D ə d ə qorqudara ş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya
Yüklə 29,12 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
- Folklor, Mifologiya, Etnoqrafiya
38 DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI “Şaqqulunun xeyir işi”ndə Şaqqulu məşuqəsini birinci dəfə görməklə aşiq olur. Mühitin qanunlarına tabe olmur. Sona qədər də öz eşqinə sadiq qalır. Halbuki “əqilli” ola da bilərdi. “Ölülər”də İsgəndərin məşuqəsi maarifçilikdir - millətinin maariflənməsi. Əğyarı cəhalət, nadanlıq. Onun da mühitdən aldığı damğa “məcnunluqdur”. Cavidin qəhrəmanı aşiq Şeyx Sənan gürcü qızı Xumara olan eşqindən onun atasının çobanı olur. Donuzlarını otarır. Köpək dişi qurda aşiq olmasaydı, sahibinin sürüsünü ona yem etməzdi. Cəzasını əli-ayağı bağlı üzüaşağı ağacdan asılmaq- la çəkməzdi (Nizami Gəncəvi. “Yeddi gözəl”) və s. (Bu aşiqlərin aldıqları nəfəs də eşq fəryadları ilə doludur). Bu eşq müxtəlifliyi Yunus İmrədə ilahi varlığın yaratdıqlarına Yer üzündə hər nə var- sa onadır. “İnsan sevməyi bacardığı anda özünü dərk edib və barbarlı- ğın daşını ataraq mədəniyyətin təməlini qoyub. O, başqa canlılar- dan seçildiyini, yüksəkliyini, kamilliyini, aşiqliyini ilk olaraq eşq atəşinə tutulması ilə anlayıb” (R.Qafarlı. “Şərqdə eşq fəlsəfəsi və Nizami”. «Leyla” nəşriyyatı, Sankt-Peterburq, 1997, s. 4.). Nizami Gəncəvi məhəbbət mövzusunda yazdığı “Xosrov və Şirin” poemasında eşqin aliliyini təsvir edir. Məhəbbətin təsiri ilə insanın dəyişməsini, kamilləşməsini göstərir. Şirinin yolun- da Fərhad Bisütun dağını külüglə çapır. Hər dəfə Bisütun dağına onun vurduğu külüngdən qopan səslər Fərhadın eşq nəğmələridir. Məşuqəsinə qovuşmaq, vüsala çatmaq üçün bu nəğmələr eşq fəryadlarıyla doludur. Yunus İmrə də aşiqləri Fərhada bənzədir Yüz bin Fərhad külüng alıp qazar tağlar bünyadını Qayalar küsüb yol edər abi-həyat aqıtmağa. Fərhadtək deyil, yüz minlərlə onun kimi aşiq var ki, külünglə qayaları çapır. Qayalar aşiqlərin göz yaşlarından yaranan bu- 39 Folklor, Mifologiya, Etnoqrafiya laqlardan suların axmasına yol verir. Təəssüf ki, bu böyük türk şairi məhəbbət mövzusunda süjetli bir əsər yaratmayıb. Bu da şübhəsiz ki, onun ömrü boyu keçirdiyi dərvişlik-səyyah həyatı ilə bağlı olub. Onu da qeyd edək ki, Yunus İmrənin eşq nəğmələrində bir ziddiyyət var. O bir tərəfdən elmlə, ağılla bu sirrə heç kimin vaqif ola bilmədiyini, eşqin elmə, kitaba sığmadığını, “Elm ilə, hikmət ilə kimsə irməz bu sirrə”, “Bu bir əcaib sirdir elmə, kitaba sığmaz” - deyirsə, digər tərəfdən aşiqləri eşq elmindən xəbərdar edir: “Eşq elmün xəbərin desəm eşidərmisin? Yoldaş olub ol yola sən belə gedərmisin?” və ya “Səni sevəli dost üzüm nura boyan- dı” söyləyir. Başqa bir şeirində “O eldə ay, gün olmaz, ay gedilib tutulmaz,” - deyir. “Eşq olan can qüssəsiz olmaz”. Digər tərəfdən eşqə düşəndən aşiqin qəmini, kədərini, qüssəsini gülüş əvəz edir. Aşiq sevinir, şadlanır, gülür, danışır: Ol canda ki, eşq ola, onda qüssə olmaya, Bu eşq bana gələndən qüssəm getdi güldüm bən” - və s. Belə xeyli nümunələr göstərmək olar. Ancaq bütün bun- lar Yunus İmrə şeirlərinə xələl gətirmir. Hər bir söz öz yerində bərqərardır. Dövrünün elmlərini kamil mənimsəyən Yunis İmrə elmi ədəbiyyatdan məlum olduğu kimi şeirlərində hədislərdən, sufilərin sözlərindən, peyğəmbərlərin, ərənlərin qissələrindən, əsatir varlıqlardan bəhs