Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəsil 23 ÜMUMDÜNYA TİCARƏT TƏŞKİLATI (ÜTT) VƏ ƏLAQƏDAR TƏŞKİLATLAR 23.1.
- GATT çərçivəsində təşkil olunan beynəlxalq ticarət danışıqlarının raundları.
- Dohada (Qətər)
Fəsil 23 ÜMUMDÜNYA TİCARƏT TƏŞKİLATI (ÜTT) VƏ ƏLAQƏDAR TƏŞKİLATLAR 23.1. Tariflər və Ticarət üzrə Baş Saziş Təşkilatı (GATT) Beynəlxalq ticarətin tənzimlənməsində 1947-ci ildən 1994-cü ilədək qüvvədə olmuş Tariflər və Ticarət üzrə Baş Saziş
(GATT - The General Agreement on Tariffs and Trade) mühüm rol oynamış və sonradan onu Ümumdünya Ticarət Təşkilatı (ÜTT) (WTO - World Trade Organization) əvəz etmişdir. Dünya ölkələrinin əksəriyyəti GATT üzvü olmuşdu: 2005-ci ildə burada 160 ölkə müxtəlif səviyyədə iştirak edirdi. Dünya ticarətinin 4/5 hissəsindən çoxu bu beynəlxalq təşkilatın fəaliyyət dairəsinə daxildir. GATT İkinci Dünya müharibəsindən sonra, beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlıq sahəsində müxtəlif çoxtərəfli təşkilatların, o cümlədən DB və BVF kimi Bretton-Vuds idarələrinin meydana çıxdığı dövrdə müvəqqəti əsasda yaradılmışdı. Əvvəlcə, GATT-ın iştirakçısı olan 23 dövlət Birləşmiş Millətlər Təşkilatının ixtisaslaşmış idarəsi kimi düşünülmüş Beynəlxalq Ticarət Təşkilatının nizamnaməsinin tərtib olunmasında iştirak edən 50 dövlət sırasına daxil idi. Nizamnamədə dünya ticarətini tənzimləyən müddəalarla yanaşı məşğulluğa, xammal
haqqında sazişlərə, işgüzar fəaliyyətin məhdudlaşdırılması, beynəlxalq investisiyalar və xidmətlər və s. aid olan qaydaların toplusundan ibarət olmalı idi. GATT çərçivəsində keçirilən danışıqların birinci raundunun nəticəsində beynəlxalq statuslu, dünya ticarətinin 'A hissəsini (1940-cı illərin sonunda 10 milyard dollar) əhatə edən 45 000 tarif qaydası nizama salındı. Bu ticarət qaydaları Tariflər və Ticarət haqqında Baş Saziş adını aldı və 1948-ci ilin yanvarından qüvvəyə mindi. 1960-cı illərin ortasınadək GATT üzvlərinin ys hissəsi iqtisadi inkişafın müxtəlif mərhələlərində idi və inkişaf etməkdə olan ölkələrin bu təşkilata tam hüquqlu üzv qismində birləşmək səyləri aydın görünürdü. Çətin keçən danışıqlardan sonra 1965-ci ildə Baş Sazişə inkişaf etmiş dövlətlər tərəfindən inkişaf etməkdə olan ölkələrə göstərilən yardımı GATT-ın sessiyasının Qətnaməsində «şüurlu və məqsədyönlü səylər» kimi qiymətləndirən yeni 714
müddəalar əlavə olunmuşdu. 1979-cu ildə «Ümumi preferensiyalar sistemi haqqında rejim haqqında» qəbul edilən qərara əsasən inkişaf etməkdə olan ölkələr GATT-da hökmran mövqe tutan keçmiş metropoliyalarına müəyyən dərəcədə «bağlanılmaqla», dünya ticarət sisteminin daimi hüquqi amili kimi tanınmışdır.
