Microsoft Word Toxumshunasliq 2014 mbm
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
24 van (Gültəpə), Göygöl, Abşeron (Binəqədi), Dağlıq Qarabağ (Xocalı) və digər yerlərdə paleontoloji və arxeoloji qazıntılar nəticəsində külli miqdarda müxtəlif bitki və heyvanların qalıqları tapılmışdır. Bu qalıqları tədqiq edərək Azərbaycan alimləri sübut etmişlər ki, dənli bitkilər Azərbaycanda hələ qədim zamanlardan becərilirdi. Analoji məlumatlar üzüm və meyvə bitkiləri haqqında da əldə olunmuşdur. Tarixi mənbələrdən məlum olmuşdur ki, Azərbaycanda orta əsrlərdə dənli bitkilər, pambıq, meyvə və subtropik bitkilər, habelə tut ağacı geniş becərilmiş, bu da barama qurdunun bəs- lənməsinə və təbii ipək istehsal olunmasına imkan vermişdir. Keçən əsrə qədər Azərbaycan ərazisində kənd təsərrüfatı bitkiləri üzrə tədqiqat işlərinin inkişafının tarixinə dair cüzi məlumatlar vardır. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin öyrənilməsində ilkin işlərdən aşağıdakıları qeyd etmək olar: Lənkəran qəzasında 19-cu əsrin 40-cı illərində A.A Dudınski tərəfindən aparılan işlərin, o cümlədən bəzi meyvə və zeytun ağaclarının öyrənilməsi, habelə həmin əsrin 70-ci illərində Kazınskiy tərə- findən bir çox sitrus bitkilərinin həmin iqlimə uyğunlaşma məsələlərinin öyrənilməsini qeyd etmək olar. Quba qəzası üzrə De-Bur qardaşları, Fenkendorf və başqaları tərəfindən bir çox Avropadan gətirilmiş meyvə ağaclarının, üzüm tənəklərinin becərilməsinin öyrənilməsi; Göyçay qəzası üzrə A.B. Şelkov- nikin portağal bitkisinin iqlimə uyğunlaşma məsələsinin öyrə- nilməsi; Gəncə qəzasında Qolitsin və Qorçakov tərəfindən şə- rabçılığın, üzümçülüyün inkişafına dair işləri; Səlyan qəzasında Karamzinin pambıq təsərrüfatında aqronom A.M.Stepanov tərəfindən pambıq bitkisinin sortlarının yaxşılaşdırılmasına dair işləri diqqətə layiqdir. Qeyd etmək lazımdır ki, pambıq bitkisi ilə işlər 1904-cü ildə A.M.Stepanov tərəfindən başlanmışdır. Azərbaycanda kənd təsərrüfatı elminin inkişafının ilk addımları 1895–ci ildə Ağdaş rayonunda ilkin nümunəvi pambıq sahə- sinin təşkili ilə bağlıdır. Sonralar Azərbaycanın digər rayon- larında belə sahələrin təşkil olunması əsasən tədqiqat məqsədi 25 güdürdü. Belə təcrübə sahələrində pambıq bitkisindən əlavə araxis, soya, yonca və başqa bitkilər də əkilib öyrənilirdi. Azərbaycanda kənd təsərrüfatında təcrübi işlər haqqında da- nışdıqda Qarayaz Təcrübə sahəsi haqqında danışmamaq olmaz. Ərazi etibarilə Gürcüstanda yerləşən bu sahə 1894-cü ildə pambıq plantasiyası kimi təşkil olunmuşdur. Gürcüstanda yer- ləşməyinə baxmayaraq bu elmi idarə Azərbaycanda pambıq- çılığın inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Burada 1903-cü ildə aqronom N.P.Taratınov tərəfindən gətirilmiş “Kinq”adlı pam- bıq sortu üzərində fərdi və kütləvi seçmə apararaq yeni yaxşı- laşdırılmış “Kinq-Qarayazskiy” pambıq sortu yaradılmışdır. 