Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Transferlər problemi: xarici ticarət şəraitinə təsiri.
mərhələsinin (Doha raundu, Qətər, 2001) gedişində, beynəlxalq ticarət danışıqlarının bu yeni mərhələsinin başlanmasından on ildən çox keçdikdən sonra aşkar edilmişdir.
barədə ən təsirli təəssüratı müharibədən sonrakı bütün müddət ərzində ABŞ, Qərbi Avropa və Yaponiya arasında bu sahədə irəliləyişlərin təhlili yaradır. İkinci Dünya müharibəsinin sonuna yaxın bütün kapitalizm aləminin ÜDM-in təqribən 50%-i və ümumdünya ticarətinin 47%-i ABŞ-m payına düşürdüsə, 1990-cı ildə bu göstəricilər müvafiq olaraq 32 və 26 faizədək, 2004- cü ildə isə təqribən 30 və 23 faizədək azalmışdır. Ticarət şəraiti ABŞ üçün get- gedə pisləşirdi. Amma əslində bu proses həqiqətən də çox mürəkkəb və çox hallarda ölçülə bilməyən idi. Belə ki, istehsal miqyası hesabına qənaət amilinin, habelə yüksək səviyyədə beynəlxalq əmək bölgüsündən ümumi faydalanma nəzərə alınmaqla, ticarətdə gözəgörünən zərər (əgər bunu belə adlandırmaq mümkündürsə) başqa, o cümlədən gəlirlərin ölkələr arasında bölgüsü ilə əlaqədar’olan amillərin sayəsində kompensasiya olunur.
nəzəriyyəsində beynəlxalq transferlərin təsiri onların ticarət şəraitinə və bazar tələbinə (tələbin defomıasiyası) nüfuz etməsi baxımından öyrənilməyə başlamışdır. Tarixən transfer probleminin mənşəyi müharibələrin başa çatması, məğlub ölkənin kontribusiyalar ödəməyə vadar edilməsi (məsələn, 1871-ci ildə Fransa Prussiyaya alçaldıcı məğlubiyyətindən sonra kontribusiya ödəmiş. Birinci Dünya müharibəsindən sonra isə Antanta üzrə müttəfiqlər Almaniya üzərinə reparasiya qoymuşdu) ilə əlaqədar olmuşdur. Transferlərin başqa forması (gəlirlərin transferi) İkinci Dünya müharibəsindən sonra ABŞ tərəfindən müttəfiqlərə və məğlub edilmiş Almaniya və Yaponiyaya kömək göstərilməsidir. 1950-ci ildən etibarən, inkişaf etmiş ölkələr yoxsul ölkələrə və keçmiş müstəmləkələrinə müxtəlif növ iqtisadi və texniki yardımlar göstənnəyə başlamışdır. İqtisad elmi geri qaytarılmalı olduğuna görə xarici borcları transfer kimi nəzərdən keçiraıəsə də, qısamüddətli planda borcların alınması transferdən heç nə ilə fərqlənmir və onunla eyni olan təsir göstərir. Maraqlıdır ki, transfer probleminin özü iki görkəmli iqtisadçı - B.Olin ilə C.M.Keyns arasında baş venniş məşhur mübahisə zamanı aktuallaşmış, daha 154
dəqiq desək, yenidən meydana çıxmışdır. Bu mübahisənin predmeti Birinci Dünya müharibəsindən sonra Almaniyanın ödəyəcəyi reparasiyalar olmuşdur. İki məşhur alim reparasiyalarm alman iqtisadiyyatının inkişafına kömək edəcəyi (maneələr yaradacağı) barədə bir-birinə əks olan fikirdə idi'. Keyns keçirdiyi hərtərəfli tədqiqat nəticəsində sübut edirdi ki, alman iqtisadiyyatının inkişafına qoyulan məhdudiyyətlər Antanta müttəfiqləri tərəfindən Almaniyadan tələb edilən pul ödənişləri ilə bir araya sığmır. Bu ödənişləri yerinə yetimıək üçün Almaniya ixracı artınnalı və idxalın qabağını almalıdır. Buna yalnız ixrac mallarının qiymətlərini ucuzlaşdırmaqla nail olmaq mümkündür. Ticarət şəraitinin pisləşməsi və Almaniya üzərinə qoyulan məhdudiyyətlər reparasiyalarla birlikdə iqtisadi inkişaf üçün əlavə maneəyə çevrilirdi. Öz növbəsində, Olin sübut edirdi ki, Almaniya reparasiyalarm maliyyələşdirilməsi məqsədilə vergiləri artırdığına və bununla da xarici mallara tələbi ixtisar etdiyinə görə bu reparasiyalar onun ticarət şəraitini o qədər də mürəkkəbləşdirmir. Eyni zamanda reparasiyalarm ödənilməsi onları alan ölkələrdə vergilərin səviyyəsini aşağı salmağa imkan yaradır və bununla da xarici, 0 cümlədən alman