Книга переведена и издана заказу фонда поддержки по политики тюркоязычных государств
ərzində əvvəlcə çar Rusiyası rejimi, sonra isə Sovet
Yüklə 1,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ən qəribəsi isə budur. Uzaq və yaxın tariximizdə doğma dilimizə, milli ruhumuza etinasız münasibəti ilə öz xalqına
- “Qazax dili ölüb. Əgər siz onu saxlamaq istəyirsinizsə, onda o, ya muzey eksponatı, ya da kommunikasiya dili ola bilər. Sonuncu
- “Qazax dili – qonaqlıq, mahnı və aytıs (deyişmə) dilidir. O, həmişə mətbəxlərdə olub, elə orada da qalacaq. Qurumuş ağaca
322 ərzində əvvəlcə çar Rusiyası rejimi, sonra isə Sovet İttifaqı totalitar sistemi tərəfi ndən həyata keçirilən millətin simasızlaşdırılması siyasətinin nəticələri hələ də aradan qaldırılmayıb. İndiyədək bu burulğandan çıxa bilməyən qazaxlar elə bir vəziyyətə gəlib çatıblar ki, onların təxminən 60 faizi bir-biri ilə nə küçədə, nə işdə, nə də ailəsində öz doğma dilində danışa bilmir. Məlumdur ki, hər bir millət üçün doğma dil həm də anadır, bu dili itirmək isə doğma anadan imtina etmək qədər faciəvidir. Anaya qarşı hörmətsizlik, etinasızlıq, ondan imtina edilməsi çox mənfi nəticələrə səbəb olur və alimlər bunu inkar etmirlər”. Ən qəribəsi isə budur. Uzaq və yaxın tariximizdə doğma dilimizə, milli ruhumuza etinasız münasibəti ilə öz xalqına çox bəlalar gətirən, açıq şəkildə bu iki böyük dəyərə qarşı çıx- an satqın qazaxlar olub. Əgər onların həyat yoluna nəzər sal- saq aydın olar ki, bu insanların hamısının sonu faciəvi olub. Bunu təsadüf hesab etmək düzgün deyil. - Bu adamların həyatının faciəvi sonluqla bitməsi, onları Al- lahın cəzalandırması barədə dediklərinin sübutları var? – Aytmatov soruşdu. - Oktyabr inqilabından sonra sovet hakimiyyətinin qurulduğu vaxtlarda Alibi Cangildin adlı bir fəal-ağsaqqal var imiş, - mən ded- im. – Bu adam rus qardaşlarımızın yanında özünü yaxşı eləmək və Sovet İttifaqının siyasətinə son dərəcə sadiq bir beynəlmiləlçi old- uğunu göstərmək üçün soyadını dəyişərək “Stepnov” edir. O, doğma dili və millətinə qarşı çıxmağı özü üçün adətə çevirir. Alixan Bo- keyxanov bu ağsaqqalın müsəlmanlıqdan xristian dininə keçdiyini də deyir. Doğma dilimizin tarixini öyrənən, “Dövlət dili” ictimai hərakatı ilə əməkdaşlıq edən tədqiqatçı-alimlər öz sözləri, əməlləri ilə xalqına böyük ziyan vuran və həyatları faciə ilə nəticələnən 323 qazaxların siyahısını tərtib edib. Öz xalqına “daş atan” insanların talelərini araşdırarkən biz heyrət doğuran faktlara rast gəldik. Daha iki misal. Toktasın Berkimbayev adlı bir fəlsəfə elmləri namizədinin yaxşı “iti qələmi” var idi. Həm də mənim yerlim idi – Otrar ray- onundan. Arada bir-birimizi qonaq çağırır və dərdləşirdik. Amma, sonra bu yerlim mənə xeyli ziyan vurdu. O, silsilə məqalələr yazaraq 1986-cı ilin dekabr üsyanını bacardığı qədər bəlağətlə tənqid edir, hadisələrin qurbanı olmuş Kayrat Rıskulbekov, Ləzzət Asanova və başqalarının xatərəsinə hörmətsizlik ifadə edirdi. Milli dirçəliş və doğma dilimizin qorunması kimi ümumxalq dəstəyi qazanmış id- eyanın qara qəpik qədər faydası olmadığını bildirirdi. Hakimiyyət- dəki rəhbərlərdən birinin sifarişi ilə