Microsoft Word Kosmik geologiyan?n ?saslar?
Yüklə 3,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
190 Şəkil 79. Qaradağ mis-porfir yatağının mərkəzi hissəsi. İri miqyaslı aerofotoşəkil. Aerofotoşəkildə parçalanma pozulmaları, çat zonaları və daykalarla yarılmış plagioqranit intruzivi təsvir edilmişdir. Şimal-şərq və meridionala yaxın istiqamətli parçalanma pozulmaları (1) və çat zonaları (2) aydın deşifrə olunur. Vulkan-plutonik halqavarı strukturlar daha çox Löh-Qarabağ zonasının Şəmkir horst-qalxımının mərkəz hissəsində yayılmışdır. Onlara, birinci növbə- də, Gədəbəy filiz rayonu, xüsusilə Xarxar halqavarı strukturlar qrupu, Zəyəm- çay, Şəmkirçay və s. hövzələrin halqavarı strukturları aid edilir (şəkil 80). Bu strukturlar daha çox lineament zonaları ilə müşayiət olunur, ya da xətti pozulmaların müxtəlif səmtli sistemlərinin kəsişmə düyünlərində yerləşir. Hal- qavarı strukturların belə yerləşməsi mürəkkəb daxili quruluşa malik struktur- ların əmələ gəlməsinə gətirib çıxarır. Bu cəhətdən Xarxar halqası daha böyük maraq kəsb edir. Bu halqa diametri 50 km olan və submeridional istiqamətdə yüngülcə dartılmış oval formaya malikdir. Kosmik şəkillərdə həmin struktur müxtəlif əlamətlərə görə, əsasən yerləşdiyi mühitdən nisbətən açıq fotoçalara görə fərqlənən mürəkkəb çıxıntı ilə qeyd olunur. Strukturun oval forması Zəyəmçayla Şəmkirçayın sağ sahili arasındakı çayarası sahəni əhatə edən alt və üst bayos vulkanogenlərinin sərhəddinə uyğun gəlir. Yuxarıda qeyd edilənlər təsdiq edir ki, halqavarı strukturların özülünün qoyulması bayos vulkanogen kompleksinin konsolidasiyası ilə eyni zamana təsadüf edir. Bat dövründən başlayaraq, halqavarı strukturların sərhəddinə daxili sahəsi nisbətən yüklənməyə məruz qalmışdır ki, nəticədə də bat vulka- nogen çökmə çöküntülərinin toplanması baş vermişdir. Belə geoloji quruluş nəzərdən keçirilən strukturu çökmə kaldera tipinə aid etməyə imkan verir ki, bu faktı da Gədəbəy rayonunda iri intruziya və yaxud turş və ya zəif turş 191 tərkibli intruziyalar qrupu kimi interpretasiya olunan geniş mənfi qravitasiya anomaliyasının mövcudluğu təsdiq edir. Xarxar strukturunun xarici haşiyəsi vulkanik qurğunu kifayət qədər xarakter olaraq nəzərə çarpdırır. Şəkil 80. Gədəbəy filiz rayonunun geoloji xəritəsi (V.M.Babazadə, A.Ə.Məsimov, V.G.Ramazanova görə, 1990): 1 – müasir allüvial-prolüvial çöküntülər; 2 – qumlu, orqanogen-qırıntı əhəngdaşları (J 3 O 3 - k m ); 3 – andezit porfiritləri və onların tufları (J 2 bt); 4 – kvars plagioporfirlər və onların müxtəlif qırıntı tufları (J 2 bj 2 ). İntruziv süxurlar: 6 – qabbro, qabbro-dioritlər, qabbro- diabazlar (J 3 -k 1 );7 – qranodioritlər, kvarsdioritləri, dioritlər; 8 – plagioqranitlər (J 2 bj). Dayka kompleksi: 9 – diabazlar və diabaz porfiritləri; 10 - lamprofirlər; 11 – kvars dioritləri, kvars diorit-porfiritləri;12– ikinci dərəcəli kvarsitlər. Qırılma pozulmaları: 13 – filiztəmərküzləşdirən submeridional; 14 – suben; 15 – digər qırılmalar: a) təyin edilmiş; b) fərz edilən. Yataqlar və təzahürlər: 16 – Gədəbəy mis-kolçedan yatağı; 17 – mis-porfir (1 – Qaradağ, 2 – Xarxar, 3 – Cəyir, 4 – Sini-Yarsk, 5 – Maarif, 6 – Böyük Qalaça); 18 – mis-polimetal (1 – Daşbulaq, 2 – Qızılcadağ, 3 – Şəkərbəy); 20 – Bitti bulaq mis-arsen. Qeyd olunan nisbətən iri halqavarı strukturların hüdudlarında bir sıra ikinci dərəcəli xırda halqalar ayrılır ki, bunlar da qismən məşhur vulkan-plutonik quruluşa və intruziv massivlərə, bəzi yerlərdə ola bilsin ki, açılmamış intruziv kütlələrə uyğun gəlir. Belə daha xırda halqalar Atabəy- Slavyanka plagioqranit, Cəyirçay və Xarxar qranodiorit, kvars diorit intruziv massivlərə uyğundur. 