Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
186 komponentləri sutka və tropik ildir. Günəş (tropik) ilinin uzunluğu 365, 25 gün qəbul edilirdi. Daha dəqiq desək, 365 gün 6 saat idi. Bu da 12,4 ay (12 ay, 12 gün) təşkil edirdi ki bir neçə ildən bir Ay ilinə 3 ay da əlavə olunurdu. Bu əməliyyatı aparmaqda məqsəd Ay təqvimi ilini Günəş ilinə yaxınlaşdırmaq idi. Bununla da, Ay-Günəş təqvimi yaradılmışdır. Ay-Günəş təqvimini Babilistandan başqa, Çin, Yunanıstan, Roma və başqa qədim ölkələrdə də tətbiq etmişlər. Bu günün özündə belə, bir çox ölkələrdə hələ də Ay- Günəş təqvimindən istifadə olunur. Açıq-aydın görünür ki, haqqında söhbət açdığımız hər iki təq- vim sistemi – Ay və Ay-Günəş sistemi qüsurlardan xali deyildir. Həmin təqvimlərdə günlər (tarix) və dini bayramlar fəsil və möv- sümlərdə yerlərini dəyişirdi. Bu nöqsanlar Günəşin ekliptika dairəsi üzrə hərəkəti və dövrləri əsasında hazırlanmış təqvimlərin, daha doğrusu, Günəş təqvimlərini meydana gətirmişdir. Vaxtın Günəşin hərəkəti ilə hesablanması eramızdan hələ dörd min əvvəl qədim Misirdə yaradıldığı ehtimal olunur. Günəş təqvimi daha mükəmməl və geniş yayılmış bir təqvimdir. Qeyd edildiyi kimi, Günəş ilinin uzunluğu 365 gün qəbul edilmişdir. İl 12 aydan, hər ay isə 30 gündən ibarət olmuşdur. Yerdə qalan 5 gün isə ilin sonuna əlavə olunmuşdu (66). Yerin Günəş ətrafında illik qət etdiyi məsafə orbit üzrə 940 mln. km-dir. Bu məsafəni Yer saatda 107 min km və yaxud 29, 8 km/san sürəti ilə qət edir. Yerin Günəş ətrafında tam dövr etməsi 365 sutka 5 saat 48 dəqiqə 46 saniyəyə başa gəlir. Bu müddət il adlanır. Yer kürəsi öz oxu ətrafında tam hərəkətini 24 saata (daha dəqiqi 23 saat 56 dəqiqə 48 saniyə) başa vurur. Yerin öz oxu ətrafında tam fırlanmasına bir sutka (gecə- gündüz) deyilir. Yerin fırlanması nəticəsində gecə ilə gündüz növbələşir və vaxt vahidi yaranır. Bu harmoniyanın sayəsində Yer səthində işıq-isti və soyuğun dəyişməsi – atmosfer sirkulyasiyası yaranır. Bununla 187 bərabər, Yerin saat qurşaqlarını ayırmaq, vaxtı dəqiq hesablamaq mümkün olur. Yer öz oxu ətrafında qərbdən şərqə doğru hərəkət edir. Elə bu səbəbdən də Günəş şüaları yer üzünü şərqdən qərbə doğru meridianlar üzrə işıqlandırır. Hər bir meridian xətti üzərində yerləşən ərazilər eyni vaxt ərzində Günəş işığına qərq olur. Coğrafi enliyindən asılı olmayaraq, coğrafi uzunluqları eyni olan bütün coğrafi məkanlarda vaxt fərqlənmir. Bu, yerli vaxt adlandırılır. Yerin Günəş ətrafında fırlanması nəticəsində fəsillərin yaran- ması da astronomik elmi əsaslarla sübuta yetirilmişdir. Sırf Novruz mövzusu ilə bağlı olduğuna görə elə ilin başlanğıc günü olan 21 martdan başlayaq. Aydındır ki, 21 martda Günəş qütblərdən eyni məsafədə yerləşən ekvator xətti üzərində zenitdə olur. Günəşin bu mövqeyi nəticəsində onun şüaları Yer kürəsinin şimal və cənub yarımkürələrini eyni vaxtda bərabər işıqlandırır və qızdırır. Bu vaxt gecə ilə gündüz bərabərləşir. Martın 21-nə yaz gecə-gündüz bərabərliyi deyilir. Martın 21-dən Yer kürəsi də elə bir mövqe tutur ki, Günəş tədricən şimal yarımkürəsinin üzərinə doğru meyillənir. Bu