Azərbaycan Milli
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
xüsusi üstünlük təşkil edirdi. Lakin bununla belə, varlı şəxslər öz papaqlarını Krım və Orta Asiyadan gətirilmə qaragül dərisindən tikdirirdilər. Yerli əhali arasında bu dəridən tikilən papaq “Buxara papaq” adlanırdı. Qaragül dərisinin rənginə müvafiq olaraq “Buxara papaqlar” qara (ərəbi papaq), çal, (Şirazi papaq və ya çalpapaq) və qızılı və yaxud gümüşü (sür papaq) kimi müxtəlif adlarla məlum idi. Bu cür papaqların başlıca müştəriləri bəylər, əsilzadələr, qoçular, varlı tacirlər və s. idi. Yerli börkçü ustalar tərəfindən tikilən bu papaqlar öz formasına görə həm də “daqqa papaq”, və ya “qələmi papaq” olmaqla iki qrupa ayrılırdı. Daqqa papaq əksərən qaragül dərisindən, bəzən də yerli körpə quzu dərisindən ülgü əsasında biçilib-tikilirdi. Papaq gövdə, tərk və astardan ibarət olurdu. Onun tərkibini (üst hissəsini) çox vaxt parçadan deyil, tumca və ya aşılı dıridən tikirdilər. İlin fəsillərindən asılı olaraq papağın astarı yun və ya pambıq parçadan qoyulurdu. “Qələmi papaq” yastı formalı “daqqa papaq” dan fərqli olaraq bütöv dəridən hündür şiş papaq formasında tikilirdi. Şirvan əhalisi arasında ona “şıkarı papaq”, “qacarı papaq” və “qoçu papaq da deyirdilər. Quba-Xaçmaz bölgəsində başı yuxarı çevrilmiş kəsik konusu xatırladan “kazak papağı”, “ləzgi papağı”, “çərkəzi papaq”, “noqay papağı”; Lənkəran-Astara gölglərində isə bütöv qoyun dərsisindən hazırlanan “ğıjina kuli” (dəri papaq) və enli lığ (həsir) qayçılarının bir- birinə tikməklə hazırlanan, daha çox yayda geyilən “zənbilə kuli”(zənbilli papaq) xüsusilə dəbdə olmuşdur. Şiş papaq. Bütöv konusu xatırladan belə papağı ayrı-ayrı diri hissələrindən biçib-tikirdilər. Bunu üçün lazımi ölçüdə biçilmiş hissələri saxsı iynəsi ilə tərs üzünə tikdikdən sonra astar çəkir və avand üzünə çevirirdilər. Papağın astarına sırıq vurulurdu. Şiş papaq ən çox qara və ağ rəngli saçaqlı quzu dərisindən tikilirdi. Onun saçaqlarını xüsusi alətlə burub qıvrımlayırdılar. Azərbaycanın Quba bölgəsində bu cür papaq “qarmuq papaq”, Şirvanda “Zərnəva papağı”, “Qəbələ papağı”, “züllə papaq”, “molla papağı”, Qərb bölgəsində “armudu papaq” və “ayrım papağı” adlanırdı.
saçaqlı olur, üst hissəsi tünd rəngli parçadan “tərk” salınırdı. Papağın astarı da eyni rəngli parçadan hazırlanmaqla, dəri ilə birgə sırınırdı. Mövsümdən asılı olaraq, şələ papağının astarı yun və pambıq parçadan çəkilirdi. Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində belə papaqlar “çapıq papaq”, “zağarlı papaq”, “yastı papaq”, “yappa papaq”, “qarabağ papağı”, “motal papaq”, “ğıjna kuli, “dəyirmi papaq”, “çoban papağı”, “qırmızı papaq” və.s adlarla məşhur idi. Azərbaycanda geniş istifadə də ola kişi papaqları etnik və məhəlli xüsusiyyətlərinə görə fərqlənirdilər. Belə ki, burada “Ləzgi papağı”, “Noqay papağı”, “Ayrım papağı”, eləcə də “Buxara papaq”, “Krım papağı”, “Şirazı papaq”, “Qarabağpapağı”, “Qəbələ papağı”, və s. əhlinin geniş istifadəsində idi.
