CümhuriYYƏTİn təHLÜKƏSİZLİk orqanlari
Yüklə 3,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Əgər sən öz gücünü və düşməninin gücünü bilirsənsə, onda yüz döyüşdən belə qorxmaya bilərsən. Əgər sən öz gücünə bələdsən, lakin düşməninin gücünü
- L.Kassi və Y.Bruttun başçılığı ilə edilən qəsd nəticəsində Romada senatın iclasında öldürüldü”. 3
- “həmişə hər tərəfə sövdagər, səyyah, sufi, əttar, dərviş libasında casuslar göndərilməlidir; bunlar eşitdiklərini
- “Çox vaxt olub ki, valilər, iqtidarlar, məmurlar və əmirlər qiyam fikrinə düşmüş, şaha qarşı üsyan xəyalında olmuşlar, lakin casus gəlib şaha xəbər
- “Əbülfəzl Sigizi sultani-şəhid Alp Arslana dedi: Nə üçün sahibi-xəbər saxlamırsan Sultan cavabında dedi: Sənin qəsdin odur ki, mənim mülkümü dağıdasan və mənim
CÜMHURİYYƏTİN TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI (1918-1920) 22 inqilabçılar, o cümlədən V.İ.Lenin də öz əsərlərini yazmaq üçün süddən istifadə etmişdir. Yeri gəlmişkən qeyd etməliyik ki, bu üsulla yazı texnologiyası Azərbaycan yazıçısı İsmayıl Şıxlının “Dəli Kür” romanında (eləcə də eyni adlı filmdə) əks olunmuşdur. Belə ki, Qori Seminariyasında oxuyan tələbələr inqilabi fikirləri Quran kitabının səhifələrinə südlə yazır və oxuyurdular. XVII-XVIII əsrlərdə artıq əksər ölkələrdə “qara kabinet” adlanan xüsusi dövlət orqanları fəaliyyət göstərirdi. Bu strukturlar məxfi yazışmaların tutulması, nəzarət və senzura məqsədilə poçt ilə göndərilən məktubların açılıb oxunması, yoxlanılması və şifrlərin açılması ilə məşğul olurdular. Qeyd edilməlidir ki, bu strukturların tərkibinə riyaziyyatçılar və dilçilərlə yanaşı kimyaçılar da daxil edilirdilər. Çünki həmin dövrdə görünməyən mürəkkəblərdən fəal surətdə istifadə olunurdu. Təbii ki, elm, texnologiya inkişaf etdikcə mikrofotoqrafiya texnologiyası standart çap vərəqlərinin, sxemlərin və çertyojların adi mətbəə nöqtəsi ölçüsündə mikrofotoşəklinin çəkilməsinə imkan verirdi. Belə yolla hazırlanmış bir və ya bir neçə mikrofotonöqtə adi mətbəə nöqtəsi kimi məktublara yapışdırılır və ötürülürdü. Adi mətbəə nöqtəsinə oxşayan belə mikrofotoşəkilləri tapmaq və aşkar etmək olduqca çətin idi. Bu texnologiya çox böyük həcmli informasiyanı, o cümlədən sxemləri və çertyojları ötürməyə imkan verirdi. ABŞ dövləti rəqiblərinin bu sahədəki nailiyyətlərini nəzərə alaraq sadə və zərərsiz məlumatların (şahmat oyunu gedişləri, toxum təlimatları, şəkillər və s.) bu üsulla ötürülməsinə qadağalar qoymuşdu. Yaponiyanın hücumundan sonra ABŞ 15 min əməkdaşı olan senzura təşkilatı yaratdı. Bu qurum hər gün milyona yaxın məktub yoxlayır, sonsuz sayda telefon danışıqlarına qulaq asır, filmlərə, qəzetlərə, jurnallara və s. nəzarət edirdi. Deyilənlərdən aydın olur ki, stenoqrafik üsul və vasitələrdən bütün ölkələrin kəşfiyyat orqanları (xüsusilə də müasir dövrdə) geniş şəkildə istifadə etmişlər. Qədim zamanlarda Çin hökmdarları kəşfiyyatdan dövlət idarəetməsində bir silah kimi istifadə edirdilər. Eradan əvvəl VI-V əsrlərdə yaşamış qədim Çin sərkərdəsi və hərb nəzəriyyəçisi Sunszı CÜMHURİYYƏTİN TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI (1918-1920) 23 özünün “Pin-fa” (“Hərb sənəti”) traktatında kəşfiyyatın xüsusi əhəmiyyətini vurğulayaraq yazırdı: “Əgər sən öz gücünü və düşməninin gücünü bilirsənsə, onda yüz döyüşdən belə qorxmaya bilərsən. Əgər sən öz gücünə bələdsən, lakin düşməninin gücünü bilmirsənsə, onda hər bir qələbədən sonra səni bir məğlubiyyət gözləyir. Əgər sən nə öz gücünü, nə də düşməninin gücünü bilmirsənsə, onda həmişə müharibələri uduzacaq axmaqsan” 2 . Miladdan əvvəl Romada da təhlükəsizlik məsələsinə üstünlük verilirdi. Romanın dövlət və siyasi xadimi Yuli Sezar (eradan əvvəl 58-51-ci illərdə) Qalliya yürüşləri zamanı çox güclü kəşfiyyat qrupu yaratmışdı. Lakin Romanın hökmdarı olduqdan sonra o, kəşfiyyatdan demək olar ki, imtina etdi və nəticədə “ L.Kassi və Y.Bruttun başçılığı ilə edilən qəsd nəticəsində Romada senatın iclasında öldürüldü”. 