Ağayar Şükürov
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 132 Yağı alınmış qatığa duz qatıb qurudaraq qurud hazırlanır. Quruda qatılan duz faizi və qurutma dərəcəsi tayfalara görə dəyişir. Cənubi Qazaxıstanlı Qazaxlar qurudun duzunu çox qatarlar, ancaq çox qurutmazlar. Şimallıların qurudu isə daş kimi bərkdir. Birinin yeməyinə alışan, digərlərini çox sevmir. Mən də cənubun qurudunu sevirəm. Quş yumurtası böyüklükdə yumrulanmış quru qatığı ağzınıza ilk aldığınız zaman hiss edilən dad kəskin bir duz dadıdır. Qurudun əsl ləzzətinin damağa yayılması üçün isə ağızda bir müddət gözləmək lazımdır. Bax, o ləzzətin dadına doyulmur. Bu ləzzətin ömrünü uzatmaq üçün qurud şəkər kimi ağızda sorularaq yeyilir. Bir gün yolunuz Qazaxıstana düşsə və bir yanağı şişmiş uşağa rastlaşsanız bilin ki, o qurud yeyir. Koji şorbasına gəlincə, o bu ərazinin ən geniş yayılmış yeməyidir. Anadoluda geniş yayılan adı “toga” olaraq tanınan bu şorba, Orta Asiyanın ən sevimli yeməklərindən biridir. Ankara-Qızılcahamam ətrafında bu şorbanın adının “köce” olduğunu öyrənincə doğrusu, çox çaşmışdım. Əsl tərkibi buğda və qatıqdan ibarət olan şorbaya noxud və nanə qatırlar. Novruz bayramında qaynadıldığı zaman adı Novruz kojesi olur və demək olar ki, hər evdə hazırlanır. Novruz günlərində hər evə getdiyiniz zaman bu şorbadan mütləq içməlisiniz. Digər zamanlar isə bu şorbanı piyalə adlandırdıqları kasalara tökərək satırlar. İsti günlərdə onu sərinləyir. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 133 TÖRTKÖL VƏ QOVUN Orta Asiya ərazisinin ən geniş yayılmış meyvəsi nədir, soruşulsa, hər halda cavabı qovun olur. Qovun mövsümü gəldiyi zaman bütün ərazi qovun qoxusuna bürünür. Bu ətrafda qovunun min bir çeşidi yetişir. Hər il mövsümü uşaq başı boyda tez yetişən növlər açır. Qabıqları sapsarı olan bu kiçik qovunlar çox şirin kimi görünürlər. Halbuki qabıqlarındakı o rənglə dadlarının heç bir əlaqəsi yoxdur. Əsl şirin qovunlar iyulun sonlarına doğru yetişir və qabıqları yaşıl rəngdədir. Ankaranın yuva qovununu xatırladır. Bunların dadına doymaq olmur. Qovunun ən dadlısı isə bu tərəfdə Törtköldə yetişir. Bunu bilənlər Törtköldən keçərkən mütləq dayanıb qovun alırlar. Onsuz da Törtköl yol qovşağı cərgə-cərgə qovun satan piştaxtalarla doludur. Qovun bu qədər geniş və çox yetişdirildiyindən hamısını mövsümündə istifadə etmək mümkün deyil. Bu səbəbdən buranın insanları qovunu da qurudub qışa saxlayırlar. Quruyan qovun qəhvə rənginə çalan qırmızı bir rəng alır və şirinliyi artır. Qışda bazarlarda qovun qurusu tapmaq mümkündür. Maraqlandığım üçün bir iki dəfə qovun qurusunun dadına baxdım, lakin bəyənmədim. