Azer-dili 4s Derslik 2017 Layout 1
Diqqətli olun. Hansı artıqdır? a) kitabın üzü b) göyün üzü c) bənövşəni üz d) yorğanın üzü 8
Yüklə 45,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İradə nin , uşaq lar , vətən imiz in , ana sı , çat
- Qazax şəhərinin mərkəzində Mol la Pənah Vaqifin və Səməd Vurğunun heykəlləri üzbəüz qoyulub. Yerli
7. Diqqətli olun. Hansı artıqdır? a) kitabın üzü b) göyün üzü c) bənövşəni üz d) yorğanın üzü 8. Mətndə göy rəngdə verilmiş birləşmələrdə “baş” sözü ilə bağlı düzgün cavab hansıdır? a) bir söz iki mənada işlənib – çoxmənalı sözdür b) mənalar tamamilə fərqlidir – sözlər omonimdir c) yaxınmənalı sözlərdir 9. Mətndə çəhrayı və göy ( ), çəhrayı, göy, yaşıl ( ), çəhrayı, göy, yaşıl və qırmızı ( ) rənglə verilmiş sözləri seçib ayrıayrı sütunlarda yazın. Necə düşünürsünüz, göy rəngdəki və ondan sonra artırılan şəkilçilər söz köklərinin mənasını də yişirmi? Seçdiyiniz misallara və indiyə qədər ayrıayrı mətnlər üzərində apardığınız mü şa hi də lərinizə əsasən fikirlərinizi açıqlayın. 10. Mətnin sonunda işlənmiş “alt” və “ üst” sözləri ilə bağlı düzgün cavab hansıdır? a) yaxınmənalı sözlərdir b) əksmənalı sözlərdir c) çoxmənalı sözlərdir 11. Yanıltmacı oxuyun, [ç] və [ə] səslərinin düzgün tələffüzünə diqqət yetirin. Çəmənlikdə çiçək çoxdur. Çiçəklər çətirli çiçəklərdir. Çiçəklər elə bil çələngdir. Çiçək çə mən dəki çiçəklərdən çələng düzəltdi. Çiçək çox çətinlik çəkdi. Çiçəklər çətirlərindən Çiçəyə ətir saçdılar. Çiçək ətirli çiçək çələngini kiçik bacısı Çəmənin saçına taxdı. 12. Mətndə çəhrayı və sarı ( ), çəhrayı, sarı və göy ( ), çəhrayı, sarı, göy və qırmızı rənglə fərqləndirilmiş sözləri seçib ayrıayrı sütunlarda yazın. Köklərə artırılan sarı rəngdəki şəkilçilər həmin köklərin mənasını dəyişirmi? Bəs həmin sözlərdə göy və qırmızı rəngdə olan şəkil çilər özlərindən əvvəlki hissələrin mənasına necə təsir edir? Qruplara bölünüb müzakirə edin və gəldiyiniz nəticəni söyləyin. ÇOXBİLMİŞ ÖYRƏDİR Sevimli dostlar, artıq neçə dərsdir ki, siz sözlərə artırılan şəkilçilər üzərində mü şa hi dələr aparırsınız. Müşahidələrinizdən gördünüz ki, Azərbaycan dilində şəkil çi lər iki cür dür: balıq lar , balıq çı nın , üzüm ün , üzüm çü , üzüm lük də ... Çoxbilmiş deyir ki, şəkilçilərdən bəzilərini sözlərə artırarkən kökün mənasında heç bir dəyişiklik yaranmır. Bu şəkilçilər ancaq sözlərin formasını dəyişir və cümlədə söz lərin birbiri ilə əlaqələnməsinə kömək edir. Ona görə də biz belə şəkilçiləri sözdəyiş dirici (qrammatik) şəkilçilər adlandırırıq: Məsələn, İradə nin , uşaq lar , vətən imiz in , ana sı , çat dı lar , qaç ır dı , müəllim dən ... Şəkilçilərin digər qrupu isə sözlərə artırılarkən kökün mənasına təsir edərək onu dəyişir, yeni mənalı söz düzəldir. Yeni sözlər düzəltdiyi üçün Çoxbilmiş belə şəkilçiləri sözdüzəldici (lek sik) şəkilçilər adlandırır. Misallara baxaq: ətir li , yaxın laş (maq), bağ ça , dəniz çi , təmiz lə (mək), vətən daş , əl cək ... 35 ( ) çətirli – кронистый çələng – венок SÖZLÜK Çap üçün deyil SAZLI–SÖZLÜ DİYAR Qazax sazlı , şeirli bir diyardır. Bu diyar xalqımızın söz sənəti tarixinə Molla Vəli Vidadi, Mol la Pənah Vaqif, Çoban Əfqan, Səməd Vurğun, Osman Sarıvəlli, Mehdi Hüseyn, Mirvarid Dil bazi, İsmayıl Şıxlı, Hüseyn Arif, Aşıq Ədalət kimi görkəmli sənətkarlar bəxş etmişdir. Bu ma hal əsrlərdən bəri aşıq sənətinin beşiyi olmuşdur. Burada analar körpəsinə saz havası üstündə layla deyir. Qazaxın hər kəndində neçə el şairinə, saz tutub söz qoşan aşığa rast gəlmək olar. Bu obanın elə bir evi yoxdur ki, divardan saz asılmamış olsun. Qazaxa rəngbərəng xalçaları , məşhur diliboz atları da şanşöhrət gətirib. 1919cu ildə məşhur rus ədibi A.S.Qri bo yedov İrana səfər edəndə Qa zaxın İncə kəndində bir evdə qonaq qa lıb. Evdəki nə fis şəkildə toxunmuş xal ça onun xoşuna gə lib. Savadsız kəndli qa dının toxuduğu bu gözəl xalça Qri bo ye do vu heyran edib. El adətinə görə, qo nağın xoşu gəldiyi əş ya lardan xalça, xur cun*, heybə* ona hə diy yə verilir. Qazax şəhərinin mərkəzində Mol la Pənah Vaqifin və Səməd Vurğunun heykəlləri üzbəüz qoyulub. Yerli əhali çox haqlı olaraq onları ataoğul adlandırır . Şəmistan Nəzirli ÇOXBİLMİŞ DÜŞÜNDÜRÜR 1. Sevimli dostlar, Səməd Vurğun deyərkən, o saat yadınıza “Azərbaycan” şeiri düşür. Deyə bilərsinizmi, böyük şair harada və neçənci ildə anadan olmuşdur? Şair haqqında daha nə bilirsiniz? Bildiklərinizi yoldaşlarınıza da danışın. 2. S.Vurğunun “Azərbaycan“ şeirindən aşağıdakı bəndi bilirsinizmi? Bu bənddə Azərbaycan təbiətinin daha hansı məşhur yerlərinin adı çəkilir? Şeiri bütövlükdə oxu yun, xoşunuza gələn bəndləri əzbər öyrənməyə çalışın. Min Qazaxda köhlən ata, Yalmanına yatayata, At qantərə batabata, Göy yaylaqlar belinə qalx, Kəpəz dağdan Göygölə bax!.. 36 adət – обычай diyar – страна, край görkəmli – выдающийся ədib – писатель, литератор SÖZLÜK mahal – край bəxş etmək – дарить saz tutub söz qoşmaq – играть на сазе, слагать песню səfər etmək – путешествовать heyran etmək – очаровать xurcun – переметная сумка heybə – переметная сумка SÖZ EHTİYATI haqlı olaraq – по праву yerli əhali – местное население nəfis – изящный, изысканный oba – край şanşöhrət – слава üzbəüz – лицом к лицу Çap üçün deyil Yüklə 45,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|