Microsoft Word X?z? v? Siy?z. ?h tar doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
45 Görkəmli alim Ağasıoğlu Firudin (Cəlilov) “Etrusk-Türk bağı” kitabında yazır: “Qədim dünya tarixində Roma imperiya- sının önəmli yeri olmuşdur. Roma dövlətinin yaranmasında da Roma şəhərinin və bu şəhəri salan Anadoludan gəlmə boyların önəmli rolu vardı... Maraqlıdır ki, etrusklar özlərinə tirren//tir- sen deyil, aras deyirdilər, aras yurdlarını da Arasena adlandırır, Rasena, Rasna şəklində yazırdılar”. (3, s. 17). Azərbaycanın indiki Xızı rayonu ərazisində “Xız qalası” adlı çox möhkəm istehkam olmuşdur. Bu istehkamın adı “Nart” eposunda, bir neçə yerdə çəkilir. Şimali Qafqaz, Dağıstan və Abxaziya xalqlarının şərik olduqları, bir sıra süjet və motivləri eramızdan əvvəl VIII-VII əsrlərə aid olan “Nart” eposunda nart adlı tayfaların dəfələrlə hücum etdikləri və heç vaxt ala bilmə- dikləri “Xız qalası” haqqında danışılır. M.H.Təhmasib “Azər- baycan xalq dastanları” kitabında yazır: “nəhayət, bu eposda “Xız qalası” adlı çox möhkəm bir qala haqqında danışılır. Eposa görə bu qala nartların dəfələrlə hücum etdikləri, lakin ala bilmədikləri bir istehkamdır” (85, s. 120). Eposda “böyük qara bir qayaya söykənmiş” bu qalanın dənizdən Beşbarmaq qayaya qədər uzanan səddin şimal-qərbində, Beşbarmaqdan başlayaraq Fındığan (Findağan) kəndini əhatə edərək indiki Xızı şəhərinə qədər ərazidə yerləşmiş Xız qalası və ya Beşbarmaq istehkamı olduğuna heç bir şübhə yoxdur. Bütün bunları nəzərə alaraq qətiyyətlə demək olar ki, qədim As istehkamının sədləri olan Dərbəndin iki barısı, Gilgilçayın bir barısı və Beşbarmağın iki barısı, ümumilikdə beş barı, vahid müdafiə sisteminin tərkib hissələri olaraq, bütün Avrasiyada As və ya Asər kimi tanınmış ulu babalarımız tərəfindən m.ö. II minilliyin ikinci yarısında inşa edilmişlər. Çar Rusiyasının, sovet imperiyasının qurduğu qondarma Er- mənistan da, bu gün işğal altında olan Qarabağ da ən qədim za- manlardan azər-türk xalqının dədə-baba yurdu olmuşdur. Böyük Türk millətinin həqiqəti qarşısında Böyük Ermənistan xəyalı belə çox cılızdır. Ulu azər-türk tarixi xəyali erməni 46 tarixindən ən azı 3500 il qədimdir. M.ö. V-III minillikdə Don çayından başlayıb Xəzər dənizinin şimal, qərb sahilləri daxil olmaqla Dəclə çayının aşağı axarına, qərbdə indiki İstanbula qədər uzanan ərazi (Kiçik Asiya) As, yəni azər-türk xalqının məskəni olmuş, ölkəmiz Azər ölkəsi adlanmışdır. M.ö. II minilliyin ikinci yarısında “Azərbaycan” sözü yaranmışdır. Dünyanın ən böyük qitəsi ulu babalarımızın adı ilə “Asiya” adlandırılıb. 1.2. Tarixdə Dərbənd – Beşbarmaq sədlərindən vahid müdafiə sistemi kimi istifadə etmiş dövlətlər Akademik M.