3 Y.Sezardan sonra hakimiyyətə gələnlər onun bu səhvini təkrar etmədilər. Tiberi (14-37) və Domisian (81-96) kimi tiranlar sayca bir orduya bərabər gizli agentlər saxlayırdılar. Romada onları “delyator” (informator) adlandırırdılar. V əsrdə yaşamış tarixçi Prokopi qədim dövrlərdə təhlükəsizlik xidməti barədə yazırdı ki, hökmdarlar saraylarında bir neçə adam saxlayır və lazım gəldikdə məlumat toplamaq üçün əcnəbi ölkələrə səfərə göndərirdilər. 4 Buradan belə nəticə çıxmasın ki, təhlükəsizliyə önəm verən dövlətlər işi birtərəfli aparmış, üstünlüyü kəşfiyyata vermişlər. Şübhəsiz ki, əks-kəşfiyyat işini düzgün qurmadan düzgün kəşfiyyat (və ya əksinə) aparmaq olmazdı. Daxili sabitliyi və təhlükəsizliyi təmin etmədən, dövlətə qarşı yönəlmiş xarici təhdidlərin, təxribat-pozuculuq əməllərinin qarşısını almadan başqa dövlətə qarşı iş aparmaq da mümkün deyildi. Elə ona görə də, dövlət başçıları ölkədəki ictimai- siyasi vəziyyəti daim öz nəzarətində saxlamış, təhlükəsizliyi təmin etmək üçün müvafiq tədbirlər görmüş, əldə edilmiş informasiyaları təhlil etmiş və qabaqlayıcı tədbirlər nəticəsində təhlükəni aradan qaldırmağa çalışmışlar. Şərqdə kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat işində tacirlərdən, səyyahlardan, sufilərdən, dərvişlərdən və s. geniş istifadə edilir və onlar “casus” 2 Полмер Н., Аллен Т. Энциклопедия шпионажа. М., 1997. 3 Azərbaycan Sovet Eensiklopediyası. 10 cilddə. 5-ci cild. Bakı, 1981, s.167. 4 Черняк Е.Б. Пять столетий тайной войны. М., 1991. CÜMHURİYYƏTİN TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI (1918-1920) 24 adlandırılırdılar. Səlcuq hökmdarlarının sarayında baş vəzir olan Əbu Əli Həsən İbn Əli Xacə Nizamülmülk “Siyasətnamə” əsərində göstərirdi ki, “həmişə hər tərəfə sövdagər, səyyah, sufi, əttar, dərviş libasında casuslar göndərilməlidir; bunlar eşitdiklərini xəbər verməlidirlər, beləliklə, heç bir şey gizli qalmamalıdır; bir iş baş versə, yenidən baş qaldırsa, vaxtında tədbir görülsün”. 5 Ölkə daxilində baş verəcək hadisələrin qarşısını almaq üçün də bu fəaliyyət növündən geniş istifadə edilirdi. “Çox vaxt olub ki, valilər, iqtidarlar, məmurlar və əmirlər qiyam fikrinə düşmüş, şaha qarşı üsyan xəyalında olmuşlar, lakin casus gəlib şaha xəbər verdikdən sonra şah vaxtında atını minərək hücuma keçmiş, qəflətən onların başı üstünü alaraq həbs etmiş, arzularını puça çıxarmışdır”. 6 Bütün bunlar həmişə belə olmamış, bəzən bunun əksi də baş vermişdir. Məsələn, səlcuqlar İranı, Əfqanıstanı, Meso potamiyanı, Şərqi Anadolunu, Cənubi Azərbaycanı, Suriyanı qısa bir müddətdə fəth etmiş və bu ərazilərdə öz dövlət təsisatlarını qurmuşlar. Lakin səlcuqlar bu əraziləri zəbt etdikdən sonra mövcud dövlət quruluşunu olduğu kimi saxlamamış, oralar da müəyyən uğurlu və ya uğursuz dəyişikliklər və islahatlar da aparmışlar. Belə uğursuz dəyişikliklərdən biri on dəftər- dən (nazirlikdən) ibarət olan və dövlət strukturunda olduqca mühüm əhəmiyyət kəsb edən “sahibi xəbər”in və “sahibi hərs”in ləğv olunması idi. Səlcuqların böyük vəziri Niza mül mülk (1018-1092) bu məsələyə belə aydınlıq gətirirdi: “Əbülfəzl Sigizi sultani-şəhid Alp Arslana dedi: Nə üçün sahibi-xəbər saxlamırsan? Sultan cavabında dedi: Sənin qəsdin odur ki, mənim mülkümü dağıdasan və mənim tərəf dar larımı qaçırdasan. Əbülfəzl soruşdu: Nə üçün? Sultan dedi: Əgər mən sahibi-xəbər təyin edərsəm, mənim dostla rım mənə etimad etdiklərinə görə sahibi-xəbərə etina etməz və rüşvət verməzlər, amma düşmanlarım onunla dost olub ona pul verərlər; ona görə həmişə düşmandan dostluq, dost lardan düşmanlıq xəbəri gətirər”. 7 Göründüyü kimi, ləğv edilən dəftərlər sahibi-xəbər və sahibi- 5 Əbu Əli Həsən İbn Əli Xacə Nizamülmülk. Siyasətnamə. Bakı, 1987, s. 79. 6 Yenə orada. 7 Xuluflu V. Səlcuq dövlətinin daxili quruluşuna dair. Bakı, 1930, s.12. Yüklə 3,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|