Dərs vəsaiti Azərbaycan respublikası Təhsil nazirinin 27. 02. 2013 cü il tarixli 323
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III FƏSİL. YEMLİK BOSTAN BİTKİLƏRİ Yemlik bostan bikilərinin əhəmiyyəti.
- Yayılması və məhsuldarlığı.
112 5 Şəkil 4. Yem çuğunduru: 1, 2 - bitki cücərti və iki cüt həqiqi yarpaq fazasında; 3 - bitkinin ümumi görünüşü; 4 - kökümeyvənin eninə kəsiyi, 5 - çiçək 113 Şəkil 5. Yem çuğunduru sortları : 1 – Qırmızı Ekkendorf; 2 – Çəhrayı yarımşəkərli; 3 – Ağ yarımşəkərli; 4 – Barres; 5 – Dairəvi şəkərli. 114 Şəkil 6. Yerkökü (Daucus carota L.): 1 – cavan bitki 1 - ci cüt əsl yarpaq fazasında, 2 – kökümeyvə (1- ci ildə), 3 - kökümeyvənin en kəsiyi, 4 - çiçəkli gövdə (ikinci ildə), a – çiçək qrupu, b – toxumu yetişmiş çiçək qrupu, 5 – çiçək qrupunun xarici görünüşü, 6 - çiçək qrupunun en kəsiyi , 7 - ikitoxumlu meyvə, 8 - toxumun en kəsiyi, 9 – toxumun xarici görünüşü. 115 Şəkil 7. Yerkökü: 1 – yarpağı, 2 – Şantene sortu, 2a – kökümeyvənin en kəsiyi, 3 - Paris karoteli - 443 sortu, 3a - kökümeyvənin en kəsiyi, 4 – Valeri sortu, 4a - kökümeyvənin en kəsiyi. 116 Şəkil 8. Yerkökünün Asya yarımnövü: 1 - yarpağı, 2 - Mirzəyi sortu, 3 - sarı lətli, 4- ağ lətli, 5 - çəhrayı lətli, 6 - narıncı lətli, 7 -bənövşəyi lətli, 8 - qara lətli. 117 Şəkil 9. Şalğam (Brassica napus L. ssp. rapifera Metzger): 1, 2 – bitki cücərti və yetişmə fazasında (birinci ili); 3 – çiçəkli budağın yuxarı hssəsi; 4 – meyvə 5 – toxum. 118 Şəkil 10. Müxtəlif şalğam sortları: 1- Kuuziku, 2- Vışeqorodskaya, 3- Krasnoselsk, 4- Banqolmskaya, 5- Şvedskaya 119 Şəkil 11. Şalğam sortları: 1- Petrovski, 2 - Karelski, 3 - Milanski, 4 - şalğamın toxumu 120 Şəkil 12. Yem turpu (turneps) Brassica rapa L. ssp. rapifera Metzger): 1 - bitki birinci cüt həqiqi yarpaqlar fazasında; 2 - vegetasiyanın birinci ilinin sonu; 3 - müxtəlif dilimli yarpaqlar; 4 - çiçək verən budaq; 5 - müxtəlif formalı kökümeyvələr. 121 Şəkil 13. Kartof ( Solanum tuberosum L.):1 - yumruların intensiv inkişaf dövrü; 2 - toxumdan alınmış cücərti; 3 - çiçək qrupu; 4 - çiçəklər; 5 - yarpaqlar: a - zəif dilimlənmə, b - orta dərəcəli dilimlənmə, v - kəskin dilimlənmə; 6 - meyvəsi; 7 - toxumu. 122 Şəkil 14. Topinambur (yerarmudu) Helinathus tuberosus L.) : 1, 2- cücərti fazası və yumruların intensiv əmələ gəlmə dövrü; 3 – budağı; 4 – çiçəyi: a - boruşəkilli, b - dilşəkilli; 5 - meyvəsi; 6 - yumrusu. 123 Şəkil 15. Qarpız (Citrullus): 1- cavan bitki, 2- gövdəsi (lian), 3 - 5 dişi çiçəkləri, 4 - bığcıq, 6 - erkək çiçəkləri, 7- hermofro dit çiçəkləri, 8- meyvəsi, 9- toxumları 124 Şəkil 16. Yemiş (qovun) (Melo): 1- cavan bitki, 2- gövdə (lian), 3 - bığcıq, 4 - meyvə yumurtalığı, 5 - çiçəkləri, 6 - kolxoznitsa sortu, 7- kantalupa , 8- toxumları 125 Şəkil 17. İrimeyvəli qabaq (Cucurbita maxima Dush): 1- cavan bitki, 2 - yarpaq, 3 - gövdə, 4 - bığcıq, 5 - dişi çiçək, 126 Şəkil 18. Sərtqabıqlı qabaq: I - kabaçki, 1 - 2- qriboviski-37 sortu, 3 - Sukeş sortu, II - patisson, 1- patisson -13 sortu, III - toxumlar, 1, 3 - kabaçki toxumları, 2 - patisson toxumları, IV - dişi çiçəklər, 1 - kabaçki, 2 - patisson. 