7
Özün bilirsən ki, mən dükana pis mal qoymanam. Günbəgün satılır. Dünən dükan lap
boşalmışdı. Qalaya sifariş eləmişdim, qulbeçəniz bu malı təzə göndəribdir. Elə bu gün yığıb
doldurmuşam. (Qəlyanı verib əlin uzadır qədəkdən, şilədən tökür bəylərin qabağına.) Hacı
qadanızı alsın, hər nə qədər istəyirsiniz, seçin. Getdiyim kəbəyi-beytüllah haqqı, Qurana and
olsun, peyğəmbər haqqı, oğlum Bədəlin toyun görməyim, yalan deyirəmsə, tamam
Ağcabədidə bundan yaxşı qədək və çit heç kimdə tapmazsınız! Buların qumaşı özgə
qumaşdır. Müştəri macal vermir, göydə götürür. Sabah bura güzarınız düşsə, bunların birin də
dükanda görməzsiniz. Alın, aparın!
Əsgər bəy: Nəyimizə gərəkdir, Hacı? Zəhmət çəkib parçaları töküb-dağıtma!
Hacı Qara: (Təəccüb və məlal ilə) Necə nəyinizə gərəkdir? Bəs sövda eləməyəcəksiniz?
Bayram ağzıdır, yalavaşlıq istəməzsinizmi?
Əsgər bəy: Xeyir, Hacı, yalavaşlıq üçün gəlməmişik, bir ayrı mətləbimiz var.
Hacı Qara: Əgər nəqd pulunuz yox isə, mən yağ ilə də sövda edərəm. Bəşərti ki, xalis inək
yağı ola.
Heydər bəy: A kişi, yağ olsa, özümüz yeyərik: nə inək yağı
var və nə qoyun yağı.
Qulaq as,
görək Əsgər bəy nə deyir.
Hacı Qara: (qaşqabaq ilə) Allahı sevirsiniz, indi zəhmət çəkin, gedin, bir özgə vaxt
gələrsiniz, danışarıq! Müştərinin gələn zamanıdır, dükanın qabağın kəsməyiniz!
Əsgər bəy: Hacı, bir çox vacib iş vardır. Alış-veriş bir az sonra olsun. Axı, biz səni deyib
gəlmişik!
Hacı Qara: Vallah, indi macalım yoxdur. Sonra danışarıq. Hələ zəhmət çəkin, gedin!
Heydər bəy: A kişi, bizi qovmayacaqsan ki? Nə tövr adamsan!
Hacı Qara: A başına dönüm, mən ki qovmuram. Təvəqqə edirəm. Axı kasıb adamam, siz
mənim zərərimə razı gərək olmayasınız! İndiyədək siz gəlməsəydiniz, beş-on top çit, qədək
satmışdım.
Heydər bəy: Əsgər bəy əcəb adam yanına gətirdi bizi! Durun gedək, bundan fayda yoxdur!
Əsgər bəy: Heydər bəy, sən allah, sən dinmə! Hacı, incimə, bir qəlyan ver çəkək, bu saatda
gedərik.
Hacı Qara: Oğlum ölsün ki, dəxi kisədə tənbəki yoxdur. Elə axırı idi ki, silkələdim,
doldurdum. Xoş gəldiniz!
Əsgər bəy: Hacı,
doğru deyirmişlər ki, bir adamdan allah alsa, bəndə vermək ilə dövlət
olmaz. Mən ki, bilirəm sən Ağcabədidə üç aydır, üç top çit, qədək satmıyıbsan, dərya zərərin
vardır. Biz gəlmişik ki, on beş günün içində sənə yüz manat xeyir yetirək; çifayda bəxtin
işləmədi, xudahafiz!
Ayağa durub çevrilirlər getməyə.
Hacı Qara: Bura baxın görüm, nə deyirsiniz? Necə on beş günün içində yüz manat?
Əsgər bəy: Dəxi nə deyək? Sən ki, qulaq asmadın, bizi aşkara qovdun.
Hacı Qara: A kişi, nə vaxt mən sizi qovdum? Oturun, oturun aşağı, allahı sevirsiniz,
cəhənnəm olsun alış-veriş! Oturun aşağı! Mən bilmədim ki, siz inciyəcəksiniz, yoxsa yüz
tümən zərərə düşsəydim də, sizə heç deməzdim. Məndən bir kimsənə güldən ağır söz eşitdiyi
yoxdur!
Əsgər bəy: İndi ki belədir, baş üstə, oturaq, deyək ki, mətləb nədir.
Hamısı təzədən otururlar.
Hacı Qara: Di söyləyin görüm, Hacı qadanızı alsın, yüz manat xeyir hardan yetişəcək? Bu
xeyiri yetirən kimdir?
Əsgər bəy: Bu xeyri yetirən Heydər bəydir. (
İşarə edir Heydər bəyə.)
8
Hacı Qara: Hardan yetirəcək? Vay sənin qadan alım, Heydər bəy! Qəlyan doldurummu?
Ağrın mənə gəlsin!
