Microsoft Word maya book 2013 A5 son

9 
təbiətə qarşı çevrilir. Qədim dünyanın ən qədim şəhərlərinin, 
maddi-mədəniyyət abidələrinin yerində  səhralıqlar yaran-
ması deyilənlərə əyani sübutdur. 
Təbiətin qanunlarını dərk etmək, təbiətdə baş verə biləcək 
bir çox dəyişiklikləri qabaqcadan müəyyənləşdirmək üçün 
kompleks tədbirlər hazırlamağa imkan verir. Təbii sərvət-
lərdən səmərəli, plana uyğun istifadə və mühafizə cəmiyyə-
tin başlıca vəzifələrindən biridir. Hüquqi qanunlarda təbii 
ehtiyatlardan nizamsız istifadənin qəti qadağan edilməsinə 
baxmayaraq  əməli işdə, sənayedə, kənd təsərrüfatında, 
nəqliyyatda, tikintidə  və başqa sahələrdə  təbii sərvətlərdən 
düzgün istfiadə edilməyərək, ətraf mühitin zərərli istiqamət-
də dəyişməsinə şərait yaradır. 
Müasir dövrdə bir sıra qərb ölkələrində alimlər «Cəmiy-
yət-Təbiət» probleminin ümumbəşəri, qeyri-sinfi olmasını, 
ekoloji böhranın  əsasən bütün dövlətlərdə eyniliyini sübut 
etməyə çalışmışlar.  İctimai quruluşundan asılı olmayaraq, 
bütün ölkələr yerli və qlobal ekoloji böhranlara məruz qal-
mışlar. Bütün təbii zonalardakı torpaqların təbii məhsuldar-
lığı  aşağı enməyə başlamışdır. Rusiyanın Mərkəzi qarator-
paq zonasında torpaqların sıradan çıxması hamıya məlum-
dur. Cənubi Ural, xüsusilə Çelyabinsk vilayətinin  ətrafı 
dünyanın ən gərgin ekoloji rayonlarından biri sayılır. Azov, 
Aral, Xəzər dənizlərinin problemlərinin yaxın zamanlarda 
həll edilə biləcəyinə güman yoxdur. 
Təbiətlə qarşılıqlı münasibət məsələləri insanı min illər 
bundan  əvvəl düşündürmüş  və dövrün inkişaf xüsusiyyət-
lərindən asılı olaraq həmin məsələyə müvafiq münasibət 
bəslənilmişdir. 
Təbiəti mühafizə problemləri çoxsahəli olmaqla ümum-
bəşəri və eyni zamanda yerli əhəmiyyətə malikdir. 
Cəmiyyətin bütün qlobal problemləri bir-biri ilə sıx əlaqə-