192 Xarxar halqavarı struktur ilə fəzaca əlaqədar olan Xarxar-Qaradağ mis- porfir yataqlar qrupu Gədəbəy-Dəlidağ submeridional birbaşa lineamentinin hissəsi hesab olunan şimal-şərq istiqamətli filiz təmərküzləşdirən struktura aiddir və üç: şimal-qərb, submeridional və halqavarı strukturların mərkəz his- səsini əhatə etməklə en pozulma sistemlərinin kəsişmə düyünlərində yerləşir. Bu halqavarı strukturların mövcudluğu çöl tədqiqatları ilə təsdiq olunmuşdur. Beləliklə, Xarxar-Qaradağ filiz sahəsinin tərkibinə daxil olan Cə- yirçay mis-porfir filiz təzahürü hüdudlarında konsentrik formalı mikrohalqavarı struktur müəyyən olunmuşdur. Müasir erozion kəsimdə bu strukturun ayrı-ayrı hissələri qövsşəkilli qırılma pozulmaları seriyası şəklində qeyd olunur. Pozulma zonalarının qalınlığı 10-50 m. arasında dəyişir. Pozulma zonalarında süxurlar katakliz və hidrotermal dəyişikliyə kvarslaşma, kaolinləşmə, doğranma kimi proseslərə məruz qalmışdır. Hidrotermal dəyişilmiş süxurlar minerallaşmışdır. Eninə xətlərdə daxili və xarici halqavarı strukturların ölçüləri 5-6 km təşkil edir. Şəkillərdə onlar dəqiq, relyefdə yaxşı ifadə olunan konsentrik for- malı düzgün dairələr kimi deşifrələnir. Xarici halqa qapanmamışdır və Cəyir- çay intruzivinin şərq təmasına uyğun gəlir. Halqavarı strukturun daxili hissəsi kvars-diorit tərkibli intruziv kütlələrin xırda çıxışları ilə kəsilmiş, üst bayosun vulkanogen və vulkanogen çökmə əmələgəlmələri ilə mürəkkəbləşmişdir. Daxi- li halqanın şərq hissəsi ziqzaqvarı formaya malik olub, bəzi yerlərdə Ağrıtəpə- çayın yatağına uyğun gəlir. Halqavarı strukturun qərb hissəsində daxili və xarici halqalar arasında və xarici halqadan sonra əsasən plaqioqranitlər və kvars dioritlər hesabına əmələ gəlmiş ikinci dərəcəli kvarsitlər inkişaf tapmışdır. Cəyirçay filiz təzahürü rayo- nunda mis-porfir filizləşməsinin yerləşməsində və konsentrasiyasında böyük rol serisit muskovit fasiyasının ikinci dərəcəli kvarsitlərinə məxsusdur. İkinci dərəcəli kvarsitlərin inkişaf sahəsində və halqavarı strukturların daxili hissəsində mis və qızılın lokal geofiziki anomaliyası (VP 10%-ə qədər) və geokimyəvi anomaliyalarının olması bu rayonda filizləşmənin yeni konsen- trasiyasının aşkar olunması perspektivliyini təsdiq edir. Gədəbəy-Çənlibel vulkan-plutonik qurğusuna uyğun gələn iri halqavarı strukturun mərkəz hissəsi Atabəy-Slavyanka plagioqranit massivini əhatə edən qravimaqnit sahəsində qeyd olunur. Bu ovalın daxilində daha xırda halqavarı strukturlar ayrılır ki, bunlardan da Cəyirçay halqası daha aydın ifadə olunur. Cəyirçay halqasının hüdudlarında intensivliyi 100-200 qamm olan, mərkəzi anomaliyadan aralanan andezit və diabaz tərkibli kvars diorit daykalarına uyğun gələn, maqnit sahəsinin radial istiqamətlənmiş lokal anomaliyaları qeyd olunur. İntensivliyi 500 qamm olan müsbət işarəli lokal anomaliyalara görə yarımhalqavarı struktur ilə qranitoidlərin Dağ-Cəyir qrupu əks olunur. Kompleks geofiziki tədqiqatın nəticələrinin analizi və onların aşkar edil- miş halqavarı, qövsvarı strukturlarla müqayisəsi, onların lineament zonalarının hissələri ilə birləşməsi, nəhayət Şəmkir horst qalxımı sahəsinin blok quruluşu Yüklə 3,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|