mallarına tələbi genişləndirir. Olinin fikrincə, buna görə Almaniya öz idxalını azaltmaq və ixracını artırmaq imkanı qazanır, bu isə, onun ticarət şəraitini heç də pisləşdirmir. Müəj^ən müddətdən sonra qalib müttəfiqlər reparasiyaları yalnız Almaniyaya «bağışladığına» görə, mübahisənin predmeti olan alman reparasiyaları aktuallığını itirdi. Lakin problem qaldırılmışdır və iqtisadi nəzəriyyə ona mühüm əhəmiyyət verir. Fikirləşirəm ki, bu mübahisədə həmin konkret şəraitə və Almaniyanın iqtisadiyyatına uyğun olaraq, Keyns haqlı idi. Olin isə başqa məsələdə: alman reparasiyalarmm İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı 15 il ərzində Almaniyada yaranan ticarət şəraiti nöqteyi-nəzərindən təsirində haqlı oldu. Əvvəlki, «bağışlanılmış» reparasiyalardan fərqli olaraq. İkinci Dünya müharibəsində məğlubiyyətindən sonra Almaniya özü də reparasiyalarm əksər hissəsini SSRİ-yə göndərilən zavodlarla, avadanlıqla, dəzgahlarla ödəməyə məcbur oldu. Ancaq ABŞ-ın köməyi ilə alman iqtisadiyyatı tez bir zamanda, özü də yeni texnoloji baza əsasında (köhnəsi sökülərək başqa ölkələrə «transfer edilmişdi) yenidən quruldu. Bunun ^ Keynes G.M. The German Transfer Problem; Ohiin B. The German Transfer Problem ; A Discussions // Economic Journal. 1925. №39. P. 172-182. 155
nəticəsində ölkənin ticarət şəraiti sürətlə yaxşılaşdı və bu, ona dünya bazarında kütləvi əmtəə ekspansiyasına başlamaq imkanı verdi. Bu mübahisədə istifadə olunmuş bəzi anlayışları izah edək.
Donor-ölkənin özündə onun ixrac predmeti olan malların son istehlak həddinin transfer alan ölkə ilə müqayisədə yüksək olması səciyyəvidirsə və onun ticarət şəraitini pisləşdirirsə, transfer donor-ölkə üçün müflisləşdirici ola bilər. Bu meyil transferi alan ölkə ilə müqayisədə az olarsa, əksinə, donor-ölkənin ticarət şəraitini yaxşılaşdıracaqdır. Transferlərin və xarici yardımların ticarət şəraitinə təsiri ən müxtəlif planlı və mürəkkəb olduğuna, onların çoxsaylı daxili amillərlə toqquşmasının isə bir çox hallarda gözlənilməz effekt doğurduğuna görə, özlüyündə həm Keyns, həm də Olin haqlı idilər.
nisbətən idxalın həcminin artmasıdır. Müəyyən gəlirlər səviyyəsində ixracla idxal arasındakı fərq xalis ixracı yaxud ticarət balansını ifadə edir. Gəlirlər aşağı olduqda, idxala çəkilən xərclər ixrac xərclərindən az olduğuna görə, ixrac dəyərinin idxal dəyərini üstələməsi müşahidə ediləcəkdir. Gəlirlərin yüksək
olduğu şəraitdə isə idxal ixracdan çox olacaq və ticari kəsir yaranacaqdır. Ticari kəsir - malların idxalının onların ixracından çox olmasıdır. Bundan əlavə, ixrac dəyişmədiyi halda idxal çoxaldığına görə, gəlirlərin artması aktiv ticarət saldosunu azaldacaq, ticari kəsirin məbləğini isə yüksəldəcəkdir.
Ümumi qəbul olunmuş fikir bundan ibarətdir ki, idxal adamların işini əlindən alır. Buna görə də idxalı ixtisar etməklə, ölkə daxilində məşğulluq səviyyəsini artırmaq mümkündür. Bu nöqteyi-nəzər qismən düzgün olsa da, kifayət qədər təhlükəlidir. Onun düzgünlüyü bundadır ki, xaricdə deyil, ölkənin özündə istehsal olunmuş mallara sərf edilən istehlakçı xərclərinin artması, daxili tələbatın çoxalması və deməli,məhsul buraxılışının
və məşğulluq səviyyəsinin yüksəlməsi ilə nəticələnməlidir. Deməli, hər dəfə ölkədə işsizlik müşahidə edildikdə, biz məşğulluq səvijq/əsini istehsalı ölkədə mümkün olan malların idxalını məhdudlaşdmnaq yolu ilə yüksəldə bilərik. İdxalın məhdudlaşdırılmasmm ölkə daxilində məşğulluq səviyyəsinə müsbət təsir göstənnəsi barədə fikrin təhlükəsi isə bu cür ideyaların gerçəkliyə 156 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|