Məşhur xeyriyyəçi Mahmud Ağa və naməlum muğam universiteti
59
***
Əhməd Sultan və Mahmud Ağa XIX əsrdə Şamaxıda
böyük
bir muğam məktəbi yaratmağa, demək olar ki,
Azərbaycanda ilk dəfə şəxsi varidatı hesabına
muğam
müsabiqələri keçirməyə müvəffəq olmuşlar.
Bu məktəbdə kamil sənətkar səviyyəsinə yüzlərlə istedad
yüksəlmişdi;
xanəndə, aşıq, rəqqas, balabançı, tarzən, şair,
nağaraçı və b. Məktəbin əsas uğurlarının ən başlıcası təkcə Şa-
maxı üçün yox, bütün ölkə üzrə
muğam müsabiqəsi keçirmək
olmuşdur. O muğam müsabiqələrinə Azərbaycanda zamanına
görə ən böyük ustad sənətkarlar qatılardı və o istedadlar bir-
birilərini yaxından tanıdıqları kimi, bir-birinin ifalarını eşitmiş,
məsləhətlər almış və məsləhət vermişlər.
Qırx ildən artıq bu
muğam məktəbinin və məktəbdə keçirilən müsabiqələrin
rəhbəri Mahmud Ağanın özü olmuşdur.
Əslində bu təhsil ocağı adi məktəbdən daha çox bir uni-
versitetə bənzəyirdi. XIX əsrin əvvəllərində Rusiyanın
ali təhsil
sistemində böhran yaşanırdı. Müəllim çatışmırdı. İmperiyadan
xaricə müəllim kimi təhsil almaq üçün cəmi 100 nəfər gön-
dərilmişdi. Mahmud Ağanın universitetində isə zəmanəsinin ən
güclü və dahi sənətkarları, söz xiridarları sənətin və şeirin sir-
lərini davamçılarına öyrədirdi.
Bu təhsil və elm məbədinin özünəməxsus kitabxanası var
idi. Kitabxanada dövrünə məxsus əlyazmalar, risalələr, gündə-
liklər, bəyazlar, kitablar yerləşdirilmişdi. Məktəbdə o dövrün
qədim musiqi alətləri də cəmlənmişdi.
1902-ci il zəlzələsi za-
manı Mahmud Ağanın evi də dağıldı. Evdə olan qiymətli əş-
yalarla yanaşı, dəyəri heç nə ilə ölçülməyən həmin kitab və
əlyazmalar da məhv olmuşdu. Qalanlarını da erməni cəllad-
ları 1918-ci ildə məhv etdi.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Mahmud Ağanın beş öv-
ladı olmuşdur. Bu övladların hamısı musiqiyə, poeziyaya bələd
gənclər idilər. Ağılları söz kəsəndən evlərində ancaq musiqi
dinləmiş, tanıdıqları və tanımadıqları məlahətli
səs sahiblərinin
Seyfəddin Qəniyev, Səadət Veysova
60
avazları, çalğılarına qulaq asmışlar.
Özləri də mənəviyyat sa-
hibi kimi yetişmiş, böyümüşlər. XIX əsrin 90-cı illərinə kimi
Əhməd Ağa və Gövhər xanım nəvə-nəticələrin sevinci ilə ömür
sürdülər, Mahmud Ağa da nəvələrinin...
Haşiyə: Ə.Cəfərzadənin yazdığına görə, Mahmud Ağa-
nın oğlanlarından Cavad bəy həm şair imiş,
həm də pəsdən səsi
olmuş və həm də atası kimi gözəl tar çala bilirmiş. Özü də mu-
ğamların yol-yolacağını yaxşı bilmişdir. Cavan xanəndələr on-
dan muğamların sirrini öyrənmişlər. Bəzi yarışlara o da qa-
tılardı.
Cavad bəy böyük şair S.Ə.Şirvaninin oğlu Seyid Cə-
fər, M.Ə.Sabir və Hadinin ən yaxın dostlarından idi.
Mahmud Ağanın qızı Bəyim xanımın da məlahətli səsi
vardı. Atasının ölümündə dediyi ağılarla o, bütün qadın məc-
lisini kövrəldə bilmişdi.
Bu illərdə ailəyə ağır itki üz verdi. Ağanın anası Gövhər
xanım
soyuqdəymədən qəfil xəstələndi, heç iki ay keçməmiş
dünyasını dəyişdi. Vəsiyyətinə əsasən, əqrəbalarının uyuduğu
Şamaxının «Laləzar» qəbiristanlığında dəfn olundu.
Əhməd Sultan ömür-gün yoldaşı, Mahmud Ağa isə
ana itkisinə görə yanıb-yaxılırdı. Ailənin ümman sevinci az bir
vaxt içində əriyərək qeyb oldu. Dalğa dalınca
dalğa gəlirmiş ki-
mi dərd dərd üstünə qalaqlandı. Bu hadisə sən demə, ailənin fa-
ciəsinin birinci dalğası imiş. Bir il sonra, Mahmud Ağanın oğlu
Ağa bəy azara tutuldu. Neçə yerdən həkimlər, təbiblər, tür-
kəçarələr dəvət olundu. Çarə tapılmadı ki, tapılmadı. Nənəsin-
dən il yarım sonra bir uşaq atası olan Ağa bəy də dünyasını
dəyişdi. Ömrünün çoxunu musiqi
məclislərində keçirən, kədəri,
qəm-qüssəni o qədər də özünə yaxın qoymayan, ona boyun əy-
məyən Mahmud Ağanın qara günləri başladı.
Əhməd Sultan da yaşının yüzə yaxınlaşan çağında ömür-
gün yoldaşının itkisinin yarası qaysaqlanarkən ona nəvə dərdi
də yükləndi. Özünü bədbəxt insan sayan Əhməd Sultan hüzrə
gələn adamları görəndə:
«Əcəl mənim qismətimiydi, Böyük
Yaradan cavanlarımı apardı», - deyib ağlayardı.
