Книга переведена и издана заказу фонда поддержки по политики тюркоязычных государств
Yüklə 1,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Təbiətdə köksüz bircə ağac va ya bitkinin də olmadığı kimi, insan da öz əcdadları ilə görünməyən köklərlə bağlıdır.
- 10 alman, 10 ingilis və 10 fransız körpəni bir palatada yer- ləşdirib və ağızlarına əmzik veriblər. Əvvəlcə alman dilində
- Bu nədir Hər bir kəsin valideynləri, əcdadları var. Çoxdan bu dünyadan köçmüş əcdadlar və onların bu günkü
314 necə bitəcək, nəticə necə olacaq? Bunu bu gün bütün dünya diqqətlə izləyir. 13 may 2008-ci ildə Çingiz Aytmatov zəng etdi və bildirdi ki, oğlu Eldarla birlikdə Bişkekdən gəlib ki, onun “Əlvida Gülsarı” əsəri əsasında çəkilmiş eyni adlı bədii fi lmə musiqi yazan Kuat Şildebayevin yeni albomunun təqdimat mərasimində iştirak etsin. “Mümkün qədər tez gəl. Mən səni girişdə gözləyirəm”, - dedi. Mən cavab verdim ki, heç cür gələ bilmirəm, çünki, dünən yol qəzasında “Jalın” jurnalının əməkdaşı Jibek Bakirovanın qardaşı həlak olub və biz bütün kollektivlə ona başsağlığı verməyə gedirik. Bir qədər son- ra Aytmatov yenə zəng vurdu. “Muke, - dedi, - sən bir qədər sonra, ya da axşam gedə bilmərsən yasa? Xahiş edirəm... Həm də bir prob- lem var, danışmalıyıq”. Mən razılaşdım. “AlemArt” ictimai fondunun qarşısında Çingiz Torekuloviç, Eldar və daha bir neçə nəfər məni gözləyirdilər. İçəriyə daxil olduq. Mən bilirdim ki, Kuat Şildebayev “Mustafa Çokay”, “Otrarın süqutu”, “Stalinə hədiyyə”, “Uljan” və “Əlvida Gülsarı” fi lm- lərinə musiqi yazmış istedadlı bəstəkardır. O, həm də Aytmatovun “Manqurt haqqında əfsanə” romanının motivləri əsasında rok mu- siqi də yazmışdı. Bu dəfə “AlemArt” ictimai fondunun dəstəyi ilə bəstəkarın “Adam”, “Emşan”, “ProtoAdam” və bəzi başqa əsərlərindən ibarət olan üç albomun təqdimatı nəzərdə tutulmuşdu. Çıxış edənlərin hamısı qazaxlar idi, amma Bolat Atabayevdən başqa hamısı dövlət dilimizə necə ikrah hissi ilə yanaşdıqlarını göstərdilər. Mən elə təzəcə bununla bağlı narazılığımı bildirməyə başlamışdım ki, mənim öz dilinə hörmət etməyən kosmopolitlərə münasibətimi yaxşı bulən Aytmatov dedi: - Deyəsən albomla bu tanışlıq uzun çəkəcək. Bəlkə çıxaq küçədə bir az danışaq? Çıxışa doğru getdik. Heç kim demədiki: “Hara gedirsiniz?” Sakitcə girişin qarşısındakı meydançada gəzişməyə başladıq. - Muxtar, - bir az sonra Aytmatov dedi, - sənin Türkiyədə can- lı yayımda “doğma dildə danışmamaq və düşünməməyin zərəri” 315 barədə dediklərin məni də dərindən düşünməyə vadar edib. İndi də səni əsəbiləşdirdi ki, qazaxlar bir yerə toplaşıb, amma heç biri öz doğma dilində danışmır. Əlbəttə, mən səni busu düşürəm. Amma, niyə sənin qaldırdığın problem müstəqillik əldə edilən kimi, ya da heç olmasa on il bundan əvvəl qaldırılmamışdı? Ən acınacaqlısı isə budur ki, Orta Asiyanın görkəmli elm və ədəbiyyat xadimləri, lap elə sizin klassiklər Muxtar Auezov, Sabit Mukanov, Qapit Musrepov da belə ağlabatan təklifl ərlə çıxış etməyiblər. Axı o vaxt insanlar daha tez ayılardılar. İndi, iş işdən keçəndən sonra sən bu məsələni qab- ardırsan. - Hə, amma bunun arxasında axı simasızlaşdırma, milliyyətdən məhrum etmə, ruslaşdırma siyasəti durur, və siz bunu yaxşı bilir- siniz, - mən dedim. Başqa xalqları bizim ədəbiyyatımızla tanış