H. Q. Məmmədov fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Yüklə 4,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ^ Bax: Крапивенский С.Э. Общий .курс философии. Волгоград, 1999, с. 41-42
- Birinci mərhələ Sokrataqədərki fəlsəfə
- İkinci mərhələ klassik mərhələ adlanır
- Üçüncü mərhələ - ellin Roma dövrü fəlsəfəsidir
Kvant fizikası ilə qədim şərq fikri arasında bir sıra paralellər vardır. O, öz yaradıcılığına hind fəlsəfəsinin böyük təsir göstərdiyini etfraf elmişdir. Heyzen- berqin fikrincə fiziki reallığın nisbilik, qarşılıqlı əlaqəlilik və qeyri-müəyyənlik kimi flmdament səpkiləri onun özünə və fizik həmkarlanna xeyli dərəcədə çətin müyəssər olduğu halda, onlar qədim Hindistanın mənəvi ənənələrinin əsasını təşkil edirdi. Bundan başqa son vaxtlarda müasir fiziki konsepsiyalar ilə qədim daosizm təsəvvürləri arasında danılmaz paralellərin olduğu aşkar edilmişdir.' n FƏSIL ANTİK FƏLSƏFƏ 1. Qədim Yunanıstanda fəlsəfənin yaranması və inkişafının əsas mərhələləri Qədim Yunan fəlsəfəsi eramızdan əvvəl VI əsrdə yaranmışdır. Bu dövrdə ənənəvi mifoloji təsəvvürlərin məhdudluğu, onların yeni dünyagörüşü məsələlərini həll edə bilməməsi aşkara çıxmışdı. O zaman burada politeizm (çoxallahlılıq) hökm sürürdü. Allahlar antromorf, qüdrətli və ölməz mövcudluqlar kimi təsəvvür olunurdu. Lakin onlarm hakimiyyəti müəyyən məhdudluqdan azad deyiİdi, insanlar kimi onlar da taleyə tabe idi. Allahlar ədalət carçısı və cəmiyyətdə qəbul edilmiş qaydaların keşikçisi hesab olunurdu. Onlar öz andından dönənləri, ailəsinə qarşı cinayət işlədənləri, yoxsulları incidənləri cəzalandırırdılar. Bütövlükdə mifoloji şüur böhran keçirirdi. Bu böhranı törədən səbəblər sırasında ölkənin iqtisadi inkişafı mühüm yer tuturdu. Bununla yanaşı ticarət və gəmiçilik genişlənir, yunan koloniyaları yaranır və sayca çoxalırdı. Cəmiyyətdə sərvətin artması və onun yenidən bölüşdürülməsi, əhalinin çoxalması və şəhərlərə axını baş verirdi. Bütün bunlar yunanların coğrafi üfüqlərinin genişlənməsi ilə müşayiət olunurdu. Artıq bu dövrdə Cəbəllütariq boğazına qədər Aralıq dənizi məlum idi və. ioniyalıların ticarət gəmiləri bu yerlərə gəlirdi. Başqa xalqlar ilə əlaqələr yarandıqdan sonra kainat haqqında Homerin təsəvvürlərinin dürüst olmadığı aşkara çıxdı. Yunanlar başqa xalqların adətləri, əxlaqı və etiqadları ilə tanışlıq nəticəsində yəqin edirdilər ki, onlarm tətbiq etdikləri sosial və
Yunanıstanda ənənəvi həyat ukladının böhranı, mövcud mənəvi-əxlaqi oriyentirlərin gərəksizləşməsi prosesi daha da sürətlənirdi. Mifologiyanın əsas dünyagörüşü tipi olduğu dövrdə hər bir insanın şüuru hələ tam fərdiləşmiş xarakter daşımırdı. Yalnız sonrakı sosial dəyişikliklər gedişində insanların şüurunda irəliləyişlər baş verdi. Artıq hər bir fərddən öz həyat mövqeyini işləyib hazirlamaq tələb olunurdu. Fəlsəfə məhz bu tələbata cavab kimi təşəkkül tapmışdır. O, hər bir insana yeni tipli həyat mövqeyi aşılayaraq göstərir ki, təkcə vərdiş və ənənələrə əsaslanmaq kifayət deyildir. Hər bir fərd
