Ii bo‘lim. Odam evolyusiyasi va ekologiyasi 4-bob. Odam evolyusiyasi va odam

Қуйи сут эмизувчиларнинг асосий турлари

8 000
50 000
500 000
1 400 000
1 500 000 3 000 000
10 000 0000 12 000 000 20 000 000 50 000 000
YOsh, yillar

4.2-расм. Ерда одамнинг пайдо бўлиши


eng qadimgi ajdodlar nuqtai nazaridan yondashsak, parapiteklar va driopiteklar – orangutan, gorilla, shimpanze va odamning eng qadim-gi umumiy ajdodi ekanligi ma’lum bo‘ladi, biroq odam va maymunlar- rivojlanish yo‘li har xil bo‘lgan: maymunlarning birontasi odamning bevosita ajdodi bo‘lgan emas; odam – maymundan paydo bo‘lmagan. Ge-netik tadqiqotlar natijalaridan ma’lum bo‘ldiki, odamning eng qa-dimgi umumiy ajdodlaridan 12 mln yil oldin orangutanglar, 10 mln yil oldin gorillalar, 6,5 mln yil oldin shimpanzelar ajralib chiq-qan. Demak, odamning maymunlar bilan umumiy ajdodi borligi va birligiga hech qanday shubha yo‘q: buni odam va odamsimon maymunlar
genlarining mos kelishi (o‘xshashligi) ham tasdiqlaydi [147; 148].
Tirik tabiatdagi barcha populyasiyalar kabi odam populyasiyasi ham adaptatsiya jarayonlari orqali o‘ziga xos biologik evolyusiyani boshdan kechirgan. Masalan, arogenez – odam organizmini aromorfozga olib keladigan yirik o‘zgarishlar jarayoni, ya’ni aromorfozlar (o‘pka – na-fas olish, qon aylanish va ovqat hazm qilish a’zolari, asab tizimi – bosh miyaning jadal rivojlanishi va murakkablashuvi; bolani ona su-ti bilan boqish; doimiy tana harorati va sh.k.) vujudga kelgan; idio-adaptatsiya – odam organizmida yashash sharoitiga moslashishga yordam beruvchi xususiy o‘zgarishlar (himoya rangi, mimikriya va sh.k.) paydo bo‘lgan; epimorfoz – odam organizmining atrof-muhit sharoitlari ustidan hukmronlik qilishga moslashishi, biologik evolyusiyadan ij-timoiy evolyusiyaga o‘tilishi sodir bo‘lgan [292].
Dastlabki odamdan tortib to hozirgi odamgacha bo‘lgan evolyusiya yo‘li o‘ta murakkab bo‘lib, uch bosqichni (guruhni) o‘z ichiga oladi:

• 
  arxantroplar – eng qadimgi odamlar;
  
• 
  paleoantroplar – qadimgi odamlar;
  
• 
  neoantroplar – hozirgi odamlar.