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 134 TEYMURUN ÇAYI: ARIZ Türkistan – Çimkənd ərazisinin ən mühüm xüsusiyyəti isə Arız çayının buradan keçməsidir. Çayın düz kənarında adını böyük Türk hökmdarı Əmir Teymurdan alan Temirlan adlı bir yaşayış mərkəzi də vardır. Altın Ordu, Anadolu və Hindistan səfərlərindən sonra Əmir Teymur ən böyük səfəri olan Çinə sonda çıxmışdır. Qış mövsümü yaxınlaşdığından əsgərin və komandirlərin arasında səfər vaxtının yaxşı seçilmədiyinə dair şikayətlər olur. Əmir Teymur bunları eşidir. Böyük ordu Arız çayının sahilinə gəldiyi zaman Əmir onları dayandırır və çayda çimməyə qərar verir. Məqsədi əsgərlərə ruh vermək və dedi- qoduların qarşısını almaq idi. Havanın və suyun soyuqluğuna fikir vermədən ordunun gözləri qarşısında Arızın sularına atılır. Lakin şiddətli bir burulğana yaxalanır və qurtarıla bilmir. İndiki adı Temirlan olan ərazidə Haqqın rəhmətinə qovuşur. Buradan keçərkən qoca Türk Əmirinin ruhuna fatihə göndərmək lazımdır. Temirlan ətrafında iqlim də fərqlidir. Türkistanın yayı çox quraq və isti olan iqlimi Çimkəndə doğru getdikcə yumşalır. İyun ayının sonlarında Türkistandan yola çıxarkən ətraf saralmış mənzərə ilə örtülü ikən Temirlandan etibarən təbiət yaşıllaşmağa başlayır. Türkistan şəhəri Çimkənd əyalətinə bağlı olmasına baxmayaraq, iqlim nöqteyi-nəzərdən cənubdakı Səmərqənd, Buxara iqlimlərinə daha yaxındır. İqlimin bu dəyişməsində Qara Dağlar mühüm rol oynayır və şimali və cənubi Qazaxıstanı bir-birindən ayırır. Şimalın iqlimi Sibir iqliminin bir sıra xüsusiyyətlərini daşıyarkən, cənub bölgələr tipik Orta Asiya iqliminə bənzəyir. Qazax coğrafiyaçılarının dediklərinə görə Sibirdən gələn hava qurşaqları Qara Dağlara toxunaraq dayanır. Lakin Qara Dağların arasında olan dərin kanyondan bir qədər hava axını bu dağ silsiləsini ötərək Temirlan ətrafından cənuba keçir. Bu soyuq küləklər isə Qazıqurda və Sırdəryanın üzərindəki buxar kütləsinə toqquşaraq dayanırlar. Bax, buradan sonra Orta Asiyanın o məlum olan isti və quraq havaları başlayır. Türkistan ətrafında bu istilərin ən çoxu iyul ayının başlaması ilə gəlir və 40 gün davam edir. Qazaxlar bu dönəmə şildə (çilə) ayı deyirlər. Həqiqətən də kölgədə 46-47 dərəcəyə çatan istilərin www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 135 öhdəsindən gəlmək insana əzab olur. Amma sözün əsli farscadan alınmışdır. Farsca 40 demək olan şildə sözü bu aya adını vermişdir. Şildə sözü “şildəxana” olaraq coğrafiyada bəzi məscidlərin adı olmuşdur. Şildəxanalar divarlarının yarısı torpaq qazılaraq yerə gömülən ibadətxanalardır. O yüksək istilərdə hər halda buralar üstünlük verilən məkanlar olmuşdur. Şildəxanalar yarısı yerə gömülmüş olduqlarından onların içərisi sərin, qışın soyuğunda isə isti olur. Temirlanı keçincə ard arda düzülmüş kiçik vadilər sıralanır. Orta Asiyanın dümdüz ərazi quruluşu içərisində bu vadilər diqqəti çəkir. Ali Ağabəylə bölgədəki müharibələrdə komandirlər lazım gəldiyi zaman öz əsgərlərini vadilərin içində gizlədirmişlər, deyə düşünürük. Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|