zaman şimal yarımkürəsində gündüzün uzunluğu tədricən artır, temperatur yüksəlir. Bu astronomik hadisəyə görə 21 mart şimal yarımkürəsində yaz fəslinin başlanğıc günü hesab olunur. Bir çox Şərq ölkələrində martın 21-i yeni ilin başlanması kimi qeyd olunur. Üç aydan sonra 22 iyunda Günəş ekvatordan 23° 27`şimal enliyi (paraleli) üzərində zenitdə olur. İyunun 22-si şimal yarımkürəsində ən uzun gün və ən qısa gecə olur. Ona görə də 22 iyuna yay gündönümü deyilir. 22 iyun şimal yarımkürəsində yay, cənub yarımkürəsində isə qış fəslinin başlandığı gündür. Bu müddətdə Yerin şimal yarımkürəsində 4, 6 dəfə istilik artır. Sentyabrın 23-də yenidən Yer kürəsi fəzada elə bir mövqedə olur ki, Günəş şüaları ekvator xəttinin üzərində zenitdə olur. Ötən vaxt müddətində şimal yarımkürəsində günün uzunluğu tədricən qısalır, gecənin uzunluğu artır, istilik artır. Bu dəyişikliyin nəticəsidir ki, 23 sentyabr şimal yarımkürəsi üçün payız, cənub yarımkürəsi üçün isə yaz fəslinin başlanması günüdür. 188 23 sentyabrda Günəş 21 martda olduğu kimi, Yerin şimal və cənub yarımkürələrini bərabər səviyyədə isidir və işıqlandırır. Bununla yanaşı, sutka ərzində gecə və gündüzün uzunluğu tam bərabər olur. Elə bu kainat hadisəsinə görə 23 sentyabra payız gecə-gündüz bərabərliyi deyilir. Günəşin şimal və cənub yarımkü- rəsində olduğu müddətlərdə gecə ilə gündüzün uzunluqlarında müəyyən vaxt fərqləri nəzərə çarpdığı halda, Günəş ekvator xətti üzərində, zenitdə olduğu zamanda (21 mart və 23 sentyabr) gecə ilə gündüz arasında heç bir fərq müşahidə olunmur. Elə yaz və payız gecə-gündüz bərabərliyi məfhumu da bununla bağlı yaranmışdır. 23 sentyabrdan başlayaraq Günəş cənub yarımkürəsi üzərinə keçməklə üç aydan sonra, yəni 22 dekabrda 23,5° cənub enliyinə çatır. Bu vaxt şimal yarımkürəsində qış, cənub yarımkürəsində isə yay fəsli başlayır. Bu zaman yerin cənub qütb sahəsi Günəşə daha çox meyillənmiş olur. Günəşin cənub yarımkürəsi üzərində 23,5° cənub paralelində, zenitdə olduğu 22 dekabra qış gündönümü deyilir. Günəş 22 dekabrda, 23.5° cənub enliyindən ekvatora doğru dönərək üç aydan sonra, yəni 21 martda yenidən ekvator xətti üzərində, zenitdə olur. Bununla da, yenidən şimal yarımkürəsində bir daha yaz fəsli başlanır. Yerin Günəş ətrafında hərəkəti ilə əlaqədar olaraq fəsillərin əmələ gəlməsi və növbələşməsi dövrü bir il müddətinə başa çatır. Yer kürəsində il ərzində bir-birini müntəzəm əvəz edən 4 fəsil – yaz, yay, payız və qış yaranır. Yuxarıda göstərilənlər fəsillərin ardıcıl bir-birini əvəz etməsi haqqında astronomiya elminin qəti qənaətidir. Ancaq eramızdan xeyli əvvəl yaradılmış Novruz sistemindən qidalanan təqvimlərlə elmin son texnologiyası əsasında yaradılan müasir təqvimlər arasında elə bir ciddi fərq yoxdur. Əslində, bütün təqvimlər mahiy- yətcə bir-birinə çox yaxındırlar. Onlar yalnız bəzi zahiri dəyişi- kliklərlə fərqlənirlər. Ona görə ki, bütün təqvimlər (lap qüsursuzlar belə) kainat qanunauyğunluqlara söykənir. Burada bir məsələyə toxunmaq gərəkli olardı. Yuxarıda gördük ki, fəsillərin bir-birini Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|