1907-ci ildə Zəyəm stansiyasının yaxınlığında Sarıtəpə tədqiqat stansiyası təşkil olunmuşdur. Burada pambıq, taxıl, paxla, tü- tün, yonca və başqa bitkilər üzrə aparılan işlər əsasən tədqiqat məqsədi daşıyırdı. Bu sahə 1914-cü ilə qədər fəaliyyət göstər- di.1912-ci ildə Ağstafa təcrübə sahəsinin qarşısında aşağıdakı məsələlər qoyulmuşdur: 1. Toxumçuluq məsələləri 2. Yemçilik məsələsi; 3. Növbəli əkinlərin öyrənilməsi; Azərbaycanda 1909-cu ildə Muğan təcrübə stansiyasının təş- kili kənd təsərrüfatı elminin inkişafında ən böyük nailiyyətlərdən biri olmalı idi. Lakin həmin dövrdə müvafiq maddi texniki dəs- təyin olmaması stansiyanın tikilməsi prosesinin təxirə salınması ilə nəticələndi. Yalnız 1913-cü ildə Mərkəzi Muğanda stansiya əvəzinə təcrübə sahəsinin təşkil olunması məsələsi qarşıya qo- yuldu. Lakin bu plan da yerinə yetirilmədi. 1914-cü ildə birinci dünya müharibəsi başladı və bütün işlər təxirə salındı. Bununla yanaşı Cəfərxan seleksiya plantasiyası təşkil olunması barədə qərar qəbul edilmişdir. Stansiyanın elmi fəaliyyətində aşağıdakı məsələlərin öyrənilməsi qarşıya qoyulmuşdur: 1. Kolleksiya şitilliyinin təşkili; 2. Pambıq, küncüt üzrə təmiz xətlər alınmasının təşkili; 3. Yoncanın toxumçuluğunu təşkili. 26 Cəfərxan stansiyasında işlərin normallığı bərpa olunur, pam- bıq üzrə seleksiya işləri qaydaya salınır və genişlənirdi. Məsə- lən, seleksiya şitilliyi təşkil olunur, stansiyada alınan təmiz xətlər becərilir, ayrıca hibrid pitomniki sahəsi yaranır, pambıq bitkisinin toxumçuluğu genişlənir və yeni formaların yaradıl- ması məsələsilə məşğul olunurdu. Pambıqçılıqda elmi işlərin təşkilinə xüsusi fikir verilirdi. 1925-ci ildə Bünyatzadə bu planın təcili həllinə ciddi təşəbbüs göstərmişdir və həmin ildə Gəncə şəhərinin yaxınlığında Gəncə Təcrübə Seleksiya stansi- yasının bünövrəsi qoyulmuşdur. Bina tikilməmiş burada pam- bığın sort sınağı və gübrələrin pambıq bitkisinə verilməsi mə- sələləri barədə geniş elmi işlər başlanılmışdır. Gəncə Təcrübə Seleksiya stansiyasının elmi işinin təşkilinə yaxından köməklik edilir. 1924-cü ildən 1929-cu ilə qədər Azərbaycanda təcrübə idarələrinin sayı 4-dən 21-ə çatmışdır. Bunlardan ikisi Gəncədə - Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Pambıqçılıq İnstitutu, Göygöl rayonunda Azərbaycan Elmi Tədqiqat Heyvandarlıq İnstitutu idi. Bu müddət ərzində Azərbaycanda torpaq zonalarının öyrə- nilməsində bir sıra əsaslı işlər aparılmışdır. Bu işlər gələcəkdə nəzərdə tutulan elmi idarələrin təşkilində böyük rol oynamışdır. N.İ.Vavilovun təşəbbüsü ilə Mirbəşir (Tərtər) rayonunda Azərbaycan Dövlət Seleksiya stansiyası yaradılmışdır. İlk ekspedisiya 1914-cü ildə L.L. Dekaprileviçin rəhbərliyi ilə təş- kil edilmiş və onlar taxıl bitkilərini yığaraq, 5 buğda növünü təyin etmişlər. Ilk rəsmi toxumluq stansiyası Rusiyada 1877-ci ildə A.F. Batalin tərəfindən Peterburqda Baş botanika bağında yaradıl- mışdır. 1881-ci ildə A.A.Fadaev Petrovskidə, indiki K.A.Ti- miryazev adına Moskva Kənd Təsərrüfatı Akademiyasında to- xumluq stansiyası yaratmışdır. (1950-ci ildən o, toxum nəzarəti laboratoriyası kimi K.A.Timiryazev Kənd Təsərrüfatı Akade- miyasının tarlaçılıq elmi stansiyasının tərkibinə daxil olmuş- dur.) Bir qədər sonra, professor P.R. Slyezkinin başçılığı Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|