İsmayıl yazır ki, Aslar-qədim, çox qədim, dil- ləri bizim dilimizin kökündə dayanan soy olmuşdur. Onları (as- ları) tədqiqatçılar türkdilli soyların ən ulu əcdadlarından biri sa- nırlar. Ola bilsin ki, yurdumuzda məskunlaşmış, yurd salmış as- ların yurdu, as ərlərin, as kişilərin yurdu, Asər yurdu adlanmış- dır. Asların adına qədim Orxon-Yenisey yazılarında rast gəli- nir. Tədqiqatçıların bir qismi Asiya qitəsinin-qitələrin ən böyü- yünün adını bu ərazinin ən qədim məskunlarının, asların adı ilə bağlayırlar. Söylənildiyinə görə asların bir qolu eramızdan xeyli əvvəl Azərbaycanda məskunlaşmışlar (48, s. 3). Xəzərin qərb sahillərində, Dərbənd şəhərindən Kür çayına qədər ərazidə, Albaniyanın qonşuluğunda tarixçilərin Maskut və ya Hun çarlığı adlandırdıqları ölkə olmuşdur. “Dünya xalqlarının əfsanələri” ensiklopediyasında toplanmış bir neçə əfsanədə Aslar yaxud As tanrıları barəsində danışılır. Qədim islandların “Asqard”, yəni “As səddi” və skandinavların “As tanrılarının istehkamı” adlandırdıqları səddin Don çayın- dan şərqdə yerləşdiyi yazılır (121, s.112). 47 “Azərbaycan tarixi” kitabında yazılır: “Buradan aydın olur ki, işquz-sakların Ön Asiyaya və Azərbaycana hərəkət yolları barədə tarix ədəbiyyatında iki fikir mövcuddur. Hər iki fikir, yəni işquz-sakların cənubdan şimala və şimaldan cənuba doğru hərəkət etmələri şübhə doğurmamalıdır. Belə ki, onlar Zaqafqa- ziyaya həm cənubdan, həm də şimaldan, Qafqaz keçidləri vasitəsilə gəlmişlər” (48, s.13). İ.V.Pyankov adlı işquzşünas yazır ki, işquzlardan olan maz- kitlər (massagetlər) deyəndə türklər nəzərdə tutulur (48, s.16). Məşhur türkşünaslar Vamberi, Qeza, Quun, A.Nad və başqaları hesab edirlər ki, qədim “qimmirlərin və işquzların bir qismi türkdilli olmuşdur” (48, s.17). VI yüzillikdə yaşamış Bizans tarixçisi Menandr yazır ki, “Qədimdə türkləri saklar çağırırdılar”. Smokatta adlı müəllif yazır: “İndi mən Qafqazda və şimalda yaşayan işquzlar barəsin- də danışacağam... Bu türklər...” Göründüyü kimi, o da sakları qədim türkdilli hesab edir. O, səhvən sakları işquzlar adlandırır, onun göstərdiyi ərazidə məhz saklar yaşayırdılar (48, s.17). R.Q.Latam adlı bir tədqiqatçı yazır ki, “koman skifləri, mas- sagetlər, saklar, peçeneqlər, xəzərlər, hunlar öz mənşələri etiba- rilə türkdürlər və bunu sübut etməyə ehtiyac yoxdur” (48, s.17). I yüzilliyin müəllifləri Pomponi Mela və Pliniy onları (iş- quzları) türkdilli hesab etmişlər. V əsrdə yaşamış müəlliflərdən Zozima yazırdı ki, bəziləri işquzları “hunlar” adlandırırdılar (48, s.16). Maskut və ya Hun dövləti miladdan əvvəl VII yüzillikdə mövcud olmuş və Dərbənddən Muğana qədər əra- ziləri əhatə etmişdir (48, s. 87). Miladdan əvvəl VI yüzillikdə massagetlərlə bağlı bir hadisə barəsində görkəmli taixçilərimiz, akademik Z.Bünyadov və professor Y.Yusifovun redaktəsilə çap edilmiş “Azərbaycan tarixi” kitabında yazılır: “II Kir Araz çayını keçdi və Tomirisin yanına qasid göndərdi. Tomiris başa düşdü ki, II Kir massaget- lərin torpağını işğal etmək istəyir. Tomiris təslim olmağı ağlına da gətirmirdi və Kirin ordusu ilə döyüşə başladı. Fars ordusu Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|