  təbiətdən  aldığı  qida  məhsullarıdır.  Bun-
ların  təmiz  olması  mövcud  canlıların  sağlamlığı  ilə  bir  başa 
əlaqəlidir. Bu mənada ətraf mühitin mühafızəsi dövrümüzdə bi-
rinci dərəcəli sosial vəzifələr sırasında durur. Ən çox XX əsrin 
ikinci yarısı geniş miqyaslı sənayelərin yaranması, elmi-texniki 
biliklərin müxtəlif sənaye sahələrində tətbiqi, istehsal qüvvələ-
rinin sürətli artımı insan üçün nə qədər mütərəqqi olsa da, digər 
tərəfdən  mühitin  pisləşməsinə  səbəb  olmuşdur.  Odur  ki,  istər-
istəməz  məsələnin  mahiyyətinin  ciddiliyini  nəzərə  alaraq  ətraf 
mühitin mühafızəsi hüquqi qanunlar müstəvisində həll edilmə-
sinin zərurətini gündəmə gətirir. 
İlk dəfə Sovet İttifaqının paytaxtı Moskvada 1929-cu ildə 
ətraf mühitin qorunması ilə əlaqədar birinci ümumrusiya qurul-
tayı,  1935-ci  ildə  isə  birinci  ümumittifaq  qurultayı  problemə 
münasibət bildirmişdir. Hər iki qurultayda təbii ehtiyatların qo-
runması və onun ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsi mə-
sələlərini  müzakirəyə  çıxarmışdır. Onun ardınca SSRİ-də  eko-
logiya  ilə  bağlı  bir  sıra  tədbirlər  həyata  keçirilməyə  istiqamət 
verildi, qoruqlar təşkil edildi, suvarma qurğuları tikildi, meşəni 

---

 
60 
mühafızə  sahələri  seçildi  və  nəhayət  1960-1970-ci  illərdə  tə-
biətdən istifadə, onun mühafızəsi dövlət sənədlərində öz əksini 
tapdı.  RSFSR-in  mövcud  olduğu  illərdə  ətraf  mühitin  mühafi-
zəsinə  dair  1-ci  qanun  27  oktyabr  1960-cı  ilə  təsadüf  edir. 
Onun  ardınca  müttəfıq  respublikalarda  da  bu  qanunlar  qəbul 
edilmişdir.  Qəbul  edilmiş  bu  qanunlara  görə  ətraf  mühitin  qo-
runması Yer təki, su, meşə, əkin sahələri, çəmənliklər, istirahət 
yerləri, şəhərətrafı yaşıllıq sahələri, heyvanlar aləmi, atmosferi 
və  s.  əhatə  edirdi.  Bununla  yanaşı  ətraf  mühitin  mühafızəsi 
haqqındakı  qanun  müəssisə  rəhbərlərini,  ayrı-ayn  vətəndaşları 
təbii ehtiyatlardan düzgün istifadə  etmədikləri halda ciddi  mə-
suliyyətə cəlb etməyi də özündə əks etdirirdi. 
Texniki  tərəqqinin  sürətli  inkişafı  bir  sıra  avropa  ölkələ-
rində olduğu kimi Sovet hökumətini də məsələyə kompleks ya-
naşma  və  təbii  ehtiyatlardan  səmərəli  istifadə  edilməsinə  dair 
bir çox hüquqi sənədlərin qəbul edilməsi ilə nəticələndi. 1972-
ci  ildə  SSRİ  Ali  Soveti  "Təbii  ehtiyatlardan  istifadə  edilməsi 
tədbirləri haqqında" qərar vermiş, 1968-ci ildə torpaq, 1970-ci 
ildə  su,  1977-  ci  ildə  meşə  qanunvericiliyi  haqqında  qanunlar 
qəbul etmişdir. Bunların ardınca SSRİ-də və müttəfıq respubli-
kalarda, o cümlədən, Yer təki  haqqında 1975-ci  ildə, atmosfer 
havasının  qorunması  haqqında  1980-cı  ildə  aidiyyatı  qanunlar 
və 3 iyul 1985-ci ildə SSRİ Ali Soveti "Təbiətin mühafızəsi və 
təbii  ehtiyatlardan  səmərəli  istifadə  etmək  sahəsindəki  qanun-
vericiliyə  riayət  etmək  haqqında"  qərarlarını  qəbul  etmişdir. 
Sənədlərdə,  su  hövzələrindən,  meşələrdən,  dağ  çöküntülərin-
dən, canlı aləmdən səmərəli istifadə etmək və təbiətin çirklən-
məsinin  qarşısını  almaq  üçün  mövcud  olan  qanunlara  ciddi 
əməl etmək öz əksini tapmışdır. 
Qanun və qaydaların çox yüksək səviyyədə qəbul edilmə-
sinə baxmayaraq SSRİ-də ekoloji qanunvericilik əsasən dekla-
rativ xarakter daşıyırdı. Yəni, təbiəti mühafizə və ondan səmə-
rəli  istifadə  ilə  bağlı  Sovet  İttifaqının  imza  atdığı  Beynəlxalq 
Haaqa, Praqa, Bazel və s. Beynəlxalq Konvensiyaların tələblə-