etmə işində rus dilinin böyük xidmətləri olub. Siz axı qırğız dlində gözəl yazırdınız, sonradan rus dilində yazdığınız əsərləriniz isə dünya tərəfi ndən qəbul edildi. Əlbəttə, məsələnin bu yaxşı tərəfi ni də biz qətiyyən untmamalıyıq. Amma, əgər əsrlərdən-əsrlərə və bu gün də qırğız dili, qazax dili sıxışdırılırsa buna necə əhəmiyyət verməmək olar? Bizim buna haqqımız varmı? Doğma dilimizə hörmət etməmək, ona qarşı biganə olmaq doğma anamızdan üz çevirməyə bərabər dey- ilmi? Doğma dildə danışmamaq və düşünməmək – bu sizin də indi dediyiniz kimi özümüzə təhqirdir. Amma, bunu hətta, sizin adlarını çəkdiyiniz klassiklərimiz də dərindən dərk etmirdilər. Auezov da, Mukanov da, Musrepov da, Mustafi n də, Tajibayev də, Esenberlin də öz uşaqlarına rus dilində təhsil veriblər. Öz milli adət-ənənələrindən, xalqının yaşam tərzindən ayrı düşən bu uşaqların çoxu nəinki, öz atalarının yazdıqları kitabları doğma dildə oxumayıblar, hətta başqa dillərin maraqlarını müdafi ə edib, başqalarının xeyri üçün çalışıblar. Bəziləri isə milli adətlərə görə öz rəhmətə gedən valideynlərinə du- alar oxumaqdansa, başqa dini qəbul ediblər. - Sənin bu dediklərinlə razılaşmamaq mümkün deyil. Amma, siyasət belə idi. Əgər rus dilində təhsil almırdınsa, rus dilini mükəm- məl bilmirdinsə, sən nəinki, böyük karyera qurmurdun, heç adi xid- 316 mətçi də işləyə bilmirdin, - Aytmatov dedi və fi krə getdi. – Sənin indi qaldırdığın bu problemlər isə nə gizlədək, heç kimin ağlına gəlmirdi. Bir neçə ölkənin qabaqcıl şəxsləri sənin şeirlərdən ibarət “Köksü- zləşmə təhlükəsi konsepsiyası” traktatını həvəslə dəstəkləyiblər. Berlində Fridrix Xitser bir qrup alman aliminin qarşısında sənin bu konsepsiyanı yeni mövqelərdən şərh edib. Sən isə bir daha mənim üçün “Doğma dildə danışmamaq və düşünməməyin zərəri”-ni izah et. Qismət olsa, istəyirəm sənə dəstək vermək üçün bu barədə bir məqalə yazım. Mən fi krimi toplayaraq, məsələnin məğzini Aytmatova izah etməyə başladım. Oxuculara hər şeyin aydın olması üçün müasir dövrümüzün mənəviyyat problemlərinə həsr olunmuş “Doğma dildə danışmamaq və düşünməməyin zərəri və kosmopolit axınla qarşısı kəsilən dillərin taleyi” adlı traktatdan bir hissəni təqdim edirəm: “Təbiətdə köksüz bircə ağac va ya bitkinin də olmadığı kimi, insan da öz əcdadları ilə görünməyən köklərlə bağlıdır. Alman alimləri belə bir eksperiment keçiriblər. Doğulandan dərhal sonra hələ bircə söz də eşitməmiş 10 alman, 10 ingilis və 10 fransız körpəni bir palatada yer- ləşdirib və ağızlarına əmzik veriblər. Əvvəlcə alman dilində danışaraq xoş sözlər işlədib, həyatda yaxşı yol arzulayıblar. Bu vaxt ingilis və fransız körpələr deyilənlərə reaksiya ver- məyiblər. Alman uşaqlar isə canlanıb, üzlərində müsbət emosiyalar yaranıb və onlar həvəslə əmziklərini sormağa başlayıblar. Həmin sözlər ingilis, fransız dillərində səsləndi- riləndə isə bu millətdən olan körpələr alman uşaqların hərəkətlərini təkrarlayıb. Bu nədir? Hər bir kəsin valideynləri, əcdadları var. Çoxdan bu dünyadan köçmüş əcdadlar və onların bu günkü xələfl əri arasında fi kir-duyğuların informasiya-genetik ax- ını vasitəsilə gözə görünməyəm əlaqə yaranır. Əgər kimsə öz doğma dilində danışmağa, düşünməyə son qoyursa, bu əlaqə Yüklə 1,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|