127 Şəkil 19. Muskat qabağı (Cucurbita moschata Dush.): 1- meyvə, 2- tilli meyvə saplağı, 3- içərisi tilli beşkünclü gövdə, 4 - yarpaq, 5 - dişi çiçək, 6 - toxum 128 Şəkil 20. Yem kələmi (Brassica subspontanea Lizg.): 1, 2 – bitki cücərti fazasında və vegetasiyanın birinci ilinin sonu; 3 – çiçəkli budaq; 4 – meyvə 5 – toxum. 129 III FƏSİL. YEMLİK BOSTAN BİTKİLƏRİ Yemlik bostan bikilərinin əhəmiyyəti. Tarlaçılıqda yemlik bostan bitkiləri kiçik qrup təşkil edir və üç əsas botaniki cinsdə (qarpız, qovun, qabaq) toplanırlar. Mənşəyinə görə qarpız Afrika, qovun Asiya, qabaq isə Mərkəzi və Cənubi Amerikanın yarım- səhra, subtropik və tropik ölkələrinə aiddir. Bu bitkilər vegetativ və generativ orqanlarının quruluşuna inkişafına və meyvələrinin kimyəvi tərkibinə görə hamısı qabaqkimilər fəsiləsinə daxildir. Qabaqkimilər (Cucurbitaceae) fəsiləsinin 3 cinsi vardır: qarpız (citrullus), yemiş (melo) və qabaq (cucurbita). Yemlik bostan bitkiləri yüksək dad keyfiyyətinə malikdirlər, şirəli yem üçün becərilir. Qarpız və yemişin tərkibində 5-13% şəkər, vitaminlərdən B 1, B 3, C, PP və s. olur. Qarpızın tərkibində çoxlu dəmir duzları vardır. Qida kimi istifadə olunmasından başqa bunlardan bal, povidlo, və s. hazırlanır. İçərisi sarı rəngli balqa- baq, fosfat duzları və karotinlə zəngindir. Heyvandarlıqda yem kimi qarpız və balqabağının təzə meyvə- lərindən istifadə olunur. Bunlar qiymətli südqovucu yemlər hesab edilirlər. 1 sentner yem qabağının tərkibində 10 yem vahidi və 170 q xam zülal, 1 sentner yem qarpızında 9 yem vahidi və 70 qram xam zülal vardır. Balqabağının toxumundan ərzaq məqsədi üçün yağ alınır. Bostan bitkiləri torpağın dərin qatlarına işləyən və çoxlu kök saçaql arı əmələ gətirən mil (şaquli) kökə malikdirlər. Gövdələri (tağları) olduqca uzun, yer səthində sürünən və şaxələnəndir. Becərilmə şəraitindən və cins xüsusiyyətindən asılı olaraq bir bitkidə 30-200 budaq, 250-2000-ə qədər yarpaq əmələ gəlir. Bitkiləri və yarpaqları sərt tükcüklərlə örtülür. Birevli, ayrı- ayrı cinsli bitkilərdir. Çiçəkləri beş ləçəkli, ləçəkləri sarı, narıncı - sarı rəngli və parlaqdır. Erkəkciyinin toz kisəsinin sayı beşdir. Dişiciklər erkəkciklərdən gec əmələ gəlir və sayca onlardan 20-25 dəfə az olur. Meyvələri çox toxumlu iri, ətli gilədir. Yayılması və məhsuldarlığı. Orta Asiya ərazisində arxeoloji qazıntılar zamanı yemişin becərilməsinin bizim eranın III əsrinə Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|