Microsoft Word Zakir Bayramli 2017 new editted22222. docx
Yüklə 25,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qədim Şabran şəhərinin adının yaranması barədə.
- “Şaporan”, “Şaburan”, “Şabiran”, “Sabiran” və nəhayət “Şabran” kimi işlədilmişdir. Bəzi müəlliflər bu şəhərin adını sabirilər
- Bu tacir yolçular həmin səbəbdən bu yerin adını Şab (gecə) və ran (yəni rəvan-düz, rahat gecə) deyə çağırardılar.
- Lakin VII əsrdə Şabran ərəblər tərəfindən işğal edildi.
- IX əsrdən başlayaraq Şabran şəhəri müharibə və hücumların ara verilməsindən istifadə edərək yavaş-yavaş
- O dövrlərdə Şabranda ən böyük zərbxana fəaliyyət göstərirdi. Bu illərdə (IX əsrdə) yaxınlıqdakı durna gözlü
- Qədim Şabran haqqında son söz.
~ 33 ~
Lakin göründüyü kimi Şabrandan başqa yuxarıda gös- tərilən Şirvan və digər şəhərlərin indiki Şabran (keşmiş Dəvəçi) ərazisində mövcud olması elmi cəhətdən indiyə qədər öz təsdiqıni tapa bilməmişdir.
Tarixçi alimlər Şabran şəhərinin adının yaranmasını müxtəlif cür izah edirlər. Bu ad bir çox dünya alimlərinin,səyyahlarının, tacirlərinin və dövlət adamlarının əsərlərində “Şaporan”, “Şaburan”, “Şabiran”, “Sabiran” və nəhayət “Şabran” kimi işlədilmişdir. Bəzi müəlliflər bu şəhərin adını sabirilər tayfasının adı ilə bağlayırlar. Bəziləri isə bu adın İran mənşəli olduğunu bildirirlər. “Şab” (gecə) və “ran” (yer, məkan ) sözlərindən yarandığını izah edirlər. ~ 34 ~
Arxeoloji qazıntılar zamanı qədim Şabran şəhərinin ərazisində aşkar edilmiş tikililərin qalıqları
Lakin mən bu məqalə üzərində işləyərkən yerli ziyalılarımızdan bir neçəsi Şabran adının başqa bir məna daşıması barədə də məlumat verdilər: HAŞİYƏ. Şabrana gətirilən və Şabrandan yola salınan yüklər Qafqaz dağları ilə Xəzər dənizi arasındakı ovalıqda Dərbənddən Bakıya, Şamaxıya, Şəkiyə, hətta Bərdəyə qədər uzanıb gedən yollar vasitəsilə daşınırdı. Bu məqsədlə o dövrdəki tacirlər və diğər iş adamları dəvə karvanları, atlar və qatırlardan müxtəlif yüklərin daşınmasında geniş istifadə edirdilər. Əsasən isti yay günlərində bu qədər uzaq yolu piyada getmək isə çox çətin idi. O dövrlərdə arabalarla, eləcə də dəvə karvanı və yüklənmiş at və qatırlarla Dəvəçidən Bakıya 4 günə ketmək olurdu. Mürəkkəb hava şəraitində insanlarla yanaşı ~ 35 ~ ağır yüklənmiş heyvanlar da əziyyət çəkirdilər. Havanın yüksək hərarətdə olduğu hallarda vəziyyət daha da acınacaqlı olurdu. Ona görə də karvan başçıları və yük sahibləri gündüzlər istirahət edər, gecələr isə havanın həra- rətinin düşdüyü məqamlarda, nisbətən mülayim hava şə- raitində yollarına davam edərdilər. Uzaq ölkələrdən gəlib, ucqar ölkələrə gedən bu karvan sahibləri Şabran ərazisindən keçərkən bu ərazidən və onun sakinlərindən çox razı idilər. Başqa yerlərə nisbətən burada karvanlara qaçaq-quldur basqını halları da olmazdı. Bir sözlə Şabran ərazisindən Böyük İpək yolu adlanan bu yolla Şərqə və Qərbə daşınan yüklər təhlükəsiz keçərdi. Ona görə də sarvanlar aylı-ulduzlu, işıqlı və sakit gecələrdə Şabran torpağından əmin-əmanlıq şəraitində keçərdilər. Bu səbəbdən də müxtəlif ölkələrdən gələn tacirlər bu əraziyə təhlükəsiz bir zona kimi baxırdılar. Bu yerə ən qorxusuz və rahat məkan kimi yüksək qiymət verər və burada gecələyərdilər. Bir neçə gün Şabranda istirahət edib, alış-veriş edər, şəhəri gəzib dolaşardılar. Dincliklərini aldıqdan sonra yollarına davam edərdilər. Bu tacir yolçular həmin səbəbdən
Yazılı mənbələrdə Azərbaycanın şimal -şərq hissəsində yerləşən qədim Şabran şəhərinin bünövrəsinin V əsrdə qoyul- duğu göstərilir. Hələ orta əsrlərdə şəhər kimi formalaşmağa başlayan bu coğrafi yer get-gedə öz gücü və yerli istehsalını inkişaf etdirmək yolu ilə dünyada qüdrətini və şöhrətini xeyli artıra bilmişdi.
nəticəsində bu şəhər dəfələrlə əldən-ələ keçiriliərək saysız qarətlərə, dağıntılara və yanğınlara məruz qalıb. Öz şəhərinin müdafiəsinə qalxan ordu və xalq isə həmişə fədakarlıq gös- ~ 36 ~ tərsə də yüzlərlə günahsız dinc əhali düşmənin qəzəbinə tuş gələrək məhv edilirdi.
Lakin aramsız monqol-tatar hücumları, Osmanlıların işğalı və Krım tatarlarının saysız-hesabsız basqınları Şabran şəhərini rahat nəfəs almağa qoymurdu. Səfəvilərin hökmranlığı dövründə dövlətin zəifləməsi Şabranın qəm-qüssəsini daha da artırdı. Dövlətin tənəzzülü Şabranın geriləməsinə səbəb oldu. Nəticədə Şabran çətin də olsa kiçik yaşayış məntəqəsi kimi öz fəaliyyətini güclə qoruyub saxlaya bildi. Qədim Şabran haqqında son söz. Şabran hələ qədimdən özünə şox yüksək inkişaf yolu seçməklə tərəqqisinə görə Azərbaycanın bir çox şəhərlərindən fərqlənirdi. İkincisi, Şabran yüksək inkişafa imkan açan strateji iqtisadi və coğrafi nöqtədə yerləşirdi. Demək olar ki, orta əsrlərdə o Azərbay- canın ən iri ticarət mərkəzlərindən biri idi. Şabran şəhərinə adi ticatət mərkəzi demək olmazdı. Şəhər həmin dövrlərdə həm də Azərbaycanın şimal-şərqində hərbi strateji əhəmiyyət daşıyan bir istehkam idi.
Yüklə 25,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|