---

 
61 
rinə  real  həyatda  cavab  vermirdi.  Əlbəttə,  Azərbaycan  da 
SSRİ-nin  tərkib  hissəsi  olduğundan  Respublikamız  da  həmin 
vəziyyətdə idi. Bu səbəbdən də müstəqillik əldə edilən ilk gün-
lərdən Azərbaycan Respublikasının Dövlət Ekologiya və Təbi-
ətdən İstifadəyə Nəzarət Komitəsi "Təbiəti mühafızə və təbiət-
dən  istifadə  haqqında"  Azərbaycan  Respublikasının  qanununu 
hazırladı.  Yeni  qanun  25  fevral  1992-ci  ildə  Azərbaycan  Res-
publikası Ali Soveti tərəfindən müzakirə edilib, qərar çıxarıldı. 
14 fəsildən və 95 maddədən ibarət olan bu qanun öz dövründə 
təbiəti  mühafizə  və  ondan  istifadənin  əsas  məsələlərini  əhatə 
etmiş, özündən sonrakı qanun və qaydalara bir bünövrə funksi-
yasını daşımışdır. 
Hazırda  Azərbaycanda  dövlət  və  ictimai  qurumların  nə-
zərdə tutduğu tədbirlər bütün cəmiyyətin müasir inkişaf mərhə-
ləsində ekoloji problemlərin müvəffəqiyətlə həll edilməsinə və 
həyata keçirilməsinə lazımi şərait yaradır. 
Lakin, bununla yanaşı təbiəti mühafizə və onun ehtiyatla-
rından səmərəli istifadə vəzifəsi kəskin olaraq respublikamızın 
da  qarşısında  durur.  Azərbaycanda  deyilən  istiqamətdə  tədbir-
lər  sistemi  hazırda  həyata  keçirilir  və  bunun  üçün  xeyli  vəsait 
də ayrılır və əlbəttə, bu sahədə əməli nəticələr də az deyildir. 
Yaxşı  nəticələrlə  yanaşı  Azərbaycanda  və  xüsusən  Bakı 
və  Sumqayıt  şəhərlərində  bəzi  ekoloji  problemlər  azalma  əvə-
zinə  xeyli  kəskinləşmişdir.  Belə  ki,  avtomobillərin  çoxalması 
və ona nəzarətin zəif olması, çox sıx və şəhərsalmaya zidd olan 
qaydalarla  hündürmərtəbəli  evlərin  tikilməsi,  Bakıda-Sumqa-
yıtda-Abşeronda yaşıllıqların məhv edilməsi, qaçqın-köçkün və 
iş  dalınca paytaxtda cəmləşən insanların heç nəyə məhəl  qoy-
madan  tikinti  işləri  aparması,  şəhər  tullantılarının  hələ  də 
yandrılması və tələbata uyğun olmayan qaydalara cavab vermə-
yən  və  s.  məsələlər  bu  bölgələrdə  ekolojı  gərginliyi  hələ  də 
saxlamaqdadır. 

---