36
öz zəkasına, düşüncəsinə arxalanmalıdır. Beləliklə fəlsəfə əsrlər boyu davam edən ənənələrin tənqidi, köhnə həyat formalarına və etiqadlara şübhə ilə yanaşılması kimi formalaşırdı. Digər tərəfdən, fəlsəfə keyfiyyətcə yeni mədəniyyət tipinin əsasını, özülünü yaratmaq cəhdlərini ifadə edirdi. Bunä görə də bütün fəlsəfi sistemlərdə nəzəriyyə ilə dünyagörüşü məsələləri bir/bimə sıx bağlı olurdu. Qədim Yunan fəlsəfəsi uzun bir tarixi dövrü (e.ə. VI əsrdən başlayaraq eramızın V əsrinə qədər) əhatə edir. Özünün mövcud olduğu min ilə yaxın müddət ərzində 0 öz
məzmunu və həll etdiyi məsələlərin xarakteri baxımından eyni olmamışdır. Bu baxımdan antik fəlsəfə aşağıdakı mərhələlərə ayrılır: Birinci mərhələ Sokrataqədərki fəlsəfə (erkən naturfəlsəfə) adlanır (e.ə. Vl-V əsrlərdə mövcud olmuş Milet, Eleya və Efes məktəbləri). Bu mərhələ fəlsəfənin təşəkkülü dövrü idi. Fəlsəfi məktəblərin əsas diqqəti dünya binasının əsasını axtarıb tapmağa yönəlmişdi. Buna görə də həmin dövrdə naturfəlsəfə (təbiət fəlsəfəsi) üstünlük təşkil edirdi. Ümumiyyətlə qədim yaman fəlsəfəsi üçün səciyyəvi olan cəhət - kosmosentrizm (təbiətin, kosmosun və insanın vəhdətdə
sokrataqədərki mərhələdə yaşamış mütəfəkkirlərin əsərləri bizə ayrı-ayn parçalar halında gəlib çatmışdır. Yaxud da onların görüşləri barədə biz digər sonrakı filosofların əsərlərindən məlumatlar əldə edirik. Bu dövrün fəlsəfi fikrində ontolo- gizm üstünlük təşkil edirdi, yəni varlıq problemi fəlsəfənin mərkəzində dururdu. İkinci mərhələ klassik
Onun səciyyəvi cəhətini cəmiyyət və insan problemlərinə doğru dönüş təşkil edir. Bu mərhələ sofistlər - Solo'at, Platon və Aristotel ilə təmsil olunur. Üçüncü mərhələ - ellin
quldarlığı böhran dövrünü keçirirdi. Yunanıstanın şəhərləri bir-birinin ardınca əvvəlcə Makedoniyanın, sonra isə Romanın tabeliyi altına düşdü. Həmin mərhələdə fəlsəfə başlıca diqqəti dünya və onun qurutuşuna deyil, insanın şəxsi həyatı ilə bağlı problemlərə yönəltmişdi. Bir çox fəlsəfi məktəblər (epikürizm, stoisizm, skep- tisizm, neoplatonizm və s.) fəaliyyət göstərmişdir. 2. Antik dövrün varlıq təlimləri İlk yunan filosofları, Milet məktəbinin nümayəndələri (eramızdan əvvəl VI əsrdə) fiziklər, yəni təbiət elminin nümayəndələri idi. Onların görüşləri mifologiyaya, ənənəvi etiqadlara arxalanırdı. Burada isə təbiət ilə bağlı məsələlər geniş yer tuturdu. Lakin fəlsəfə lap əvvəldən mifoloji dünyagörüşündən fərqli olaraq dünyanın yaranması səbəblərini öyrənməyə cəhd göstərirdi. İlk dövrlərin mütəfəkkirləri hər şeyin əsasında duran ilkin başlanğıcı axtarırdılar. Məsələn, Fales bunu suda, Anaksimen havada, Anaksimandr qeyri-müəyyən predmet olan apeyronda, Heraklit isə atəşdə görmüşdür. İlk fizik-filosoflar fəlsəfəyə dünyadaki mövcudluqların səbəbi, əsası haq
Yüklə 4,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|