Aşıqların geydiyi silindirik formalı “aşıq papağı” Azərbaycanın Gəncəbasar, Şirvan, Göyçə, Gədəbəy bölgələrində dəbdə olan ağappaq növü idi. Göründüyü kimi, Azərbaycanda dəridən hazırlanan kişi baş geyimlərinin çeşidi rəngbərəng, ona olan təlabat isə çox böyük olmuşdur. Bu səbəbdən də burada papaqçılq sənəti geniş inkişaf etmişdir. XIX yüzilliyin 50- ci ilərində Bakı, Yelizavetpol, Lənkəran, Quba, Nuxa, Şamaxı, Şuşa, Naxçıvan kimi iri sənət mərkəzlərində 650 nəfərədək papaqçı-usta işlənmişdir ki, onların da 235 nəfəri yalnız Nuxada cəmlənmişdir. [114]
Kişi baş geyimlərin bir növü də “başlıq” idi. Onu, adətən, soyuq və boranlı havalarda uzaq səfərə çıxanlar və dağ şəaritində yaşayanlar papağın üstündən geyirdilər. Başlıq, əsasən sıx toxunuşlu yun parçadan (şaldan), mahuddan, ən qiymətlisi isə dəvə yunundan hazırlanırdı. Bu cür baş geyimini kəlləllik (başlıq və iki qulaqcıqdan ibarət biçib-tikirdilər. Başlığın qulaqcıqları uzun olduğundan geyinən zaman onları boğaza dolayıb, düyünləyib arxaya (kürəyə) atırdılar. Qiymətli başlıqların qulaqcıq astarını göz oxşayan rəngli parçadan tikir, təpəsində isə rəngbərəng saplardan düzəldilmiş bəzəkli qotaz qoyudular. Başlıq təkcə Azərbaycan üçün deyil, əksər Qafqaz xalqları üçün də səciyyəvi baş geyim növü olmuşdur. Araqçın (təsək və yaxud tərrik) [115] papaq, çalma və əmmamənin altından geyilən kişi baş geyiminə aid idi. Araqçın saya və naxışlı olmaqla iki formada hazırlanırdı. Saya araqçınlar, bir qayda olaraq, altdan geyilir, bəzəkli araqçınlar isə sərbəst olaraq başa qoyulurdu. Azərbaycanda tikilən və başı sərin xaslayan araqçın Orta Asiya araqçınından fərqli olaraq, dördkünc deyil, dairəvi (girdə) formada biçilib-tikilirdi. Araqçın baş geyim növü kimi Azərbaycanın hər yerində eyni cür yayılmamışdı. Belə ki, onu Qərb bölgəsində ən çox İrandan gəlib ayrım kəndlərində çərçilik edən və Simens qardaşlarının misərtimə zavodlarında işləyən azərbaycanlılar geyirdi. Burada araqçını ancaq varlı ailələrdə və toy etməyə hazırlaşan cavanlarda örnək olurdu. Kişi araqçını Abşeron, Naxçıvan, Lənkəran-Astara, Şirvan bölgələrində əhalinin geniş istifadəsində olmuşdur. Onun yan hissəsi (çevrəsi ) rombvari, təpə hissəsi isə dairəvi biçilib-tikilirdi. Araqçının astarı birrəng parçadan hazırlanırdı. Naxışlı araqçın xüsusi əndazə ilə işlənilir, üzəri müxtəlif tikişlərlə, zəngin həndəsi və nəbati naxışlarla bəzədilirdi. Şirvanda gənclərin araqçının (təsyinin) qırağına qızılı və gümüş bafta vurulurdu. Burada el adətincə, təzə bəy mütləq qabaq öz kürəkəninə göndərməli idi. [116]
Lənkəran-Astara bölgəsində “aynalı araqçın” dəbdə idi. Adətən, toylarda, bayramlarda geyilən belə naxışlı araqçının sağanağına balaca Yüklə 3,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|