Microsoft Word X?z? v? Siy?z. ?h tar doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
36 “döyüşə qalxan” deməkdir. Məhz o dövrdən başlayaraq döyüş- çüyə – hunər (dilimizdəki “hünər”) – yəni müharibəyə gedən igid, qadına “xathun” (xatun) – yəni “əsgər arvadı” deyilməyə başladı. “Axın”, “ceyhun”, “iç-oğuz”, “taş-oğuz”, “qaraul”, “bulqar” və s. bu kimi sözlərin yaranması da həmin dövrdə baş vermişdir. “Axın” sözü – ak hun, yəni “hərb yeri”, yaxud “hərbi yürüş” deməkdir, azərbaycan dilində geniş mənada işlə- dilir, lakin Türkiyə türkcəsində bu gün də bu söz “hərbi yürüş” mənasında tətbiq edilir. “Ceyhun” – cey (sey, suy, cu, su) + hun – sürətli su deməkdir, eyni zamanda sürətli döyüşçü kimi də ba- şa düşülür. Məhz “Hun” dövründən başlayaraq As səddindən (Dərbənd-Beşbarmaq), As istehkamından cənuba doğru ərazilər İç – oğuz, As istehkamından əvvəl şimala, sonra şərqə doğru uzaqlaşan döyüşlərə cəlb olunan tayfalar “Taş-oğuz”, yəni daşı- nan (taşınan) oğuz adlandırıldı. Bütün elatı, çadırları, ərzağı, sursatı at və arabalar üzərində olan, sürətlə bir yerdən digər yerə daşına (taşına) bilən mobil tayfalar döyüş vəziyyətindən asılı olaraq hərəkət edirdilər. Bu səbəbdən də yüksək manevrli hun tayfaları qarşısında bir kimsə tab gətirə bilmirdi. Qədim As-ər türklərin şumerlərə, assurlara və s. xalqlara bəxş etdiyi saysız-hesabsız sözlərdən biri də “qar” sözüdür. “Qar” – üst- üstə, ətraflara artaraq böyüyən deməkdir (qar yağıntısı, qarın, qarmaq, qarılmaq və s.). “Qar” və ya “kar” qədim assurların, babillilərin dilinə keçərək “şəhər” mənasında işlədilmişdir. Şəhər də üst-üstə, ətraflara artaraq zaman-zaman böyüyən məkandır. Qədim Assuriyada “qar” (kar) şəhər mənasında işlədilmişdir. Məsələn, Kar Tukultu Ninurta – yəni, Ninurtanın tikdirdiyi şəhər. Ərəb dilinə də bu söz (qaryə-yaşayış yeri) türkcədən keçmişdir. Yəcuc-məcuc qoşunlarını təqib edən hun tayfaları adətən çay sahillərində “qar”lar qururdular. “Qaraul”-artıb böyüyən məkan deməkdir (burada həm insanların, həm də heyvanatın təbii artımı nəzərdə tutulur). Döyüş zamanı qadınlar, uşaqlar, sənətkarlar, ehtiyat sursat, heyvanat qaraulda qalırdı. Düşmən 37 yaxında olduğu üçün qaraul gecə də gündüz də, adətən tayfanın yeniyetmələri tərəfindən növbə ilə qorunurdu. “Qaraulçu” (qaravulçu) və ya “qaraul dəstəsi” ifadələri də buradan yaranmışdır. Hun tayfaları qar yerini seçmək üçün irəli göndərdikləri dəstələrə “bulqar” yəni “qar yerini axtaran” adlandırmışlar. Sonralar As-türk tayfalarına “hun tayfaları” desələr də Böyük Səhra da Anadolu və Azərbaycan kimi “Asiya” adlandırıldı. Tarixdən bizə məlumdur ki, Hun-Çin müharibələri 1500 ildən artıq sürmüşdür. Fəzlullah Rəşidəddi- nin “Oğuznamə” kitabındakı şəcərə cədvəlində Qara xandan sonra gələn Oğuz xanın min il hökmranlıq etdiyi göstərilir (128, s.11). Əlbətdə ki, bu reallığa uyğun deyil. Lakin Oğuz xandan sonrakılarda bu hal təkrarlanmır, yəni xanların hökmü- ranlıq dövrləri reallığa uyğundur. Ola bilər ki, oğuz elinin xanları 1000 il ərzində ardıcıl olaraq “Oğuz xan” titulunu daşımış və ya Oğuz xandan əvvəlki xanların adları unuduldu- ğundan şəcərədə Oğuz xan adı altında