---

10 
dədirlər. Belə ki, inkişaf etməkdə olan ölkələrin geri qalma-
sını aradan qaldırmaq demək olar ki, bütün başqa qlobal 
problemlərlə əlaqədardır. Ətraf mühitin mühafizəsi problemi 
enerji və xammal problemləri ilə; demoqrafik problemlər, 
ərzaq problem ilə və s. əlaqədardır. Lakin son vaxtlara kimi 
qlobal problemlər içərisində 1№-li problem kimi silahlanma 
xüsusi mövqe tuturdu. Hərbi istehsal çoxlu insan qüvvəsi, 
enerji və xammal ehtiyatları, insanların əməyindən qoparılan 
nəhəng material vasitələri və ehtiyaclarını  mənimsəyir. He-
sablanmışdır ki, hazırda dünyada silahlanmaya sərf olunan 
hərbi xərcin 1/5-i hələ XX əsrin sonuna kimi Yer kürəsin-
dəki aclığı ləğv edə bilərdi. Yeni dünya müharibəsi yaxın il-
lərə kimi qlobal problem kimi bəşəriyyət qarşısında dururdu. 
Hazırki dövrdə qlobal problemlərin bir neçə  fərziyyələri 
mövcuddur. Bunlardan ikisi əsasdır: 
1.  Pessimist fərziyəyə  əsasən qlobal ərzaq, ehtiyat və 
ekoloji problemləri XXI əsrin ortalarında baş verə bilər. 
2.  Optimist fərziyəyə əsasən isə insan cəmiyyətinin sülh 
və elmi-texniki tərəqqi  şəraitində artıq  əhali sıxlığından 
ehtiyat və ətraf mühitin çirklənməsi və s. insanların məhvinə 
səbəb ola bilməz. 
Qlobal problemlər həqiqətən də ümumplanetar, dünyəvi 
mahiyyət kəsb etməklə, Yer üzərindəki bütün insanların hə-
yat fəaliyyətinə toxunur. İctimai elmlər özləri isə ümumbə-
şəri, planetar proseslərin möhkəm təsiri altında gedir. Birlik 
haqqındakı qədim ideya bu halda yeni qüvvətli impuls alır. 
Qlobal problemlər, əgər onların həlli tapılmasa, bəşəriyyəti 
çox qorxudur, hətta həyatın və sivilizasiyanın məhvinə  səbəb 
ola bilər.  
Qlobal problemlərə artan dinamizm xarakterikdir. Bütün 
qlobal problemlər bəşəri həqiqət və onları bütün dünya xalq-
larına aydın və aktual (vacib) edir. Qlobal problemlər tək-tək 

---

11 
yox, birlikdə, onların  əlaqəli inkişafında təhlil olunmalıdır. 
Bütövlükdə qlobal məsələlərdə  təbiət, texniki və ictimai 
elmlərin qarşılıqlı  əlaqəsi vacibdir. Təbiət kompleksində 
(ətraf mühiti mühafizə problemləri, fiziki-coğrafi proqnoz-
laşdırma) və qlobal problemləri sistemləşdirməkdə vacib 
funksiyalardan biri (biologiyadan sonra) coğrafiya elminin 
üzərinə düşür.  
Qlobal problemlər içərisində sözsüz ki, çox təhlükəli olan 
problem termo-nüvə silahıdır. Qlobal problemlərə bəzi xüsu-
siyyətlər xasdır. Onlara maddi itginin kəmiyyət və keyfiyyət 
göstəriciləri xasdır. Bu və ya başqa hadisələrə münasibətləri 
xasdır. Onların miqyası çox böyük regionlara yayılır. Qlobal 
problemlərin mövcudluğuna və  əhəmiyyətinə görə müasir 
yanaşmada, dünya iqtisadiyyatının, sosial-siyasi münasibət-
lər, mənəvi dəyərlərin xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır.  
 
1.1.  Ətraf mühitin mühafizəsi problemləri 
 
Müasir dövrümüzün təhlükə nöqteyi-nəzərdən  ən aktual 
problemlərdən biridir. XX əsrin ikinci yarısından başlayaraq 
cəmiyyətlə  təbiət arasında «maddələr mübadiləsi» olduqca 
genişlənmişdir. Bunun da nəticəsində  cəmiyyətin təbiətə 
«təzyiqi» urbanizasiyası, sənayeləşmə, kənd təsərrüfatının 
intensivləşdirilmiş prosesində daha da artmış oldu. Eyni 
vaxtda ətraf mühitin vəziyyətinin korlaşması müşahidə olun-
mağa başladı. Bir çox rayon və regionlarda antropogen çirk-
lənmə ekoloji təhlükəyə gətirib çıxartdı. 
Ətraf mühitin mühafizəsi problemləri hazırda  əsasən 3 
başlıca səviyyədə  həll olunur: Ölkə, regional və qlobal sə-
viyyədə. Qlobal səviyyə öz dünyəviliyi ilə, təbii resursların 
zənginliyinə (atmosfer, dünya okeanı) görə daha vacibdir, 
çünki bu sərvətlər ümumbəşəri sərvətlərdir.  Ətraf mühitin 

---