Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı
Folklorşünaslığa giriş 95 “Şifahi folklora bəzi siyasi mövzular daxil olmaqla bir sıra m əsələlərlə bağlı ictimai rəyin daha dəqiq barometri kimi yanaşmaq mümkündür” 86 . Bel ə demək mümkünsə, folklor mətni bu halda sanki xalq s əsverməsinin – “referendum”unun yekunu kimi diq- q əti cəlb etməkdədir. Şifahi xalq ədəbiyyatının ən qədim janrlarından olan nağıllarda hüquq və idarəçilik müxtəlif vasitələrlə öz əksini tapmışdır. Məlumdur ki, nağıllarımızın əsas ideyası ədalətli hökmdar v ə firavan həyat haqqında xalq düşüncələridir. Y əni hər zaman haqqın qələbəsinə inanan insanlar bu dünya görüşlərini müxtəlif vasitələrlə ifadə etməyə çalışmış- lar. N ağıllarımızda tez-tez qarşılaşılan dövlət quşu ilə bağlı xalq düşüncəsi bu cəhətdən diqqəti cəlb edir. Əslində demokratik seçkinin r əmzi ifadəsi olan bu quş hökmdarı ölmüş bir məmləkətə gəlib çıxan cır-cındır geyinmiş bir q əhrəmanın başına qonar. Ən ağıllı, xalqını hər çür bəladan (d əhşətli əjdəhadan, yeddibaşlı divdən) qoruya bilən bir igidi hakim seç ən quşa bəzən inam olmaz. Seçimin doğruluğu çübhə altına alınarsa, quş yenidən uçurular. Lakin əgər xalqın seçdiyi qəhrəmandırsa, neçə dəfə təkrar edils ə də, quş yalnız həmin adamın başına qonar. Dövl ət quşunun həqiqi və rəmzi mənaları, hansı quş- ların bu ad altında nağıllarda işlənməsilə bağlı maraqlı fikirl ər vardır. Onların bəzilərinə qısa nəzər salmaq yerinə düşər. Bel ə tədqiqatlardan biri Almaniyanın Berlin şəhərində 86 Алан Дандес. Фольклор: семиотика и/или психоанализ (Сборник статьей), Москва: Восточная литература РАН, 2003,s. 190 Almaz H əsənqızı 96 n əşr edilən “Qurtuluş” dərgisinin 1936-cı il 19-cu sayında verilmişdir. “Nuhoğlu V.” imzası ilə verilən həmin məqalə “Dövl ət quşu” adlanır. H ər şeydən əvvəl qeyd etməliyik ki, bu əslində Azər- baycanın tanınmış ziyalılarından siyasi mühacir Mirzə Bala M əmmədzadənin imzalarından biridir 87 v ə həmin məqalə d ə rus-sovet müstəmləkəçi idarəçiliyinin tənqidi münasi- b ətilə qələmə alındığından siyasi mahiyyət daşımaqdadır. Mü əllif vətəninin var-dövlətini talan, ruhunu məhv etməkdə olan imperialist qüvv ələrə etirazını bildirmək üçün cox maraqlı bir vasitədən – folklordan məharətlə istifadə et- m əklə nail olmuşdur. Beləliklə, nağıl elementləri müəllifə, bir t ərəfdən, öz düşüncələrinin ifadəsi üçün yardım etmiş- dirs ə, digər tərəfdən, xalq müdrikliyinin, milli fəlsəfənin t əbliği, tanıtdırılması diləklərindən irəli gəlmişdir. Məqa- l ənin adından da göründüyü kimi, Nuhoğlu məşhur bir nağıl fiqurundan – dövl ət quşu və onun xalq təfəkküründəki yerini aydınlaşdırmaqla siyasi düşüncələrini ifadə etmişdir: “ İnadın, ehtirasın, ötkəmliyin qüvvəti “dövlət quşu”nun qar şısında bir heçdir. “Dövlət quşu”nun iltifatına nail olmaq üçün ağlından başqanlıq və vəzifə fikirləri keçirmədən, böyük milli m ənfəətlər uğrunda fədakarlıqlarda bulunmaq, t əhlükələrlə qucaqlaşmaq, xalqı ən qorxunc fəlakətlərdən qurtarmış olmaq, mərdliyin, qəhrəmanlaığın yüksək həmlə- l ərini göstərmək kimi yüksək insani xarakter sahibi olmaq g ərəkdir” 88 . 87 Reşid Rahmeti Arat. Makaleler, I c.,Yayına hazırlayan: O.F.Sert- kaya, Ankara: 1987, s.1034 88 Nuh- oğlu V. Devlet kuşu, “Kurtuluş” dergisi, Berlin: 1936, mayıs, sayı 19, s. 536 Folklorşünaslığa giriş 97 Bel əliklə, ilk növbədə xalqa başçılıq edən şəxsin hansı keyfiyy ətlərə malik olması aydınlaşdırılmışdır. “... Azərbay- can dövl ət quşu yalnız Azərbaycan türkünün başına qona bil ər” – yazaraq, əsl məqsədini bildirən Nuhoğlu “Dövlət quşu” məqaləsində nağıllarımıza xas olan fiqurları təhlilə c əlb etməklə əcnəbi oxucuda Azərbaycan xalqının milli dü- şüncə tərzi, demokratik idarəçilik əxlaqı haqqında təsəvvür yarat mağa nail olmuşdur. Dövl ət quşu ilə bağlı məlumatlara Azərbaycanın mü- hacir ziyalılarından Səlim Rəfiq R əfioğlunun 1933-1934-cü ill ərdə yazdığı “Azərbaycan və Anadolu xalq hekayələrinin t əhlili və müqayisəsi” əsərində təsadüf edilməkdədir. Mü- əllif bu barədə yazır: “Hekayələrdə dövlət quşuna əhəmiyyət verildiyi n əzəri-diqqəti cəlb etməkdədir. Ancaq padşah oğlu- nun başına qonar. Bir məmləkətin padşahı öldükdən sonra xalq toplanaraq yeni padşahı intixab etmək üçün dövlət quşu uçu rurlar. Quş kimin başına qonarsa, o, padşah olurdu... Dövl ət quşu sadəcə xalq ədəbiyyatında deyil, yazılı ədə- biyyata da girmişdir”, – yazan tədqiqatçı “Şahzadə İbrahim”, “Ayğır Həsən”, “Məlikməmməd” və başqa nağıllarla yanaşı, M.F.Axundzad ənin yaradıcılığını xatırlatmışdır 89 . Ümumiyy ətlə, dövlət quşu ilə bağlı tədqiqat aparan aliml ərin bəziləri onun nağıllarımızda rastlaşdığımız əfsa- n əvi Simurğ olduğunu qeyd etməkdədirlər. Yuxarıda bəhs olunan t ədqiqatında Simurğla bağlı ayrıca təhlillər aparan S.R əfiq yazmışdır: “Simurğ iranlıların əfsanəvi bir quşudur ki, “s ək” – “köpək” və “mürğ” – “quş” kəlmələrinin birləş- 89 Selim Refik Refioğlu. Azerbaycan ve Anadolu Halk hikayelerinin tahlili ve mukayesesi, İstanbul: 1933-1934, Bayazit Devlet Kütüp- hanesi, 894.35- 09 (0.201694) şifreli elyazma, s.72 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|