Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1980-2010-cu illərdə xammalın, kənd təsərrüfatı məhsullarının və tropik bitkilərin əsas növləri üzrə bazar qiymətlərinin illik indeksi
inkişaf etməkdə olan ölkələrin əsas ixrac malları üzrə qiymətlər indeksinin tədricən aşağı düşməsi meyli bu göstəricinin 1990-cı illərin ortasında zirvə həddinə çatmasından sonra başlamışdır. 2002-2003-cü illərdə malların böyük əksəriyyətinin qiyməti əsasən dünyada iqtisadi fəallığın zəifləməsi nəticəsində aşağı düşmüşdür. Qeyri-yanacaq mallarının qiymətləri metal və faydalı qazıntılar kimi mal qrupları üzrə əhəmiyyətli tərəddüdlərin baş verməsi ilə, ildə orta hesabla 2% ucuzlaşırdı. Artım, enerji daşıyıcılarının qiymətinin bahalaşması, habelə Avropa İttifaqının iqtisadiyyatında canlanmanın təsiri nəticəsində 2004-cü ilin əvvəlindən səciyyəvi hala çevrilmişdir (cədvəl 12.2). 12.2-ci cədvəldə verilən məlumatlar təhlil edilərkən nəzərə alınmalıdır ki, 1980-2009-cu illərdə xammalın əsas növlərinin qiymətinin dinamikası həmin uzun dövr ərzində dünya üzrə işgüzarlıq mərhələsinin dinamikası ilə heç də həmişə həmahəng olmamışdır və bunu yuxarıda qeyd etmişdik. Burada bir neçə xüsusiyyəti fərqləndinnək olar: bir sıra hallarda idxal qiymətlərinin ucuzlaşması böhranlı enmədən əvvəl baş vermiş, lakin əksər vəziyyətlərdə bu ucuzlaşma müvafiq enməni müşayiət etməmişdir. Belə ki, 1990-1999-cu illər dünya iqtisadiyyatının kifayət qədər sürətli inkişafı fonunda qiymət dinamikasının ləng yüksəlməsi dövrü olmuş, xammalın idxalında artım meyillərinin yaranmasına imkan vennişdir. Amma sənaye xammalının qiymətlərinin bahalaşması cüzi olmuşdur. Beləliklə, qiymətlərin dinamikasında yeni yüksəliş meyli yalnız XXI əsrdə, qiymət mexanizmi balansı neoliberalizmin zərbələri altında ciddi surətdə pozulduqda yaranmışdır. Bununla yanaşı, bir sıra amillərin təsiri nəticəsində (ABŞ və Çinin artan iqtisadiyyatının xammala, o cümlədən enerji resurslarının bütün növlərinə tələbatının getdikcə çoxalması) enerji daşıyıcılarının qiymətləri sürətlə artmaqda davam edirdi. Başqa özəllik bundadır ki, adətən qiymətlərdəki sıçrayış əvvəlcə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə baş verir və enerji daşıyıcılarının, xüsusilə də neftin qiymətlərinin də analoji surətdə bahalaşacağının müəyyən əlamətidir. Güman ki, dünya iqtisadiyyatının çox yüksək templərlə artımı (2000-ci ilin sonunadək, habelə 2001 və 2002-ci illərdən sonra) neftin qiymətinin fomıalaşması amilinə (OPEC-in hərəkətləri nəzərə alınmadan) çox güclü tərzdə təsir göstənnişdir. Neftin qiyməti hətta 2001-2002-ci illərdə dünya iqtisadiyyatında ciddi enmə dövründə baha olmuş və 2003-2004-cü illərdə heç bir təhlilçinin ehtimal etmədiyi halda 48-50 dollar səviyyəsinə qalxmış və 2008-ci ilin iyulunadək 303
artmaqda davam edərək, barrelə görə təqribən 150 ABŞ dollarına çatmışdır. Böhran dövründə, 2008-ci ilin payızında qiymət 50 dollaradək düşsə də, bu hal uzun müddət davam etməmiş, barrelə görə 100 dollardan yüksək səviyyədə bərqərar olmuşdur. Cədvəl 12.2 1980-2010-cu illərdə xammalın, kənd təsərrüfatı məhsullarının və tropik bitkilərin əsas növləri üzrə bazar qiymətlərinin illik indeksi Xammalın (məhsulun) növü (1990-cı il 100% götürülür)
1980 1995
2000
2002
2003
2005
2008
2009
2010
Bütün xammal (məhsul) növləri
130,8 111,3
81,1
77,0
82,5
89,5
129
98
103
Ərzağın bütün növləri
160,5 115,8
82,9
82,5
86,4
92,5
125
110
45
Qida məhsulları və tropik bitkilər
160,8
112,0
81,8
80,1
85,2
86,4
118
95
99
Ərzaq 155,2
105,2
79,3
79,8
83,4
85,7
127
110
115
Buğda
128,7
130,7
87,1
110,7
68,5
70,2
95
90
93 Qarğıdalı
-
115,2
80,7 89,6
58,2
64,3
91
94
90 Düyü
151,0
112,0
71,0
66,7
85,6
87,5
115
92
85
Şəkər 228,4
105,8
65,2
54,9
102,1
103,1
140
135
130
Mal əti
190,0
74,9
76,1
83,4
151,4
156,2
160
175
170
Banan
72,1
84,7
80,9
101,5
93,4
95,8
120
105
101
istiot
115,7
211,4
242,2
128,5
83,5
92,4
105
35
93
Balıq 122,4
120,1
100,2
147,0
75,3
82,5
120
40
105
Soya paxlası 120,9
98,5
93,4
89,4
140,2
143,2
160
147
155
Tropik bitkilər
191,0
149,3
95,4
81,4
116,5
11,4
132
115
125
Qəhvə
185,2
164,0
106,3
67,6
112,5
117,9
128
119
125
Kakao
204,7
112,7
69,8
139,8
88,5
81,3
110
105
110
Çay
109,2
80,1
126,2
112,5
116,5
121,4
130
170
155
Tərəvəz, yağlı bitkilər
157,8 159,9
96,0
110,8
112,5
117,9
135
127
122
Soya paxlası
120,1
105,1
85,8
86,2
88,5
91,6
115
105
110
Soya yağı
133,7
139,7
75,6
101,5
112,4
117,8
127
117
124
Günəbaxan yağı
129,3
141,7
80,1
121,4
126,5
130,2
155
128
134
Yerfındığı yağı
89,1
102,8
74,1
71,3
74,5
77,4
104
82
56
Hind qozunun ləpəsi
196,4 190,1
132,1
115,4
121,4
128,5
141
128
131
Kokos yağı
200,4
199,0
133,8
125,1
130,4
135,4
152
139
141
Palma yağı
217,3
202,9
132,8
124,5
129,2
133,6
156
34
146
Kənd təsərrüfatı xammalı və materialları
96,4
113,4
74,8
68,1
71,2
76,4
99
94
86 304 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|