ümumiləşdirilmişlər. Şə- cərədə verilmiş illərin hesabına görə, Oğuz xan və ya onlardan birincisi Xızırın peyğəmbərlik etdiyi dövrdə yaşamışdır. Ma- raqlı sual yaranır: “Qədimdə As və ya As-ər adlandırılmış türk tayfaları yəcuc-məcuc tayfaları ilə nə üçün müharibə edir- dilər?” Skandinaviya alimləri, o cümlədən Sven Lagerbrinq, Tur Heyerdal ulu əcdadlarının Anadoludan və Azərbaycandan gəl- diklərini söyləmişlər. İsveçin XVIII əsr tarixçisi, professor Sven Lagerbrinq isveç dilində yer almış bəzi sözləri türk sözləri ilə müqayisə edərək, isveçlilərin türk köklü olduğunu yazmışdır (90). Müqəddəs Quranda, “Kəhf” surəsinin 61-ci ayəsində deyilir: “Onlar (Musa peyğəmbər və Yuşə bin Nun) iki dənizin qovuşduğu yerə gəlib çatdıqda balığı unutmuşdular, balıq isə dənizdə bir yarğana tərəf üz tutmuşdu”. Tərcüməçilər “hut” sözünü “balıq” kimi tərcümə etmişlər. “Balıq” sözü ərəbcə “səmək”dir (133, s. 257). “Hut” sözü isə geniş mənada işlədilən sözdür və mənalarından biri də, nəhəng, “lap böyük balıq” 38 deməkdir (133, s. 116). Aydın məsələdir ki, əgər söhbət daşın- maq və nahar üçün münasib ölçülərdə olan balıqdan getsəydi, ayədə adi “səmək” sözündən istifadə edilərdi. Burada “hut” sözünün istifadə edilməsi düşünməyə məcbur edir. Qədim insanlar şəkli yazılardan (piktoqrafiya) istifadə edirdilər, hərbi gəmiləri balıq, yük gəmilərini tısbağa şəkilləri kimi göstərirdi- lər. Bunu, qədim Misirin XVIII sülaləsinə aid olan firon Xat- şepsutun (ölümü e.ə. 1504-cü il) Deyr-əl-Bəhridəki məqbərəsi üzərinə həkk edilmiş, bu fironun Punt (indiki Somali) ölkəsinə göndərdiyi hərbi-ticarət ekspedisiyasını əks etdirən piktoqrafi- yadan da görmək olar (107, s. 48-49). Müqəddəs Quranın “Kəhf” surəsindəki “hut” böyük qayıq və ya gəmidir. Ümum- milli liderimiz Heydər Əliyevlə görüşü zamanı Tur Heyerdal ulu babalarının qayıqlarla üzərək Xəzər dənizindən çay yolu ilə qəribə şəkildə Baltik dənizinə yol tapdıqlarını söyləmişdir (Azərbaycan televiziyası, 2000-ci il, 5 sentyabr). Müqəddəs Quranda “əcaib şəkildə dənizə yollanmışdır” yazılıb. 79-cu ayədə “hər bir saz gəmini zorla ələ keçirən hökmdar” ifadəsi işlədilmişdir. Hökmdar nə üçün gəmiləri balıqçılardan zorla alırdı? Musa peyğəmbərlə Xızır peyğəmbər 1235 il miladdan öncə, yəni tunc dövründə görüşmüşlər. Tunc – mis və qalayın qarışığından hazırlanır. Qalay isə yalnız Britaniya adasından gətirilirdi (129, s. 30). Herodot “Tarix” əsərinin 3-cü kitabının 115-ci bəndində yazır: “Avropanın ən uzaq ölkələrinə, məhz qərbdəki ölkələrə gələndə mən onların haqqında heç bir müəy- yən məlumat verə bilmirəm. Axı, mən barbarlarda Eridan adlanıb Şimal dənizinə tökülən bir çayın (deyilənə görə oradan kəhrəba gətirilir) olduğuna inanmıram. Mən, eləcə bizə qalay gətirildiyi Kassiterida deyilən adaların doğrudan da mövcud ol- ması haqda heç nə bilmirəm... O biri tərəfdən, bütün cəhdləri- mə baxmayaraq, bunları öz gözü ilə görmüş bir adam tapmadım ki, Avropanın şimalında olan bu dəniz haqda ondan bir şey öyrənim. Bununla belə, bu doğrudur ki, qalayı və kəhrəbanı ən uzaq ölkələrdən gətirirlər” (35, s. 200). Herodotun şimal çayı, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|