yazılan bu məqalələr seriyası ardıcıl olaraq “Akikat” jurnalının 17 nömrəsində çıxdı. Toktasının bu əməli Dekabr üsyanının araşdırılması üzrə xüsusi komissiyanın hadisələrə yekun qiymət verərək öz işini yekunlaşdırmasından 10 il sonra həyata keçirildi. Çox az adamlar oldu ki, alimin bu əməlinə təəccüblənməsinlər. Bir dəfə Otrarda olanda məni müşayiət edən yoldaşlarım az qala zorla bir falçının yanına apardılar. Gələcəkdən danışan falçı dedi: “Sizin bir yerliniz hakimiyyətdən kiminsə fi tnəsi ilə çoxlu qan axıdılan mürəkkəb və müqəddəs hadisə barədə pis sö- zlər yazıb. O, həmin hadisələrin ölmüş və diri iştirakçıları tərəfi ndən lənətlənib. Aydın görürəm ki, o iki aydan sonra torpaq altında ola- caq”. Ən təəccüblüsü isə budur ki, qarının dedikləri düz çıxdı. Başqa bir misal kimi kosmopolit Nurbolat Masanov barədə danışım (Ayt- matovla söhbət zamanı mən dilimizin qatı düşməni olan Nurbolatın dediklərinin yalnız qısa məzmununu danışmışdım). Həyatdan çox tez köçən bizim bu qan qardaşımızın vaxtilə mətbuatda çap olunan və mənim “Dilsizləşdirmənin anatomiyası” kitabıma daxil etdiyim nitqi belə səslənirdi: “Qazax dili ölüb. Əgər siz onu saxlamaq istəyirsinizsə, onda o, ya muzey eksponatı, ya da kommunikasiya dili ola bilər. Sonuncu üçün dünyanın bütün biliklərini qazax dilinə tərcümə etmək lazım- 324 dır ki, bu da maliyyə baxımından mümkün deyil. Qazaxıstanın bu qədər pulu yoxdur. Nəticə belədir – xilas edilməsi mükün olmayan bir şeyi xilas etməyə çalışmaq lazım deyil”. Başqa kosmopolit soydaşımız bir az da irəli getmək istəyib: “Qazax dili – qonaqlıq, mahnı və aytıs (deyişmə) dilidir. O, həmişə mətbəxlərdə olub, elə orada da qalacaq. Qurumuş ağaca bayram çiçəkləri bağlamazlar. Orda matəm çələngi olmalıdır...” (Vladimir Nusipxanov. «İzvestiya-Qazaxıstan», 15 oktyabr 2002 il.). Bundan böyük dərd olarmı ki, mənəviyyatımıza tuşlanan daşı başqa millətlərin nümayəndələri yox, öz qazax-kosmopolitlərimiz atsınlar? Ötən il mətbuatda bir alimin fi kirlərini oxuyub çox təəc- cübləndim. Məlum olub ki, 110-150 il arası yaşayan uzunömürlülərin hamısı ancaq doğma dillərində düşünüb-danışırmışlar. Onların arasında kosmopolit olmayıb. – Şıke, bununla bağlı sizə bir sual vermək olar? – Ver. – Rus kimi doğulan, sonradan isə öz millətinin dilinə və ruhuna qarşı çıxış edən adam tanıyırsınızmı? – sakit tərzdə soruşdum. -Yox, belə bir rusun olması barədə heç nə eşitməmişəm. Həm də belə rusun başına ruslar özləri oyun açardılar. Belə mənəviyyatsız, əqidəsiz manqurtları təkcə Baltikyanı ölkələrdə yox, heç qonşu Öz- bəkistanda da tapmaq mümkün deyil, - o, gülümsədi. – Hakimi mütləqlər üçün milliyyətsizliyin və mənəviyyatsı- zlığın qürur mənbəyinə çevrildiyi Qazaxıstanda isə öz dilinə nifrət edən milyonlarla adam var, - mən kədərlə dedim. – Gəlin “millətçi” sözünün mənasını araşdıraq. – Adətən öz millətini başqalarından üstün tutanları millətçi ad- landırırılar, elə deyil? – Aytmatov soruşdu. (Bu suala cavab olaraq o gecə mən 1998-ci ildə Sankt-Peterbur- qda nəşr olunan “Rus dilinin böyük məna lüğəti”-ndə növbəti sətir- ləri oxudum: Yüklə 1,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|