Heydər bəy: Tənbəki yoxdur, nədən dolduracaqsan?
Hacı Qara: Torbada var. Sən təki qəlyan çək! (Tez əlin uzadıb torbadan tənbəki çıxarıb,
qəlyanı doldurub Heydər bəyə təvazö edir, üzün çevirir Əsgər bəyə.) Di söylə görüm, necə
yetirəcək?
Əsgər bəy: Hacı bu qədər mal ki, bura tökübsən, heç bir qazanc bundan varmı?
Hacı Qara: Nə bilim, varmı, yoxmu, sözünü de!
Əsgər bəy: Hacı, Heydər bəyin qoçaqlığını sən bilirsənmi?
Hacı Qara: Bəli, deyirlər ki, qoçaq adamdır!
Əsgər bəy: Hamı bilir ki, Qarabağda Heydər bəyin adı gələndə quş qorxusundan qanad salar!
Hacı Qara: Bu zəmanədə çox qoçaqlıqdan isə, ağrın alım, adamın cibi pul ilə dolu olsa
yaxşıdır.
Əsgər bəy: Qoçaqlıq da olmasa, pul olmaz. Hacı, sözümə qulaq as! İndi firəng malı
görürsənmi necə baha olub? Təbrizdə arşını bir abbasıya alınan çit burda altı şahıya satılır.
Girvənkəsi bir manata alınan çay burda manat yarıma göydə gedir, heç bilirsənmi bunun
səbəbi nədir?
Hacı Qara: Xeyir, bilmirəm!
Əsgər bəy: Səbəbi odur ki, qarabağlıların, erməni yasavullarının, gömrükxana qaravullarının
və kazakların qorxusundan quş quşluğu ilə Arazın o tayına səkə bilmir.
Hacı Qara: Yaxşı,
siz istəyirsiniz ki, quşdan da zirək olub Arazın o tayına səkəsiniz?
Əsgər bəy: Əlbəttə, bizim Araz aşığımızdandır, Kür topuğumuzdan! Heydər bəy ki, bizim
yanımızda ola, qaravul bizə nə eyliyə bilər!
Hacı Qara: Olan, qaravulları, yasavulları qırağa qoy, kazaklar olmasa, vallah, ayda iki yol
Təbrizə gedib qayıdaram! Qaravul, yasavul mənə nə eliyəcək? Mən allahın lütfü ilə yalqız
oların iyirmisinin öhdəsindən gələrəm. Ancaq rus adı gələndə bağrım yarılır. Oların qılınc-
tüfəngi o qədər məni qorxutmur ki, silisti, apar-gətiri canıma vəlvələ salır. Doğrusu,
kazaklardan çox xəta var!
Əsgər bəy: Eh, biz əlli yolun bilirik, kazakları alladıb elə yerdən keçərik ki, izimizi-tozumuzu
görməzlər.
Hacı Qara: Bəs indi mənim yanıma gəlməkdən qərəziniz nədir?
Əsgər bəy: Qərəzimiz odur ki, milçək gözünə qona-qona sən burda nə qazanacaqsan? Dur,
çoxlu pul götür, bizə də ver, özün də saxla, gedək. Bizim alış-verişdən başımız çıxmaz.
Təbrizdə sən bizə də, özünə də xirid ələ. Biz də səni sağ-salamat malın ilə gətirək bura
çıxardaq. On beş günə yüz qızıla əlli qızıl qazanc olur. Bizə verdiyin pulun qazancın bizə ver,
öz pulunun qazancın özün götür.
Hacı Qara: Yaxşı, sizə verdiyim pulun faydası necə olsun?
Əsgər bəy: Axı, faydasının əvəzinə biz də sənə yaxşılıq edirik; səni quldurdan ötürürük,
qazanc yetiririk, dəxi artıq nə istəyirsən? On beş günə bizdən puluna fadla istəmək sənə ayıb
deyilmi? Bizsiz ki, sən nə gedə bilərsən, nə mal gətirə bilərsən!
Hacı Qara: Niyə gedə bilmirəm? İstəsəm bu gün gedərəm. Heç kəs də məndən bir çöp ala
bilməz! Mən özüm neçə yol quldura rast gəlmişəm, dava eləmişəm.
Əsgər bəy: A canım, yüz əjdaha olasan, bu yola yalqız gedib gələ bilməzsən! Biz ki, sənin
rəşidliyini danmırıq.
Hacı Qara: Doğrusu, mən faydasız pul verməyə öyrənməmişəm. Əgər pulumun faydasın
çıxarsanız, sözünüzə qulaq asaram.
Əsgər bəy: Adama yüz qızıl versən, on beş günə nə qədər fayda istəyəçəksən?
Hacı Qara: Beş qızıl yüz qızıla fayda götürrəm. Artıq hər nə qazansanız sizin olsun.
Əsgər bəy: (
Heydər bəyə, Səfər bəyə üzün çevirib) Yoldaşlar, nə deyirsiniz, razısınızmı?
Heydər bəy və Səfər bəy: Dəxi nə eyliyək, razıyıq!