hazırlanması və keçirilməsi üçün şərait yaratmaq; tariflərin azaldılması və qeyri-tarif maneələrinin mülayimləşdirilməsi üzrə çoxtərəfli müqavilələrin bağlanması üçün raundların yaxud turların, danışıqların (aparıldığı yerin adma görə) keçirmək. Müqavilələrin şərtlərinə əsasən, ölkələr konkret dövr ərzində tarif dərəcələrinin aşağı salınması barədə razılaşma əldə edə bilər. Amma endirilmə dərəcəsinin müqavilənin bütün iştirakçıları üçün eyni olması vacib deyil. Danışıqlar aparılan malların çeşidi böyük olduğundan, onların hər biri üzrə ayrılıqda danışıq aparılması çox çətin, ayrılıqda götürülən mal üzrə hər bir ölkə ilə razılaşma əldə edilməsi isə, qeyri-mümkündür. Buna görə də ölkələr danışıqlara xarici ticarətlərində güzəşt tətbiq oluna bilinəcək malları təqdim edir. Danışıqlar nəticəsində gömrük tariflərinin azaldılması təcrübəsi ölkələrin öz aralarında mal mübadiləsini sərbəstləşdirməyə meyil göstərməsini, maneə olan gömrük tariflərinin isə çox çətin və qarşılıqlı güzəştlər tələb edən danışıqlar yolu ilə aradan qaldırıldığını göstərir. GATT-m fəaliyyətinin əsas mərhələləri, adətən danışıqların və razılaşmaların ticarət raundları adlanan iri mərhələləri ilə əlaqələndirilir. GATT-ın birinci, Cenevrə raundu 1947-ci ildə keçirilmişdir. Növbəti raundlar bunlardır: •
Anessi (Annecy), Yuxarı Savoya, Fransa raundu (1947); •
Torki (Torquay), Böyük Britaniya raundu (1950-1951); •
Dillon raundu (Dillon Round) (1961); •
Kennedi raundu (1964); •
Tokio raundu (1976-1979) •
Uruqvay raundu (1991-1996); •
Doha, Qətər raundu (2001-ci ildən indiyədək). Danışıqların hər bir raundu və GATT, 1995-ci ildən isə ÜTT çərçivəsində qəbul olunan qərarlar dünya ticarəti üçün mühüm əhəmiyyət kəsb etmiş, qlobal ticarət siyasətinin formalaşmasına güclü təsir göstərmiş və burada 715 GATT-ÜTT mər-kəzi həlqə olmuşdur.' Danışıqların yeni raundu 2001-ci ildə ÜTT üzvü olan ölkələrin ticarət nazirlərinin Dohada (Qətər) keçirilən Beynəlxalq konfransından başlandı. Əvvəl keçirilən ticarət raundlarının əksəriyyətində tariflərin aşağı salınması məsələsi müzakirə olunurdusa, sonuncu raundlarda Ticarət və Tariflər haqqında Baş Sazişin özünün maddələrinə yenidən baxılması yaxud genişləndirilməsi prosesi başlandı. Kennedi raundu GATT-da yeni anti- dempinq müqaviləsi barədə razılaşma əldə olunması ilə bitdi. 1979-cu ilin noyabrında Tokio raundundakı danışıqlar başa çatdıqdan sonra tarif güzəştləri zərfi, habelə qeyri-tarif tədbirləri və GATT-m hüquqi çərçivəsinin təkmilləşdirilməsi barədə bir sıra yeni müqavilələr bağlandı. Tariflərin ixtisarı nəticəsində, dünyanın ən böyük 9 sənaye bazarında hazır məhsullar üzrə orta çəkili tarif (orta tarifin faktiki ticarət axınlarına nisbətdə dəyişməsi) 7%-dən 4,7%-dək, başqa sözlə, 34% aşağı düşdü. Müqayisə üçün: 1940-cı illərin • 2
sonunda GATT yaradılarkən gömrük rüsumlarının orta səviyyəsi 40% ıdı. Tokio raundunun danışıqlarında GATT çərçivəsində mürəkkəb qeyri- tarif maneələrinin, xüsusilə də göstərilən 5 konkret sahədə aradan qaldırılmasına xüsusi diqqət yetirilmişdi: •
•
dövlət satınalmaları; •
subsidiyalar və kompensasiya rüsumları; •
lisenziyalaşdımıa; •
gömrük qiymətləndirilməsi. Tokio raundunun iştirakçıları bu sahələrin hər birində GATT üzvü olan ölkələrin Davranış Məcəlləsini qəbul etməyə razılıq vennişdir. Subsidiyalara və kompensasiya rüsumlarına aid olan Saziş yaxud «Davranış Məcəlləsi» daxili subsidiyaları başqa ölkələrə mənfi təsir göstənnəməsi şərti ilə, siyasətin yolverilən aləti qismində qəbul edir. Kənd təsərrüfatı məhsulları istisna edilməklə, ixracın subsidiyalaşdırılması qadağan olunur. Bu Saziş müəyyən ölkənin subsidiyaları nəticəsində öz firmalarının əsassız zərər çəkdiyini hesab edən dövlətin həmin ölkəyə qarşı kompensasiya rüsumunu tətbiq etməsinə yol verir. ^ United Nations Conference on Trade and Development. Trade and Development Report. 2003. UN.N.Y., Geneva, 2003. P. 47. ^ ГАТТ: структура и деятельность. Женева, 1992; Wall Street Journal, 1989. July 21. P. A12. 716 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|