edir: Ərənlər bir dənizdür, aşiq gərək talası, Bəhri gərək dənizdən girüb göhər alası. Genə biz bəhri olduq, dənizdən göhər aldüq, Sərraf gərək göhərin qiymətini biləsi, 40 DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI Gəl imdi, miskin Yunis, tut ərənlər ətəgin, Cümləsi miskinlikdə yoqluq imiş çarəsi. Yunus İmrənin allahın elçisinə “Qurani-Kərim”in müəllifi – Məhəmməd peyğəmbərə olan məhəbbəti sonsuzdur. Şeirlərinin bir çoxunu Məhəmməd peyğəmbərə həsr etmiş, ona olan sevgisi- ni, istəyini, onun ayaq qoyduğu izi belə tapmaq, izin tozuna üzü- nü sürtmək, onunla görüşmək şairin istəkləridir. Buna təşnədir: Arayı-arayı bulsam izüni, İzinün tozuna sürsəm yüzümi, Həqq nəsib eyləsə görə yüzüni, Ya Məhəmməd, canım arzular səni. E.Quliyevin qeyd etdiyi kimi: “Y.İmrə bir ürfan sahibi kimi peyğəmbərə, övliyalara, müqəddəs şəxslərə allahın nuri kimi baxmış, xüsusilə Məhəmməd peyğəmbərə ithaf olunan şeirlərdə onu “həqq peyğəmbəri” mələklər mülkinin sultanı”, “tanrı elçi- si”, “nur mələyi” kimi mədh etmişdir”. Şairə görə, Məhəmmədi sevən günahdan uzaqdır. Günah etməz. Ona sığınmayan isə həqqi görməyən imansızdır ki, axirətə də imansız gedir. Dört Çaryar anun gügcək yarıdur, Anı sevən günahlardan bəridür, On səkkiz bin aləmün sultanıdur, Adı gözəl, kəndü gözəl Məhəmməd. Sən həqq peyğəmbərsin şəksiz, gümansuz, Sana uymayanlar gedər imansuz, Aşiq Yunus neylər dünyayı sənsüz Adı gözəl, kəndü gözəl Məhəmməd. 41 Folklor, Mifologiya, Etnoqrafiya Azərbaycanlı mütəfəkkir filosoflar Xaqani Şirvani, Niza- mi Gəncəvi şeirlərində Məhəmməd peyğəmbəri tərif etmişlər. Əsərlərində onu xatırlamışlar. Ona şeirlər həsr etmişlər. Hətta Nizami Gəncəvi Məhəmməd peyğəmbərə olan hörmətinin, sev- gisinin əlaməti olaraq sevimli oğluna Məhəmməd adını qoymuş- dur. Bütün dünya və şərq şairləri Xaqani Şirvanidən, Nizami Gəncəvidən təsirlənmişlər. Sözsüz ki, Yunus İmrə də onlardan təsirlənmiş, özünəməxsus tərzdə Məhəmməd peyğəmbərə olan sevgisini gözəl poetik hisslərlə, duyğularla ifadə etmişdir. “Sufizm orta əsr Yaxın Şərq intibahının ayrılmaz, rədd olun- maz xüsusiyyətlərindəndir. İnsan şəxsiyyətini ucaldan, müdafiə edən fikir cərəyanıdır. Ağıl və hissin ehkamçılığa, hakim ideolo- giyaya üsyanıdır. Məhz buna görə də hakim təbəqələr sufizmlə bağlı olan bir sıra böyük şəxsiyyətləri tilə-tikə etmiş, bəzilərini diri-diri soydurmuşdur. Həllaç Mənsur, Eynəlquzzat, Sührəverdi Nəsimi buna misal ola bilər” (Əlyar Səfərli, Xəlil Yusifli. Qədim və orta əsrlər. Azərbaycan ədəbiyyatı. Bakı, “Ozan”, 1993, s.130). Yunus İmrənin bəxti gətirmiş bu “diqqət və qayğıdan” kənarda qalıb. “Tanrı”, ilahi eşqi təlqin edən sufi şair Yunis İmrə “Tanrını insanlaşdırmaqdan, insanı tanrılaşdırmağacan bütün hallardan keçmişdir”. Dini baxışlara görə,o, qibləsini tanımayan, dinsiz, allahsız, kafirin biridir. Halbuki, onun Məhəmməd peyğəmbəri mədh edən şeirləri bütün hallarda bunları inkar edir.Əslində isə Yunis İmrə “islam rəiyyətidir”.Təkcə onu demək kifayətdir ki, o, şeirləri, görüşləri, hətta geyimi, görkəmilə, bir sözlə o, ruhu ilə də “islamdır”. Yunis İmrə dini görüşlərində namazı təlqin edir, “namazı qılmayanlara sən müsəlmandır deməgil” deyir. Şairə görə yox- sula, kasıba əl tutmayan bağrı daşa dönmüş müsəlmanın namaz qılmağının da bir faydası yoxdur, Şeirlərində gerçəklik, yalan Yüklə 29,12 Kb. Dostları ilə paylaş:
|